Βιολέτα Πάρα (4.10.1917 – 5.2.1967): Gracias a la vida – Νικανόρ Πάρα (5.9.1914 – 23.1.2018): Συνηγορία για τη Βιολέτα Πάρα

Βιολέτα Πάρα

(Violeta del Carmen Parra Sandoval)
Χιλή. Γεννήθηκε στις 4 Οκτ. 1917, στο Σαν Φαμπιάν δε Αλίκο
Αυτοπυροβολήθηκε στις 5 Φεβ. 1967, στο Σαντιάγο

Συνθέτρια, τραγουδίστρια, στιχουργός, εικαστική καλλιτέχνις (ζωγραφική, κεραμική, ταπισερί), λαογράφος

*

Gracias a la vida

Τη ζωή δοξάζω

(1967)

Η Βιολέτα στο Παρίσι το 1953 (L’Escale, París).

Νικανόρ Πάρα

(Nicanor Segundo Parra Sandoval)
Χιλή, Σαν Φαμπιάν δε Αλίκο, 5 Σεπ. 1914 – 23 Ιαν. 2018, Λα Ρἐινα
(Aδελφός της Βιολέτας)

(Αντι)Ποιητής, μαθηματικός, φυσικός

*

Συνηγορία για τη Βιολέτα Πάρα

Defensa de Violeta Parra

(1969)

Νικανόρ Πάρα (Φωτό: canamo.net).

Μετάφραση – Δυο λόγια για τα δυο αδέρφια – Σημειώσεις στο ποίημα του Πάρα

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Οι φωτό της Βιολέτας, όπου δεν σημειώνεται πηγή, προέρχονται από το Ίδρυμα Βιολέτα Πάρα (Fundación Violeta Parra) και η ζωγραφική από το Μουσείο Βιολέτα Πάρα (Muceo Violeta Parra).
Για την κεντρική φωτό βλέπε κάτω, μετά το ποίημα του Πάρα.

Gracias a la vida – 6 ερμηνείες

Βιολέτα Πάρα

Τη ζωή δοξάζω

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Τ’ αυγινά μου μάτια, που όταν τα ανοίγω
τέλεια ξεχωρίζω τ’ άσπρο από το μαύρο
και στον ουρανό μου θάλασσα απ’ αστέρια
και μέσα στο πλήθος ’κείνον που αγαπάω.

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Και ακούω τους ήχους και στη μουσική τους,
μέρα νύχτα φτάνουν γρύλλοι κι αηδονάκια,
σκύλοι που αλυχτάνε κι άγρια ανεμοβρόχια
και του αγαπημένου μου όλη η τρυφεράδα.

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Μου έδωσε τους φθόγγους και το αλφάβητό τους
κι όλα αυτά τα λόγια που αγαπάω και λέω:
μάνα. φίλε, αδέρφια, και το φως που λάμπει
μες στα φυλλοκάρδια του αγαπημένου.

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Το ρυθμό έχει δώσει στο βαρύ μου βήμα,
που αργοδιαβαίνει σε χωριά και πόλεις,
σε βουνά και κάμπους, σε γιαλούς κι ερήμους,
στη αυλή σου μέσα και στο σπιτικό σου.

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Την καρδιά μού δίνει που τη συγκλονίζει
σαν βλέπω ν’ ανθίζει το μυαλό του ανθρώπου,
το κακό σαν βλέπω που όλο ξεμακραίνει,
σαν βλέπω βαθιά μες στ’ αγνά σου μάτια.

Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.
Μου ’δωσε το γέλιο, μου ’δωσε το κλάμα,
για να ξεχωρίζω θλίψη από ευτυχία,
που τα δυο τους φτιάχνουν κάθε μου τραγούδι,
μα και το δικό σας, το ίδιο αυτό τραγούδι,
κι όλων το τραγούδι που είναι και δικό μου.
Τη ζωή δοξάζω για όσα μου έχει δώσει.

Τελευταίες Συνθέσεις (1967)
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 4 Οκτ. 2020

(Ισπανικοί στίχοι στο τέλος)

Las Últimas Composiciones (1966). Ισπανική έκδοση, 1974.

Το Gracias a la vida γράφτηκε το 1966, μετά τον χωρισμό της Βιολέτας με τον επί πολλά χρόνια σύντροφό της και κυκλοφόρησε με τον δίσκο Las Últimas Composiciones (Τελευταίες Συνθέσεις, 1967), το τελευταίο της άλμπουμ, λίγο πριν βάλει τέλος στη ζωή της.

