Χοσέ Μαρτί: Ο Όρκος

Χοσέ Μαρτί (José Julián Martí y Pérez), Κούβα, Αβάνα 28 Ιανουαρίου 1853 – Ντος Ρίος, 19 Μαΐου 1895.

Allá, en la vega florida,
La de la heroica defensa,
Por mantener lo que piensa
Juega la gente la vida.

José Martí (Versos Sencillos, VII: 3/8)
*
Σε κάμπο ανθισμένο κρατήσου,
Εκεί που τις μάχες σου δίνεις·
Για όσα ποτέ δεν προδίνεις
Θα παίζεις διαρκώς τη ζωή σου.

Χοσέ Μαρτί, Απλοί Στίχοι, VII: 3/8
(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος)

Εκεί, τελικά, σε μαγιάτικο ανθισμένο κάμπο θα παίξει τη ζωή του στην πρώτη και τελευταία του μάχη.
Ένα απλό τετράστιχο που μπορεί να συνοψίσει τη διαθήκη του Χοσέ Μαρτί στους λαούς.

*

Χοσέ Μαρτί

Ο Όρκος

Μετάφραση – Σημειώσεις

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

[Ο Όρκος]

Χοσέ Μαρτί

ΧΧΧ

Ο κεραυνός χαρακιά ματωμένη
Πάνω στο σύννεφο το ζοφερό:
Τους νέγρους φωτίζει που στοιβαγμένοι
Σε αμπάρια ρίχνονται με το σωρό.

Με λύσσα ο άνεμος χτυπάει, λυγάνε
Βλαστάρια νέα και τρυφερά,
Γυμνοί οι σκλάβοι· και προχωράνε,
Μια μαύρη αράδα, στη λησμονιά.

Η καταιγίδα ξεσπάει την ορμή της
Στα παραπήγματα τα θλιβερά
Περνάει μια μάνα με το παιδί της
Σπαράζει τρέχοντας, μοιρολογά.

Ο ήλιος κόκκινος σαν της ερήμου
Που ξεπροβάλλει το φως του ρίχνει
Στο βουνό επάνω· κι εκεί σε δέντρο
Τον κρεμασμένο το σκλάβο δείχνει.

Κι ένα παιδάκι τον βλέπει, σκιρτάει
Για όσους στενάζουν· και μπρος στο κορμί του,
Που άψυχο κρέμεται, όρκο κρατάει
Να σβήσει το έγκλημα με τη ζωή του.

(Απλοί Στίχοι, 1891)

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 19 Μαΐου 2017
(Β΄ Γραφή, 27 Ιανουαρίου 2019)

Παλιά Αβάνα. Πάρκο 13ης Μαρτίου (13 de Marzo). Μπροστά στο Μουσείο της Επανάστασης. Εδώ βρίσκεται από τις 28 Γενάρη 2018 το καταπληκτικό άγαλμα που αναπαριστά τον έφιππο Χοσέ Μαρτί, κατά τη στιγμή του θανάτου του από σφαίρα. Το άγαλμα, βάρους 8,5 τόνων, από χαλκό, είναι τοποθετημένο σε μαύρο μαρμάρινο βάθρο, ύψους πέντε μέτρων. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο του αγάλματος που εκτίθεται στο Central Park της Νέας Υόρκης από το 1965 (έργο του 1959), της Αμερικανίδας Anna Hyatt Huntington (10 Μαρ. 1876, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη – 4 Οκτ. 1973, Κονέκτικατ).
[13 Μαρτίου 1957: Κατάληψη του Προεδρικού Μεγάρου, όπου σκοτώθηκε ο ηγέτης της νεολαίας Χοσέ Αντόνιο Ετσεβερρία (José Antonio Echeverría). Γέννηση 16 Ιουλ. 1932, Κάρδενας]. (Foto: Roberto Suárez)

José Martí

XXX

El rayo surca, sangriento,
El lóbrego nubarrón:
Echa el barco, ciento a ciento,
Los negros por el portón.

El viento, fiero, quebraba
Los almácigos copudos;
Andaba la hilera, andaba,
De los esclavos desnudos.

El temporal sacudía
Los barracones henchidos:
Una madre con su cría
Pasaba, dando alaridos.

Rojo, como en el desierto,
Salió el sol al horizonte:
Y alumbró a un esclavo muerto,
Colgado a un seibo del monte.

Un niño lo vio: tembló
De pasión por los que gimen:
¡Y, al pie del muerto, juró
Lavar con su vida el crimen!

(Versos Sencillos, 1891)

Χοσέ Μαρτί. Αβάνα, 28 Ιαν.1853 – Ντος Ρίος, 19 Μαΐ 1895
Η δική μας Αμερική (Nuestra América)
Σχέδιο – Σύνθεση, Μπάμπης Ζαφειράτος, 18.V.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

*

Χοσέ Μαρτί

Ο Χοσέ Μαρτί  (José Julián Martí y Pérez) γεννήθηκε στην Αβάνα στις 28 Γενάρη 1853 και πέθανε στο Ντος Ρίος στις 19 Μαΐου 1895. Εθνικός Ήρωας της Κούβας, μνημονεύεται ανεπισήμως και ως Εθνικός Ποιητής.

