Ρόκε Δάλτον (14.5.1935 – 10.5.1975): Ωρα της Στάχτης και Σκληρό νανούρισμα

Ρόκε  Δάλτον

Ελ Σαλβαδόρ
Γεννήθηκε στο Σαν Σαλβαδόρ στις 14 Μαΐου 1935
Δολοφονήθηκε στο Κεσαλτεπέκε στις 10 Μαΐου 1975

Ο ερωτικός, ο ειρωνικός, ο μαχητικός Ρόκε Δάλτον

Έξι χαρακτηριστικά ποιήματα από την πρώτη του ποιητική συλλογή,

Το Παράθυρο στο πρόσωπο (1961)

Μετάφραση – Σχόλιο
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Μάνα, μάνα μου, μάνα,
η μόνη όμορφη σκιά
ικανή να μισήσει
όλους εκείνους που με το δίκιο τους θα μου ’κλειναν
το παράθυρο στο πρόσωπο.

Ακούστε
(Το Παράθυρο στο Πρόσωπο)

Αβάνα, Γενάρης 1966. Ο Ρόκε, ο ποιητής Εβέρτο Παδίγια (1932-2000), με τα γυαλιά, και ο ποιητής, μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος Γκιγιέρμο Ροδρίγες Ριβέρα (1943-2017). (Πηγή φωτό, από όπου και η λεπτομέρεια της κορυφής: radiotelevisionmarti.com)

Ώρα της Στάχτης

I.

Τέλη Σεπτέμβρη. Ήρθε η ώρα να σου πω
πόσο δύσκολο ήταν να μην πεθάνω.

Για παράδειγμα, απόψε
τα χέρια μου στο χρώμα της στάχτης κρατάνε
βιβλία όμορφα που δεν τα καταλαβαίνω,
δεν θα μπορούσα να τραγουδήσω
ακόμα και τώρα που η βροχή έχει σταματήσει
κι η θύμησή μου χωρίς λόγο τρέχει
στον πρώτο σκύλο που αγάπησα παιδί.

Από χτες που έφυγες
η υγρασία και το κρύο ποτίζουν ακόμα και τη μουσική.

Όταν πεθάνω,
θα θυμούνται μόνο το πρωινό ολοφάνερο κέφι μου
τη σημαία μου χωρίς το δικαίωμα να σωριαστεί,
τη χειροπιαστή αλήθεια που τράβηξα απ’ τη φωτιά,
τη γροθιά μου αλληλέγγυα
με τον πέτρινο θρήνο που αποζητούσε η ελπίδα.

Κάνει κρύο χωρίς εσένα. Όταν πεθάνω,
όταν πεθάνω
θα πούνε καλοπροαίρετα
πως δεν ήξερα να κλαίω.
Τώρα βρέχει πάλι.
Ποτέ δεν ήταν τόσο αργά στις εφτά παρά τέταρτο
όπως σήμερα.
Νιώθω μια τρελή επιθυμία να γελάσω
ή να σκοτωθώ.

II.

Ο κυνικός

Φυσικά και δεν έχω
το δικαίωμα να πεθάνω
ούτε καν στα έρημα απογεύματα της Κυριακής.

Απ’ την άλλη πρέπει να γίνει κατανοητό πως ο θάνατος
είναι μια ανώφελη επινόηση
και οι αυτοκτονίες είχανε πάντα μια θανάσιμη
βασανιστική νωθρότητα.

Συν τοις άλλοις, χρωστάω το λογαριασμό του ηλεκτρικού.

III.

Μισώ την αγάπη

Το φεγγάρι μού πέθανε
παρόλο που δεν πιστεύω σε αγγέλους.
Το στερνό ποτήρι παρέρχεται
πριν απ’ την ανυπόφορη δίψα.
Το γαλάζιο χορτάρι έχει χαθεί
δραπετεύοντας αφότου έκανες πανιά.

Η πεταλούδα με το φλεγόμενο
χρώμα της έγινε στάχτη.

Η αυγή πυροβολεί
με καταχνιά και με βουβά πουλιά.
Η γύμνια με κάνει να ντρέπομαι
και με πονάει λες κι είμαι παιδί.

Η καρδιά μου δίχως τα χέρια σου
ένας εχθρός μες στο στήθος.

IV.

Ο πόνος μου

Γνωρίζω πολύ καλά τον πόνο μου:
Με συνοδεύει μεταμφιεσμένος σε αίμα
κι έχει χτίσει ένα ξεχωριστό χαμόγελο
έτσι που κανείς να μην αναρωτιέται για τη σκιά του.