Ο Νικανόρ Πάρα στο σπίτι του, στο Ελ Κρούσες, στην περιοχή του Βαλπαραΐσο, τον Γενάρη του 2004. (Φωτό: Mauricio-Palma / El Mercurio/GDA).

Νικανόρ Πάρα

Συνηγορία για τη Βιολέτα Πάρα

(Τα λοξά στοιχεία παραπέμπουν στις Σημειώσεις)

Γλυκιά γειτόνισσα της πράσινης σέλβας
Αιώνια καλεσμένη του ανθισμένου Απρίλη
Εχθρέ μεγάλε του βατόμουρου
Βιολέτα Πάρα.

Περιβολάρισσα
                             τεχνήτρα του πηλού
                                                                  ράφτρα
Χορεύτρια του διάφανου νερού
Δέντρο γεμάτο με πουλιά τραγουδιστές
Βιολέτα Πάρα.

Τον τόπο όλον έχεις διασχίσει
Αγγεία πήλινα ξεθάβοντας
Κι αιχμάλωτα πουλιά μες στα κλαδιά
Να ελευθερώνεις.

Να έχεις την έγνοια πάντα για τους άλλους
Όταν δεν θα ’ναι για ανιψιό
                                                  θα ’ναι για θεία
Πότε θα σκεφτείς τον εαυτό σου;
Βιολέτα της συμπόνιας.

Ο πόνος σου είναι ένας κύκλος άπειρος
Που ούτε ποτέ αρχίζει ούτε τελειώνει
Μα όλα εσύ τα ξεπερνάς
Βιολέτα θαυμαστή.

Όταν είναι να χορέψουμε κουέκα
Κανένας δε γλυτώνει απ’ την κιθάρα σου
Μέχρι κι οι πεθαμένοι βγαίνουνε να χορέψουνε
Κουέκα βαλσεάδα.

Κουέκα για τη Μάχη του Μαϊπού
Κουέκα για το Ναυάγιο του Ανγκάμος
Κουέκα για το Σεισμό του Τσιγιάν
Για καθεμιά περίσταση.

Ούτε κιθαροπούλι
                                 ούτε χιλιάνικο σινσόντε
                                                                             ούτε σορσάλ της Άραουκανίας
Ούτε ορτύκι ελεύθερο κι ούτε αιχμαλωτισμένο
Εσύ
        μονάχα εσύ
                               και τρεις φορές εσύ
                                                                    Επίγειο πουλί του παραδείσου.

Τσαρανγκίγια
                           γαβιότα του γλυκού νερού
Όλα τα επίθετα είναι φτωχά
Όλα τα ουσιαστικά είναι φτωχά
Για να σε ονοματίσω.

Ποίηση
             ζωγραφική
                                  το πάρε-δώσε με τη γη
Τα κάνεις όλα τέλεια
Χωρίς να ζοριστείς ούτε στο ελάχιστο
Σαν κάποιονε που πίνει μια κούπα κρασί.

Αλλά στους γραμματείς και φαρισαίους δεν αρέσεις
Και κλείνουνε την πόρτα του σπιτιού σου
Και σου κηρύχνουνε τον πόλεμο μέχρι θανάτου
Βιολέτα πονεμένη.

Επειδή δεν ντύνεσαι παλιάτσος
Επειδή δεν αγοράζεσαι μα ούτε και πουλιέσαι
Επειδή μιλάς της γης τη γλώσσα
Βιολέτα άνθος της Χιλής.

Επειδή εσύ ξεκαθαρίζεις τα πάντα επί τόπου!

Και πώς να σε αγαπήσουνε;
                                                   αναρωτιέμαι
Κάτι θλιμμένοι κυβερνητικοί
Σταχτόχρωμοι όπως οι πέτρες της ερήμου
Έτσι δεν είναι;

Ενώ εσύ
               των Άνδεων Βιολέτα
Άνθος απ’ της ακτής τις κορδιγιέρες
Είσαι μια αστείρευτη πηγή
Ανθρώπινης ζωής.

Η καρδιά σου ανοίγει όταν θέλει
Η θέλησή σου σφαλίζει όταν θέλει
Και η υγεία σου σαλπάρει όταν θέλει
Ανάντη!

