Χαμένοι στη μετάφραση – Δυο ξένοι

Πριν από μερικές βδομάδες έλαβε χώρα στην Καλλιθέα μια εκδήλωση για τα 80 χρόνια από τη Συμφωνία του Μονάχου. Πέρα από το ενδιαφέρον θέμα, περισσότερο ενδιαφέρον προσέδιδε η σύνθεση στο πάνελ των ομιλητών και η παρουσία του Ελισαίου Βαγενά -του οποίου την ομιλία αναδημοσιεύσαμε εδώ– σε μια ομιλία που διοργάνωνε η Ρωσική πρεσβεία.

Ένας σύντροφος έλεγε πως κάποια σημεία της εκδήλωσης του θύμιζαν σκηνές από τους “Δυο Ξένους”, όπου η Ντένη Μαρκορά και η Μαρούσκα (“ντα γκασπαζά”) λένε τα δικά τους, η καθεμιά στη γλώσσα της και καταφέρνουν τελικά με έναν περίεργο τρόπο να βγάζουν μια χαρά συνεννόηση μεταξύ τους. Έτσι έγινε και στην εκδήλωση, με εξαίρεση όσους περιμέναμε να βγάλουμε άκρη από τη μεταφράστρια στα ακουστικά μας, που έτρεχε ασθμαίνοντας πίσω από τους ομιλητές να τους προλάβει, σα χαμένος συνασπισμός στην κούρσα των εξοπλισμών. Κι εμείς μαζί της, χαμένοι στη μετάφραση, να νιώθουμε “δυο ξένοι” στην ίδια εκδήλωση.

Και δεν ήταν απαραίτητα η γλώσσα το βασικό εμπόδιο στην πολιτική συνεννόηση -έτσι κι αλλιώς ο Βαγενάς και κάποιοι ακόμα δε χρειάζονταν ακουστικά και διερμηνεία. Ούτε και τα επίσημα κοστούμια των ανθρώπων της πρεσβείας, σε αντίθεση με το φοιτητικό ντύσιμο κάποιων συντρόφων της Σπουδάζουσας (και κάποιων άλλων που δεν είναι πια, εδώ και χρόνια φοιτητές ή στην ΚΝΕ).

Δυο διαφορετικοί κόσμοι, σα να λέμε καπιταλιστικός και σοσιαλιστικός. Ή μάλλον, η αντίθεση μεταξύ των κομμουνιστών και όσων βλέπουν τη Ρωσία όπως 30 χρόνια πριν -ή και 80 χρόνια πριν, για να το συνδέσουμε με το θέμα της εκδήλωσης, για τη Συμφωνία του Μονάχου και το ιστορικό της πλαίσιο. Σα να είναι η Ρωσία υποψήφιος σύμμαχος, για να συμπήξουμε μαζί της “δημοκρατικό, αντιφασιστικό Λαϊκό Μέτωπο”. Και να σκεφτείς πως τριάντα χρόνια πριν όλοι αυτοί ήταν Σοβιετικοί και πιθανότατα σύντροφοι, οργανωμένοι στο ΚΚΣΕ. Για το οποίο ίσχυε αυτό που είχε πει ο Ραφαηλίδης πως σε ένα ΚΚ μπορείς να βρεις τα πάντα, ακόμα και κομμουνιστές… Σημεία των καιρών.

Η πρώτη εντύπωση από το χωρό της εκδήλωσης ήταν εντυπωσιακή -κι ας μοιάζει ταυτολογία αυτό. Ανιχνευτής μετάλλων στην είσοδο, έδρανα με υποδοχή για ακουστικά, φορητά ακουσικά με μπαταρία που την καθιστούσαν περιττή. Και η βεβαιότητα πως οι Ρώσοι μπορεί να άργησαν αλλά έπιασαν τελικά το τρένο της ΕΤΕ (επιστημονικοτεχνική επανάσταση), αν ήταν δηλαδή δικός τους ο εξοπλισμός και όχι της αίθουσας του Υπουργείου. Μέχρι που άρχισε να χάνεται κατά διαστήματα η επαφή με τα ακουστικά, μαζί με τις φράσεις που έχανε η μετάφραση, και διαλύθηκε η ψευδαίσθηση, μαζί με κάθε ειρμό. Ακούγαμε πχ τον κύριο ομιλητή (Α. Μπορίσοφ) να κάνει χαριτωμένες παρεμβάσεις για τους vegan και τα γαϊδουράκια στη Σαντορίνη, που προφανώς σε κάποια συμφραζόμενα εντάσσονταν για να βγει νόημα, αλλά άντε να βγάλεις άκρη χωρίς αυτά… Κατά συνέπεια, είναι πρακτικά αδύνατο να γίνει ουσιαστική αποτίμηση σε όσα είπε, πέρα από σκόρπιες σκέψεις και σημεία που ξεχώρισαν.