Ο Μαρτί, πολιτικός, ποιητής, συγγραφέας, Υποστράτηγος του Απελευθερωτικού Στρατού της Κούβας, σκοτώθηκε στη συμβολή των ποταμών Κάουτο και Κοντραμαέστρε (Dos Rios -Δυο Ποτάμια), στην πρώτη του μάχη για την Ανεξαρτησία· και ήταν μόλις 42 χρονών.

Έκτοτε, αναδείχθηκε σε σύμβολο του αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού, όχι μόνο για τους Κουβανούς, αλλά για ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.

Μαθητής ακόμα συνωμοτούσε κατά των Ισπανών, λόγος για τον οποίον απελάθηκε το 1868 και εξορίστηκε το 1878. Έζησε σε ΗΠΑ, Ισπανία, Μεξικό, Γουατεμάλα, Βενεζουέλα.

Το 1892 ίδρυσε το Επαναστατικό Κόμμα Κούβας και αγωνίστηκε με όλα τα διαθέσιμα μέσα για την πολυπόθητη ελευθερία.

Το διεθνιστικό του πνεύμα, η προσωπική του στάση και συμπεριφορά, η επαναστατική του δράση είναι στοιχεία άρρηκτα δεμένα με το συγγραφικό του έργο. Άρθρα, δοκίμια, ποίηση, μυθιστόρημα, θέατρο, μεταφράσεις τον κατατάσσουν στους μεγαλύτερους Ισπανοαμερικανούς στοχαστές.

Διέθετε βαθιά ελληνική παιδεία και θεωρείται ο πρόδρομος του Μοντερνισμού. Τα κείμενά του ανήκουν στον πνευματικό πλούτο των λαών της Λατινικής Αμερικής.

Το έργο του Η δική μας Αμερική είναι Το θεμέλιο του Επαναστατικού Κόμματος της Κούβας και των  κρατών που συνθέτουν την άλλη Αμερική: Από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία.

Ο Μαρτί δυο βδομάδες μετά το θάνατο του Μαρξ (5 Μαΐ. 1818, Τρίερ, Γερμανία – 14 Μαρ. 1883, Λονδίνο),  στις 29 Μαρ. 1883,  τριάντα πέντε ετών τότε, σε ομιλία του με τίτλο Τιμητική Εκδήλωση Για Τον Καρλ Μαρξ, θα πει:

Ο Καρλ Μαρξ δεν υπήρξε μόνο τιτάνιος υποκινητής της οργής των Ευρωπαίων εργατών, αλλά και διεισδυτικότατος παρατηρητής των αιτιών της δυστυχίας και της μοίρας των ανθρώπων, καθώς και άνθρωπος που τον κατέτρωγε η αγωνία να κάνει το καλό. Εκείνος έβλεπε σε καθετί αυτό που χαρακτήριζε τον ίδιο: εξέγερση, υψηλούς στόχους, αγώνα.

(Χοσέ Μαρτί, Η δική μας Αμερική, Ιστορικά κείμενα, 1882-1895, Διεθνές Βήμα, 2013).

Ο Εδουάρδο Γκαλεάνο γράφει για τον Μαρτί:

[…] Κι εκείνος ο επικίνδυνος κύριος, ο λεπτοκαμωμένος, ο φαλακρός, που περπατούσε λες και θα έφτανε κάπου αργοπορημένος, ονομαζόταν Χοσέ Μαρτί. Οι γονείς του ήταν Ισπανοί, αλλά ο ίδιος Κουβανός μέχρι το κόκαλο, και είχε πει:

«Ήμασταν μασκαρεμένοι με εγγλέζικα παντελόνια, γιλέκο από το Παρί­σι, σακάκι από τις Ηνωμένες Πολιτείες και καπέλο από την Ισπανία.»

Απεχθανόταν την ψεύτικη ευρυμάθεια που ονόμαζαν Πολιτισμό, και απαίτησε:

«Αρκετά οι τήβεννοι και οι επωμίδες.»

Και διαπίστωσε ότι:

«Όλος ο κόσμος μπορεί να χωρέσει σ’ ένα σπυρί καλαμποκιού.»

Λίγο μετά από εκείνη τη συνάντηση στην Αβάνα, ο Μαρτί έφυγε για το βουνό. Πολεμούσε για την Κούβα, όταν μια ισπανική σφαίρα τον έριξε από το άλογο την ώρα της μάχης.

 [ΕΔΟΥΑΡΔΟ ΓΚΑΛΕΑΝΟ, ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ: Μια σχεδόν παγκόσμια Ιστορία, Μετάφραση Ισμήνη Κανσή, Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, 2009].

Ενώ, σε άλλη «βινιέτα» (Χειροδύναμοι) από τους Καθρέφτες επίσης, επισημαίνει:

Ο Χοσέ Μαρτί το είχε πρωτοφωνάξει και το είχε καταγγείλει:
Το νεοσύστατο αμερικανικό έθνος μετατρεπόταν σε μια λαίμαργη αυτοκρατορία, και η πείνα του ήταν ακόρεστη.

Περισσότερα από Μποτίλια στον Άνεμο:
Ο Χοσέ Μαρτί των λαών της Αμερικής και ο Καρλ Μαρξ του Χοσέ Μαρτί

 *

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ.

Κατιούσα και Μποτίλια Στον Άνεμο