Φτάνει μονάχα εσύ να πεις τα ονόματά τους
Και τότε τα χρώματα τα σχήματα
Σηκώνονται και περπατάνε σαν τον Λάζαρο
Ψυχή τε και σώματι.

Κανένας δεν βαρυγκομάει όταν εσύ
Τραγουδάς χαμηλόφωνα ή όταν φωνάζεις
Σαν να σου κόβουν το λαιμό
Βιολέτα ηφαιστειακή!

Αυτό που πρέπει να κάνει ο ακροατής
Είναι να κρατήσει ευλαβική σιγή
Γιατί ξέρει πολύ καλά κατά που πάει
Το τραγούδι σου.

Αυτοί που βγαίνουνε είναι κεραυνοί μέσ’ από τη φωνή σου
Και ταξιδεύουνε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα
Φλεγόμενη εσύ του θερισμού του τρύγου μαυρομάτα
Βιολέτα Πάρα.

Είσαι κατηγορούμενη για τούτο και για τ’ άλλο
Σε ξέρω εγώ και λέω το ποια είσαι
Ω, αρνάκι εσύ που ντύθηκες σαν λύκος!
Βιολέτα Πάρα.

Σε ξέρω καλά
                        αρχαία αδερφή
Βορρά και Νότε της βασανισμένης μας πατρίδας
Βαλπαραΐσο βυθισμένο προς τα πάνω
Νησί του Πάσχα!

Ιέρεια κουγιάκα του Αντακόγιο
Υφάντρα στο γαϊτανάκι και στο αδράχτι
Μαστόρισσα αρχαία μικρών αγγέλων
Βιολέτα Πάρα.

Οι βετεράνοι του Εβδομηνταεννιά
Κλαίνε όταν να κλαίς σε ακούνε
Μέσα στην άβυσσο της θεοσκότεινης νυχτιάς
Λυχνάρι του αίματος!

Μαγείρισσα
                      γκουβερνάντα
                                                πλύστρα
Κορίτσι εσύ
                     για όλες τις δουλειές
Για όλες τις κόκκινες φωτιές μέσα στα σούρουπα
Βιολέτα πένθιμη.

Δεν ξέρω τι να πω τούτη την ώρα
Γυρίζει το κεφάλι μου γυρίζει
Λες κι έχω πιει όλο το κώνειο
Αδερφή μου.

Πού θα ’βρω τώρα άλλη Βιολέτα
Έστω κι αν τριγυρίζω σε πόλεις και σε κάμπους
Ή κάθομαι στον κήπο
Σαν ανάπηρος.

Για να σε δω καλύτερα τα μάτια μου σφαλίζω
Και στις ευτυχισμένες μέρες πάω πίσω
Ξέρεις τι βλέπω;
Τη σταμπωτή ποδιά σου με τις βούλες.

Τη σταμπωτή ποδιά σου με τις βούλες
Ποταμέ Καουτίν!
                              Λαουτάρο!
                                                 Βίγια Αλέγρε!
Ήταν το χίλια εννιακόσια είκοσι εφτά
Βιολέτα Πάρα!

Αλλά δεν εμπιστεύομαι τα λόγια
Πες μου γιατί δεν αναδύεσαι απ’ τον τάφο
Να τραγουδήσεις
                               να χορέψεις
                                                     να ταξιδέψεις
Στην κιθάρα σου;

Τραγούδησέ μου ένα αξέχαστο τραγούδι
Ένα τραγούδι που ποτέ δεν τελειώνει
Ένα τραγούδι τίποτα’ άλλο
                                                 ένα τραγούδι
Είναι το μόνο που ζητάω.

Τι σου κοστίζει γυναίκα δέντρο ολάνθιστο;
Εγέρθητι ψυχή τε και σώματι από τον τάφο
Και κάνε με τη φωνή σου τις πέτρες να εκραγούνε
Βιολέτα Πάρα.

Αυτό είναι το μόνο που θέλω να σου πω
Συνέχισε να πλέκεις τα συρματόσκοινά σου
Τα πόντσο σου τα αραουκάνικα
Εκείνα εκεί τα πήλινα σταμνάκια σου απ’ το Κιντσαμαλί
Συνέχισε να γυαλίζεις μέρα νύχτα
Τα τορομίρο σου από ξύλο ιερό
Χωρίς να βασανίζεσαι
                                        χωρίς δάκρυα ανώφελα
Ή άμα σ’ αρέσει με δάκρυα καυτά
Και να θυμάσαι ότι είσαι
Ένα αρνάκι απλά που ντύθηκες σαν λύκος.