Ο πόνος μου, αχ αγαπημένοι μου,
ο πόνος μου, αχ αγαπημένη μου
ο πόνος μου είναι ικανός να σκαρφιστεί ένα πουλί,
έναν ξύλινο κύβο
απ’ αυτούς που τα παιδιά
μπορούν να μαντεύουνε μια μουσική ψυχή στην αλφαβήτα,
μια γωνιά τρυφερή
και ζεστή σαν του κρασιού τη γεωγραφία
ή σαν το δέρμα που γλίστρησε μες απ’ τα χέρια μου
χωρίς να προφέρω τον ύμνο της απέραντης θαλασσινής σου γύμνιας.

Ο πόνος μου έχει τη ρόδινη όψη
μιας προσωπικής άνοιξης που μπήκε τραγουδώντας.
Πίσω της κρύβει το θυμωμένο μαχαίρι της,
το λυμένο της τίγρη που μου ξεσκίζει τις φλέβες πριν καν γεννηθώ
κι έχει χαράξει τις μέρες
της βροχής και της στάχτης που συντηρώ μέσα μου.

Αγαπάω βαθιά τον πόνο μου
σαν ένα παλιόπαιδο.

V.

Κι όμως, αγάπη μου

Κι όμως, αγάπη μου, μέσα απ’ τα δάκρυα,
ήξερα ότι εντέλει θα έμενα
γυμνός στην όχθη του γέλιου.

Εδώ,
σήμερα,
λέω:
Θα θυμάμαι πάντα τη γύμνια σου μέσα στα χέρια μου,
τη μυρωδιά σου από μεθυστικό άρωμα σανταλόξυλου
καρφωμένη πάνω στον ήλιο του πρωινού.
το κοριτσίστικο γέλιο σου,
σαν από ένα ρυάκι
ή από ένα πουλί·
τα χέρια σου τα μακριά κι αγαπημένα
σαν ένα κρίνο που πρόδωσε τα αρχαία του χρώματα·
τη φωνή σου, τα μάτια σου,
αυτό που κλείνεις μέσα σου και που στο διάβα μου
σκεφτόμουν να το κρατήσω με τις λέξεις.

Μα τώρα δεν θα έχω χρόνο να κλάψω.

Για την καρδιά μου
πέρασε η ώρα της στάχτης.

Κάνει κρύο χωρίς εσένα,
αλλά υπάρχω.

Το Παράθυρο στο πρόσωπο (La ventana en el rostro. Μεξικό, 1961)

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 11 Μαΐου 2021

Γράφιτι με τον Ρόκε όλων των εποχών στον Δήμο του Σαν Σαλβαδόρ, Σάντα Τέκλα: Κάνει κρύο χωρίς εσένα, αλλά υπάρχω. (Foto de María Tenorio. Πηγή: elfaro.net/es)

Σκληρό νανούρισμα

«Κι εσύ, γιε μου»

Θα είσαι από πέτρα ή γάλα;
Θα είσαι από γάλα ή πέτρα;
Θα είσαι από πέτρα και γάλα!
Ναι.
Πρέπει να μεγαλώσεις για τα ιδανικά τροπικά μου δάση,
για τη συναγμένη μου γύρη,
για το ατσάλι
που έχει αρχίσει να μεγαλώνει
από την παλιά μου απόγνωση.

Όμορφο μεγάλωμα
τόσο απόμακρο από τους στόχους της αβύσσου,
παιδί και αγαπημένε αρχάγγελε της δίψας μου:
Σου λέω με το χέρι ζεστό
από τους μεγάλους και σκληρούς δρόμους που παραμονεύουν
πως η αχαριστία των περιστεριών
και το άγραφτο ανάθεμα των αέναων δακρύων
κυκλοφορούν ακόμα στο μέλλον σου,
το σίγουρο και προκλητικό.

(Θα είσαι από πέτρα ή γάλα;
Πρέπει να είσαι το μέλι της καταιγίδας,
τίγρης και απροστάτευτος!)

Σου λέω,
κι όχι σαν πατέρας λογικός και συνηθισμένος,
που είναι το πολύ ένας ορίζοντας από μεγάλα ξενύχτια,
από αγκομαχητά
και γλυκά καρβέλια μαζεμένα
για μια ειρήνη μηνιάτικη,
σου λέω,
άγρια ίσως, ανθρώπινα, ωμά,
τη χρήσιμη κουβέντα που μου φτάνει και μου περισσεύει
για να χαρίσω το παράνομο αίμα μου
σε όποιον έρχεται δίπλα μου
από αγάπη στον άνθρωπο:
«Απόλυτε σύντροφε θα περπατήσουμε
μέχρι τη μουσική και το ψωμί».