Ότι ο Λόιντ Τζορτζ είχε χαρακτηρίσει το Χίτλερ ως τον Τζορτζ Ουάσιγκτον της Γερμανίας. Ότι στη Σοβιετική Ένωση αναφέρονταν στη “Συνωμοσία” -και όχι στη συμφωνία- του Μονάχου. Ότι σε κάποιες χώρες που βρέθηκαν υπό ναζιστική κατοχή, υπήρχαν δυνάμεις που ήθελαν να αποφύγουν πάση θυσία τον πόλεμο, πχ για να μην καταστραφεί η μεσαιωνική Πράγα, να μη βουλιάξει η Ολλανδία κοκ -καταδίκη της βίας από όπου κι αν προέρχεται, ακόμα κι αν είναι για να προστατευτείς απέναντι στους φασίστες…

Για το όχι και τόσο υψηλό επίπεδο πολιτικής ετοιμότητας της χιτλερικής μηχανής σε εκείνο το σημείο, καθώς τα μισά χιτλερικά τανκς δεν έφτασαν καν στην Πράγα. Για τη διαμάχη Στάλιν-Τρότσκι και το χαμηλό διανοητικό επίπεδο του πρώτου (;!). Για την αίσθηση που είχε ο Τσάμπερλεϊν πως με αυτή τη συμφωνία, το ζήτημα της ειρήνης είχε λυθεί θετικά για τα επόμενα εκατό χρόνια (!), που θυμίζουν συνειρμικά τις αντίστοιχες “εκτιμήσεις” για τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος μετά από κάθε “μεταρρύθμιση”. Για τα υπόλοιπα, πιθανόν να έχουμε διαφορετική προσέγγιση σε αρκετά ζητήματα, αλλά δεν μπορούμε να πούμε σε τι έγκειται αυτή η διαφοροποίηση, αν δε γνωρίζουμε ουσιαστικά τι είπε -κάτι ανέφερε πάντως ο Βαγενάς στη συνέχεια.

Από τα παραπάνω πάντως προκύπτει η πιθανότητα να αναλύθηκαν και πιο ζουμερά σημεία, χωρίς να μας βρίσκουν απαραίτητα σύμφωνους, καθώς και η ώριμη πια ανάγκη για ανασύσταση ενός ελληνοσοβιετικόυ συνδέσμου φιλίας, που έκανεε κάποτε δωρέαν μαθήματα ρωσικών. Εξίσου φανερή ήταν και η βαριά ρώσικη προφορά που παρεισέφρυε σε κάποιες φράσεις του συντονιστή και κάποιων από τους θεατές, όπως το “διαργκανωτές” και τα “πλούτα” (που παράγουμε). Ενώ, παρεμπιπτόντως, δύο άλλα σχεδόν καλτ σημεία από τη μετάφραση, ήταν ότι “αν δεν μπορείς να αποφύγεις τη βία, ξάπλωσε κι απόλαυσέ την” και η απόδοση “συμμετείχε στην απόπειρα [κατά του Τρότσκι] που τελικά δεν έγινε (τι μας κρύβουν;)…

Υπήρχαν όμως πολύ πιο σοβαρά σημεία, για να σταθεί κανείς. Ο πρώτος ομιλητής έκανε μια εισαγωγική ομιλία για τους βασικούς άξονες της εξωτερικής πολιτικής της Βρετανίας, σημειώνοντας εύστοχα πως δεν αποτελούσε προσωπική επιλογή του Τσάμπερλεϊν η τακτική του κατευνασμού, καθώς και ότι η Τσεχοσλοβακία, που πρακτικά δόθηκε δώρο στο Χίτλερ με τη Συμφωνία του Μονάχου, κάθε άλλο παρά στρατιωτικά αμελητέα δύναμη ήταν.

Από τις παρεμβάσεις του Βαγενά, πιο πολύ ζουμί είχαν δύο σημεία στη συζήτηση που ακολούθησε, όπου στην ερώτηση στα ελληνικά, γιατί δεν αντιδρά το ΚΚΕ ενάντια στη φασιστική κυβέρνηση της Ουκρανίας και την υποτέλεια του Τσίπρα, θυμίζοντας τις πρόσφατες, μαζικές αντι-ιμπεριαλιστικές, αντι-ΝΑΤΟϊκές κινητοποιήσεις σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου υπάρχει ή σχεδιάζεται να γίνει βάση. Και σημείωσε τη βασική διαφορά με τον προηγούμενο ομιλητή για το αν μπορούν να ασκήσουν ανεξάρτητη πολιτική οι ενδιάμεσες-μικρότερες χώρες και αν “προδίδουν” οι κυβερνήσεις-αστικές τάξεις τα “εθνικά συμφέροντα”, συμμετέχοντας στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς ή αν θεωρούν πως έτσι μπορούν να επωφεληθούν και να τα υπηρετήσουν καλύτερα.

Ενδιαφέρον είχε επίσης το σημείο όπου αναφέρθηκε στις 17 Νατοϊκές επιχειρήσεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη, στις οποίες συμμετέχει ο ελληνικός στρατός, για να τον διακόψει ένα καραβανάς με κεραμιδί μαλλιά και να πει ότι είναι μόλις πέντε, γιατί οι άλλες έχουν την αιγίδα του ΟΗΕ. Ε, τότε αυτό τα αλλάζει όλα…

Το κομμάτι της συζήτησης έκλεισε σχετικά γρήγορα, γιατί όπως είπε κι ο συντονιστής, ακολουθεί δεξίωση με μπουφέ. Εκεί όπου χαλαρώνουν λίγο τα πνεύματα κι οι αντιθέσεις, και μπορεί να θυμηθείς τα παλιά, τους υπαρκτούς -σαν τον υπαρκτό- δεσμούς, που δεν ήταν όμως ακατάλυτοι (ούτε και ο υπαρκτός σοσιαλισμός, άλλωστε), γιατί είναι πρωτίστως πολιτικοί, όσα κοινά βιώματα κι αν υπάρχουν με το (σοσιαλιστικό) παρελθόν της Ρωσίας. Το αίμα νερό δε γίνεται ίσως πει κανείς. Αλλά αυτό ακριβώς δεν έκαναν όσοι κοιμήθηκαν μια ημέρα κομμουνιστές-κόκκινοι και ξύπνησαν αντισοβιετικοί σε μια νύχτα; Κι αν δε βρίσκουμε πια κοινό σημείο επαφής, δεν είναι η γλώσσα το πρόβλημα.