Έργο Ακατέργαστο (Σαντιάγο, 1969)
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, Οκτ. 2021

(Ισπανικοί στίχοι στο τέλος)

Σαν κάποιονε που πίνει μια κούπα κρασί, που λέει ο Νικανόρ Πάρα στη Συνηγορία του.
1966. Κρασί για να γλυκάνει το κρύο. Βιολέτα Πάρα και Νικανόρ Πάρα στη Σκηνή της Βασίλισσας (Carpa de La Reina), το φημισμένο Κέντρο Τέχνης της Βιολέτας, στο Σαντιάγο. (Πηγή φωτό: flickr.com).

Carpa de La Reina είναι και ένα άλμπουμ που κυκλοφόρησε από την EMI Odeón το Μάρτη του 1966. Περιλαμβάνει παλιότερα τραγούδια της Βιολέτας, αλλά και παραδοσιακά. Συμμετέχουν τα δυο αδέλφια της, ο Λαουτάρο Πάρα (1928-2013) και Ροβέρτο Πάρα (1921-1975) μαζί με το Γκρούπο Τσαγουάλ (Chagual – λουλούδι του κάκτου) τον Έκτορ Παβές (1932-1975) και το συγκρότημα Quelentaro, που εμφανίζονταν στη Σκηνή και εκπροσωπούν επίσης το Nueva Canción Chilena.

Gracias a la Vida – 6 ερμηνείες

Violeta Parra – Gracias A La Vida

Joan Báez & Mercedes Sosa – Gracias A La Vida (1988)

Las Tres Grandes – Gracias a la Vida (2015)

Joan Báez – Gracias A La Vida (1974)

Joan Báez – Gracias A La Vida (2020)

Gracias A La Vida – Φαραντούρη, Πασπαλά, Γιαννάτου (2010)

Σημειώσεις

Η Βιολέτα στο Παρίσι, 1963. Θέατρο Πλεσάνς.

Βιολέτα Πάρα. Γεννήθηκε στη Χιλή, στο Σαν Κάρλος, 4 Οκτ. 1917 – Αυτοπυροβολήθηκε στο Σαντιάγο, 5 Φεβ. 1967.

Από τις μεγάλες μορφές της Λατινικής Αμερικής, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Χιλής, συνθέτρια, τραγουδοποιός και σημαντική εικαστική καλλιτέχνις (ζωγραφική, κεραμική, ταπισερί).

Η Βιολέτα άφησε μια μεγάλη εθνομουσικολογική κληρονομιά, φέρνοντας στην επιφάνεια τον κρυμμένο μουσικό πλούτο της χιλιάνικης λαϊκής ψυχής —η σημαντικότερη, κατά πολλούς, λαογράφος της χώρας— και έβαλε το θεμέλιο λίθο στη μουσική της Λατινικής Αμερικής με το Nueva Canción Chilena (Νέο Τραγούδι της Χιλής).

1963. Η Βιολέτα με την κόρη της Κάρμεν Λουΐσα, σε μια ταβέρνα στη Γενεύη.

Ήταν ταπεινής καταγωγής και μέλος μιας μεγάλης οικογένειας μουσικών και καλλιτεχνών. Γνωστότεροι:

Ο γιος της, Άνχελ Πάρα (Βαλπαραΐσο, 27.6.1943 – 11.3.2017, Παρίσι), τραγουδοποιός και συγγραφέας, που περιόδευσε στην Ευρώπη με τη Βιολέτα.

Ο αδελφός της, ο αντι-ποιητής, μαθηματικός και φυσικός Νικανόρ Πάρα (5.9.1914 – 23.1.2018), μεγάλη μορφή της χιλιανής, αλλά και της παγκόσμιας ποίησης. Επηρέασε βαθιά τους Γκρέγκορι Κόρσο, Λόρενς Φερλινγκέτι, Άλεν Γκίνσμπεργκ, της περίφημης ποιητικής γενιάς των μπητ (beat generation).

1948. Πολιτική συγκέντρωση οργανωμένη από την εβδομαδιαία εφημερίδα της Χιλής El Siglo (Ο Αιώνας, που εκδίδεται μέχρι σήμερα), επίσημο όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Χιλής.