Ναι, μικρό μου, ναι, που με ξυπνάς
με φτερά αρχέγονα και φιλιά τρυφερά,
θα είσαι κοντά μου
απ’ τη φλογίτσα και το ανεπαίσθητο σκίρτημα,
από το πρώτο σου πέταγμα ως το σίγουρο βήμα,
ακόμα κι απ’ τον αγιάτρευτο πόνο,
στο μεγάλο σχολείο της ζωής.
Σε περιμένω
και τραγουδάω…

Το Παράθυρο στο πρόσωπο (La ventana en el rostro. Μεξικό, 1961)

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 12 Μαΐου 2021

Τοιχογραφία στο Πανεπιστήμιο του Ελ Σαλβαδόρ. Στα δεξιά το επίγραμμα του Δάλτον, Ποιητική τέχνη 1974. (Πηγή φωτό: https://twitter.com/)

Ποιητική τέχνη 1974

Ποίηση
Συγχώρα με που σε βοηθάω να καταλάβεις
πως δεν είσαι φτιαγμένη μόνο από λέξεις.

Παράνομα Ποιήματα, 1975, B’ Ενότητα: Απλά Ποιήματα
(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 24 Ιαν. 2019)

Δυο λόγια για τα ποιήματα

Ώρα της Στάχτης (Hora de la ceniza): Είναι μια ενότητα πέντε ποιημάτων με λατινική αρίθμηση (I – V). Στην πρώτη έκδοση της συλλογής (La ventana en el rostro, 1961) εμφανίζονται χωρίς αρίθμηση.

Και τα πέντε, που σπανίως δημοσιεύονται μαζί, ανήκουν στις καλύτερες στιγμές της ερωτικής ποίησης. Ιδιαίτερα το I και το V, είναι από τα πιο αγαπημένα και διαδεδομένα ποιήματα του Δάλτον, με γνωστότερο το πρώτο, το οποίο σχεδόν πάντα φέρει τον τίτλο ολόκληρης της ενότητας (Ώρα της Στάχτης)· σηματοδοτούν δε την ποιητική ωριμότητα του αδικοχαμένου Μπρεχτ της Λατινικής Αμερικής.

Σκληρό Νανούρισμα (Severa voz de cuna): Από την ίδια συλλογή. Δεν υπήρχε στο χειρόγραφο της πρώτης έκδοσης (1961) και είχε εξαιρεθεί αρχικά από τον πρώτο τόμο της ποίησής του, Poesía completa I. Χαρακτηριστικό ποίημα για τη νέα ζωή που ήρθε, αφού ο μικρότερος από τους τρεις γιους του ποιητή, ο Χόρχε Δάλτον —σκηνοθέτης και παραγωγός του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες της Κεντρικής Αμερικής και της Καραϊβικής— γεννήθηκε το 1961, εποχή που κυκλοφόρησε Το Παράθυρο στο Πρόσωπο.

Ας σημειωθεί ότι οι άλλοι δυο γιοι του, ο Ροκίτο και ο Χουάν Χοσέ Δάλτον, ένωσαν τις δυνάμεις τους κατά τη διάρκεια του πολέμου με τις Λαϊκές Απελευθερωτικές Δυνάμεις (FPL), ήταν ιδρυτικά μέλη του FMLN το 1980 και ο Ροκίτο σκοτώθηκε σε μάχη.

Πρέπει να είσαι το μέλι της καταιγίδας,
τίγρης και απροστάτευτος!

«Απόλυτε σύντροφε θα περπατήσουμε
μέχρι τη μουσική και το ψωμί»

— Όλα τα βιβλία του Δάλτον κυκλοφορούν πλήρη από τις μαρξιστικές λατινοαμερικανικές εκδόσεις Ocean Sur.

Μπάμπης Ζαφειράτος, Μάιος 2021

*

Ο Ρόκε Δάλτον στην Κατιούσα:

Ρόκε Δάλτον: 5 παράνομα ποιήματα και 1 ποίημα αγάπης – Η ζωή του, το έργο του, η δολοφονία του – 3 κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο (Αφιέρωμα Β΄)

Ρόκε Δάλτον: 25 Παράνομα Ποιήματα και Ιστορίες της Ταξικής πάλης (Αφιέρωμα Γ΄)

Ρόκε Δάλτον: Ρεβιζιονιστική Ηφαιστειολογία και Ακροαριστερά – Αφιέρωμα Α΄

Ρόκε Δάλτον (14.5.1935 – 10.5.1975): Γυρεύοντας μπελάδες

Ρόκε Δάλτον: Καρλ Μαρξ (5 Μαΐου 1818, Τρίερ Ρηνανίας – 14 Μαρτίου 1883, Λονδίνο)

Ροκε Δάλτον: Ένα Κόκκινο Βιβλίο για τον Λένιν

Ρόκε Δάλτον: 2+1 Ποιήματα Αγάπης

Πάμπλο Νερούδα – Ρόκε Δάλτον: ΟΑΚ