Η 4 Οκτώβρη έχει καθιερωθεί ως «Ημέρα των Μουσικών της Χιλής».

Τιμήθηκε μετά θάνατον με το Μετάλλιο Gabriela Mistral, 1998.

Το 2011, ο Χιλιανός Αντρές Γουντ σκηνοθετεί την βιογραφική ταινία Η Βιολέτα Πήγε στον Ουρανό (Violeta se fue a los cielos), με την Φρανσίσκα Γαλιβάν στον ομώνυμο ρόλο και με μουσική Άνχελ Πάρα.

Περισσότερα για τη Βιολέτα:

Μποτίλια Στον Άνεμο: Η Βιολέτα Πάρα στον Ουρανό της Αλκυονίδας − Συνέντευξη Αντρές Γουντ – Κριτικές − 100 χρόνια Violeta Parra – Δύο Συναυλίες

Βλέπε και από Κατιούσα:

Άνχελ Πάρα

Nueva Canción Chilena (σημ. 12)

Συνηγορία για τη Βιολέτα Πάρα

La cueca, 119,5 χ 94 cm, Κεντητό ύφασμα, 1962 (Colección Museo Violeta Parra).

Κουέκα (Cueca): Ζευγαρωτός χορός από τα τέλη του 18ου αιώνα, όπου τα ζευγάρια, με λευκό μαντήλι στο δεξί τους χέρι, χορεύουν με κυκλικές φιγούρες χωρίς να αγγίζονται. Ο εθνικός χορός της Χιλής. Με παραλλαγές χορεύεται και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμεςρικής

Κουέκα βαλσεάδα (Cueca valseada): Παραλλαγή που καταλήγει σε βήματα βαλς.

Κουέκα για τη Μάχη του Μαϊπού, Κουέκα για το Ναυάγιο του Ανγκάμος, Κουέκα για το Σεισμό του Τσιγιάν: Τραγούδια σε ρυθμό κουέκας που γράφτηκαν για τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα.

Η Μάχη του Μαϊπού (Batalla de Maipú): Κοντά στο Σαντιάγο της Χιλής στις 5 Απριλίου 1818, κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας της Χιλής. Οι πατριώτες αντάρτες με επικεφαλής τον Αργεντινό στρατηγό Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν τσακίσανε τις ισπανικές δυνάμεις, επιτυγχάνοντας την ανεξαρτησία της κεντρικής περιοχής της Χιλής από την ισπανική κυριαρχία.

Το Ναυάγιο του Ανγκάμος (Hundimiento del Angamos): 6 Ιουλίου 1928, εν μέσω σφοδρής καταιγίδας, ναυάγησε το μεταγωγικό «Angamos» του Πολεμικού Ναυτικού της Χιλής με 269 άτομα. Σώθηκαν μόνο 3 και από τους 266 κατάφεραν να ανασύρουν μόνο 88 πνιγμένους. Υπάρχει και σχετικό ομότιτλο τραγούδι του Άνχελ Πάρρα.

Ο Σεισμός του Τσιγιάν (Terremoto de Chillán): Τσιγιάν (Chillán): Σκληρή ορεινή ηφαιστειακή περιοχή 400 χλμ νότια του Σαντιάγο. Η πόλη καταστράφηκε από σεισμό το 1939 με 30.000 νεκρούς.

Ούτε κιθαροπούλι (bandurria): Μικρό έγχορδο που μοιάζει με το μαντολίνο, αλλά και όμορφο, πελεκανοειδές με μεγάλο ράμφος, εμβληματικό πουλί των Άνδεων.

Μικρό τσαράνγκο (charagüilla): Μικρό έγχορδο της οικογένειας του λαούτου ή κιθάρα βολιβιάνα ή κιθάρα των Άνδεων. Έντονη η παρουσία του και στην Κούβα.

Βλέπε από Κατιούσα σε: Νικολάς Γκιγιέν: West Indies Ltd.

Γαβιότα (gaviota): Ο γλάρος.

Βιολέτα άνθος της Χιλής (Viola Chilensis): Υπάρχει και δίσκος που έχει κυκλοφορήσει στο Παρίσι. Violeta Parra – Viola Chilensis (Canciones reencontradas en París, 1979)

Violinista, 80 χ 60 cm, χαρτοπολτός (ανάγλυφο) επάνω σε χαρτόνι, 1963-1964-1965 (Colección Fundación Violeta Parra).

Βαλπαραΐσο βυθισμένο προς τα πάνω (Valparaíso ―κοιλάδα του παράδεισου―hundido para arriba): Με αυτήν την παράδοξη εικόνα περιγράφει ο ποιητής το θέαμα του φημισμένου λιμανιού της Χιλής, της πόλης με τα άπειρα σκαλιά, αφού είναι αμφιθεατρικά χτισμένη πάνω σε απότομες πλαγιές (προέκταση των Άνδεων) και δεσπόζει στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Ίσως και σε αντίθεση με το άλλο Βαλπαραΐσο, το βυθισμένο προς τα κάτω (para abajo) μέσα στη φτώχεια, στις χαράδρες, στα ρέματα και στις πλαγιές των λόφων.

Ιέρεια κουγιάκα του Αντακόγιο (Sacristana cuyaca de Andacollo).

Sacristana είναι η εκκλησσάρισα. Προτίμησα να αποδώσω με το Ιέρεια αντί εκκλησσάρισα. Στη λατινική Αμερική εκτελεί και τα χρέη που έχει το παπαδάκι στο δικό μας τελετουργικό, πέρα από την φροντίδα του ναού.

Αντακόγιο (Andacollο): Πόλη εξόρυξης χαλκού και χρυσού, 300 χιλ. βόρεια του Σαντιάγο, στα βουνά του Μικρού Βορρά (El Norte Chico) της Χιλής, στα όρια της ερήμου Ατακάμα. Ιδρύθηκε το 1891.

Κουγιάκα (cuyaca): Cuyacas· Αδερφή στη διάλεκτο των Αϊμάρα. Ονομασία χορευτικής ομάδας, αλλά και τελετουργικού χορού της κεντρικής και βόρειας Χιλής, με καταγωγή από τους Μαπούτσε, που χορεύεται σε τόπους λατρείας.

Οι κουγιάκας, μαζί με άλλες χορευτικές ομάδες [pieles rojas (ερυθρόδερμοι), negros (μαύροι), morenos (μελαχρινοί), chinos (Κινέζοι), gitanos (Τσιγγάνοι), diablos (διαβόλοι) κ.α.] που έχουν τα δικά τους ξεχωριστά βήματα, ανήκουν σε διάφορες αδελφότητες (cofradías). Συναντιώνται και συναγωνίζονται στο πανηγύρι της Παναγίας του Αντακόγιο (Andacollo), στις 26 Δεκεμβρίου ή στις 16 Ιουλίου, κατά το γιορτασμό της Παναγίας της Κάρμεν (προστάτιδας της Χιλής) στην πόλη Λα Τιράνα (κοντά στα σύνορα με το Περού). Οι χοροί εκτελούνται και μέσα στους ναούς.

Regalo de Ginebra (Δώρο από τη Γενεύη), 123,5  χ 140 cm. Λάδι σε ύφασμα, 1964–1965 (Colección Museo Violeta Parra).

Υφάντρα στο γαϊτανάκι και στο αδράχτι (Tejedora a palillo y a bolillo): Xορογραφία γύρω από ένα κοντάρι, δεμένο με χρωματιστές κορδέλες.

Οι χορεύτριες κρατάνε από μια κορδέλα, με ξεχωριστή σημασία για την καθεμιά, που τυλίγεται στο κοντάρι. Σαν το δικό μας γαϊτανάκι.

Οι βετεράνοι του Εβδομηνταεννιά (Los veteranos del Setentaynueve): Οι βετεράνοι του ’79, του Πολέμου του Ειρηνικού ―Guerra del Pacífico (1879-1884), γνωστός ως Πόλεμος για το Γουάνο και το Νίτρο.

Βλέπε από Κατιούσα: Ο Φτερωτός Γίγαντας Πάμπλο Νερούδα (σημ. [6]).

Ποταμέ Καουτίν!
                              Λαουτάρο!
                                                  Βίγια Αλέγρε!
Ήταν το χίλια εννιακόσια είκοσι εφτά

Λαουτάρο (Lautaro): Πόλη και κοινότητα της επαρχίας Καουτίν, στην περιοχή Αραουκανία της Χιλής, όπου και ο ομώνυμος ποταμός. Η περιοχή ονομάστηκε προς τιμήν του Λαουτάτο, ηγέτη των Μαπούτσε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Arauco με τους Ισπανούς κατακτητές (1550-1662).

Για τον Λαουτάρο από Κατιούσα: Η κριτική του Τσε για το Canto General και ο Πάμπλο Νερούδα για τη συνάντησή του με τον Τσε.

Βίγια Αλέγρε (Villa Alegre ― Χαρούμενο χωριό) / Ήταν το χίλια εννιακόσια είκοσι εφτά: Η οικογένεια μετακόμισε το 1921 από το Σαντιάγο στο Λαουτάρο.

Το 1927 πήγαν στη Βίγια Αλέργρε, όπου η Βιολέτα, 9 χρονών, άρχισε να παίζει κιθάρα. Ο Νικανόρ ήταν 12 χρονών. Η Βίγια Αλέγρε είναι αρχέτυπο παραδοσιακής χιλιανής πόλης της κεντρικής Χιλής, λόγω της ιδιαίτερης αποικιακής αρχιτεκτονικής, των εθίμων και της λαογραφία της, παράδεισος κρασιού, φρούτων και γεωργίας.

Εκείνα εκεί τα πήλινα σταμνάκια σου απ’ το Κιντσαμαλί (Quinchamalí): Μικρή πόλη που βρίσκεται στην κοινότητα Τσιγιάν, 30 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την ομώνυμη πόλη. Γνωστή για τα περίφημα μαύρα, ζωόμορφα κεραμικά της, που έχουν τις ρίζες τους στον λαό των ιθαγενών Μαπούτσε.

Είσαι το μαύρο αργιλόχωμα που ξέρω, λέει κι ο Νερούδα στο πέμπτο (V) από τα 100 Σονέτα του Έρωτα, αφού το Κιντσαμαλί βρίσκεται στην κοινότητα Τσιγιάν, που είναι η γενέτειρα της Ματίλντε.

Τορομίρο (Sophora toromiro), γνωστό και ως toromiro: Είδος ανθοφόρου δέντρου στην οικογένεια των ψυχανθών, ενδημικό στο νησί του Πάσχα, που εξαφανίστηκε από το 1960, αλλά σήμερα επανεισάγεται με ειδικά προγράμματα.

Ισπανικό κείμενο

Βιολέτα Πάρα, 4.10.1917 – 5.2.1967. Foto: Museo Violeta Parra (Πηγή: colegioaltomonte.cl).

Violeta Parra

Gracias a la vida

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me dio dos luceros que, cuando los abro,
perfecto distingo lo negro del blanco,
y en el alto cielo su fondo estrellado,
y en las multitudes el hombre que yo amo.

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me ha dado el oído que, en todo su ancho,
graba noche y día grillos y canarios,
martillos, turbinas, ladridos, chubascos,
y la voz tan tierna de mi bien amado.

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me ha dado el sonido y el abecedario,
con él las palabras que pienso y declaro:
madre, amigo, hermano, y luz alumbrando
la ruta del alma del que estoy amando.

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me ha dado la marcha de mis pies cansados;
con ellos anduve ciudades y charcos,
playas y desiertos, montañas y llanos,
y la casa tuya, tu calle y tu patio.

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me dio el corazón que agita su marco
cuando miro el fruto del cerebro humano,
cuando miro el bueno tan lejos del malo,
cuando miro el fondo de tus ojos claros.

Gracias a la vida que me ha dado tanto.
Me ha dado la risa y me ha dado el llanto.
Así yo distingo dicha de quebranto,
los dos materiales que forman mi canto
y el canto de ustedes que es el mismo canto,
y el canto de todos, que es mi propio canto.
Gracias a la vida que me ha dado tanto.

Osvaldo Rodríguez – Defensa de Violeta Parra

Nicanor Parra

Defensa de Violeta Parra

Dulce vecina de la verde selva
Huésped eterna del abril florido
Grande enemiga de la zarzamora
Violeta Parra

Jardinera
                 locera
                           costurera
Bailarina del agua transparente
Árbol lleno de pájaros cantores
Violeta Parra

Has recorrido toda la comarca
Desenterrando cántaros de greda
Y liberando pájaros cautivos
Entre las ramas

Preocupada siempre de los otros
Cuando no del sobrino
                                        de la tía
Cuándo vas a acordarte de ti misma
Viola piadosa

Tu dolor es un círculo infinito
Que no comienza ni termina nunca
Pero tú te sobrepones a todo
Viola admirable

Cuando se trata de bailar la cueca
De tu guitarra no se libra nadie
Hasta los muertos salen a bailar
Cueca valseada

Cueca de la Batalla de Maipú
Cueca del Hundimiento del Angamos
Cueca del Terremoto de Chillán
Todas las cosas

Ni bandurria
                       ni tenca
                                    ni zorzal
Ni codorniza libre ni cautiva
Tú
     solamente tú
                            tres veces tú
                                                  Ave del paraíso terrenal

Charagüilla
                     gaviota de agua dulce
Todos los adjetivos se hacen pocos
Todos los sustantivos se hacen pocos
Para nombrarte

Poesía
            pintura
                         agricultura
Todo lo haces a las mil maravillas
Sin el menor esfuerzo
Como quien se bebe una copa de vino

Pero los secretarios no te quieren
Y te cierran la puerta de tu casa
Y te declaran la guerra a muerte
Viola doliente

Porque tú no te vistes de payaso
Porque tú no te compras ni te vendes
Porque hablas la lengua de la tierra
Viola chilensis

¡Porque tú los aclaras en el acto!

Cómo van a quererte
                                      me pregunto
Cuando son unos tristes funcionarios
Grises como las piedras del desierto
¿No te parece?

En cambio tú
                        Violeta de los Andes
Flor de la cordillera de la costa
Eres un manantial inagotable
De vida humana

Tu corazón se abre cuando quiere
Tu voluntad se cierra cuando quiere
Y tu salud navega cuando quiere
Aguas arriba!

Basta que tú los llames por sus nombres
Para que los colores y las formas
Se levanten y anden como Lázaro
En cuerpo y alma

¡Nadie puede quejarse cuando tú
Cantas a media voz o cuando gritas
Como si te estuvieran degollando
Viola volcánica!

Lo que tiene que hacer el auditor
Es guardar un silencio religioso
Porque tu canto sabe adónde va
Perfectamente

Rayos son los que salen de tu voz
Hacia los cuatro puntos cardinales
Vendimiadora ardiente de ojos negros
Violeta Parra

Se te acusa de esto y de lo otro
Yo te conozco y digo quién eres
¡Oh corderillo disfrazado de lobo!
Violeta Parra

Yo te conozco bien
                                 hermana vieja
Norte y sur del país atormentado
Valparaíso hundido para arriba
¡Isla de Pascua!

Sacristana cuyaca de Andacollo
Tejedora a palillo y a bolillo
Arregladora vieja de angelitos
Violeta Parra

Los veteranos del setenta y nueve
Lloran cuando te oyen sollozar
En el abismo de la noche oscura
¡Lámpara a sangre!

Cocinera
                niñera
                             lavandera
Niña de mano
                         todos los oficios
Todos los arreboles del crepúsculo
Viola funebris

Yo no sé qué decir en esta hora
La cabeza me da vueltas y vueltas
Como si hubiera bebido cicuta
Hermana mía

Dónde voy a encontrar otra Violeta
Aunque recorra campos y ciudades
O me quede sentado en el jardín
Como un inválido

Para verte mejor cierro los ojos
Y retrocedo a los días felices
¿Sabes lo que estoy viendo?
Tu delantal estampado de maqui

Tu delantal estampado de maqui
¡Río Cautín!
                      ¡Lautaro!
                                       ¡Villa Alegre!
¡Año mil novecientos veintisiete
Violeta Parra!

Pero yo no confío en las palabras
¿Por qué no te levantas de la tumba
A cantar
               a bailar
                             a navegar
En tu guitarra?

Cántame una canción inolvidable
Una canción que no termine nunca
Una canción no más
                                     una canción
Es lo que pido

Qué te cuesta mujer árbol florido
Álzate en cuerpo y alma del sepulcro
Y haz estallar las piedras con tu voz
Violeta Parra

Esto es lo que quería decirte
Continúa tejiendo tus alambres
Tus ponchos araucanos
Tus cantaritos de Quinchamalí
Continúa puliendo noche y día
Tus toromiros de madera sagrada
Sin aflicción
                      sin lágrimas inútiles
O si quieres con lágrimas ardientes
Y recuerda que eres
Un corderillo disfrazado de lobo

(Obra gruesa, 1969)

Νικανόρ Πάρα, 5.9.1924-23.1.2018. Foto: Fundación Iberoamericana. (Πηγή φωτό: canamo.net).