Αρτέμης Μάτσας: «Είμαι ένας πολύ “κακός” άνθρωπος…»

Η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον Αρτέμη Μάτσα, μέσα από τις ασπρόμαυρες κινηματογραφικές ταινίες, απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Υποδυόταν συνήθως τον κακό, τον καταδότη, και το έκανε με μεγάλη επιτυχία· χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτό ενός πολύ καλού ηθοποιού.

Ο Αρτέμης Μάτσας ήταν ένας άνθρωπος καλλιεργημένος, ευγενικός και ευαίσθητος,  χαμηλών τόνων και φορέας αισθημάτων και προτερημάτων που χάριζε απλόχερα στους συνανθρώπους του.

Η ευαισθησία του δεν τον εμπόδιζε να καυτηριάζει φαινόμενα και καταστάσεις που έρχονταν σε σύγκρουση με τις αρχές του στην τέχνη και στη ζωή. Όμως και αυτό, μέσα στην «καθετότητα» των πιστεύω και των απόψεών του, το εξέφραζε με γλυκύτητα και τρυφεράδα, σα να μάλωνε ένα μικρό παιδί.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930 από οικογένεια καλλιτεχνική. Η μάνα του καταγόταν από τη Σμύρνη και  ήταν πιανίστα, ενώ ο πατέρας  του, με σπουδές και αυτός, χάθηκε στα  στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία, κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν αδελφός του Νέστορα Μάτσα, του δημοσιογράφου, συγγραφέα και σκηνοθέτη που υπηρέτησε με πάθος και συνέπεια την λαϊκή παράδοση και τον πολιτισμό.

Εκτός από ηθοποιός, ο Αρτέμης Μάτσας, υπήρξε κριτικός κινηματογράφου, κινηματογραφικός και καλλιτεχνικός συντάκτης στον Τύπο, ενώ «έκανε» ραδιόφωνο, που αγαπούσε από παιδί, για παραπάνω από μισό αιώνα.

Πήγαινε στο δημοτικό σχολείο όταν ξεκίνησε να κάνει ραδιόφωνο, τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, στο υπόγειο του Ζαππείου, δίπλα στη θρυλική «θεία-Λένα». Ο μικρός Αρτέμης «δάνειζε» τη φωνή του στα μικρά ζώα των παιδικών παραμυθιών, που συντρόφευαν τότε από τα ραδιόφωνα μικρούς και μεγάλους. Κι από τότε αγάπησε το ραδιόφωνο και το υπηρέτησε περισσότερο από πέντε δεκαετίες. Ο ίδιος έλεγε: «Αν το λαρύγγι μου ήταν ράγες τρένου θα είχε σκουριάσει…».

Ο Αρτέμης Μάτσας σπούδασε στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών και είχε την τύχη να βρεθεί με  δασκάλους τους γίγαντες Βεάκη, Ροντήρη και Μουσούρη. Ξεκίνησε το επάγγελμα του ηθοποιού στα 1949.  Η πρώτη του ταινία ήταν το «Ερωτικό ταξίδι» του Γιώργου Καρύδη και η πρώτη του θεατρική εμφάνιση έγινε δίπλα στο μεγάλο κωμικό Βασίλη Αργυρόπουλο, στο «Φαταούλα» των Φωτιάδη-Βροντάκη. Έπαιξε σε πολλές ελληνικές και ξένες ταινίες, μεταξύ των οποίων τα «Αρραβωνιάσματα» της Μαρίας Πλυτά, «Το νησί των γενναίων», «Ποτέ την Κυριακή», «Μπουμπουλίνα» κ.ά. Στο θέατρο συνεργάστηκε με σημαντικούς θιάσους, δίπλα στους γνωστούς πρωταγωνιστές, ενώ έγραψε αρκετά και σημαντικά βιβλία για την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου: «Μεγάλες θεατρικές οικογένειες», «Το άλλο πρόσωπο του θεάτρου», «Θεατρικές μνήμες» κ.ά.

Στον κινηματογράφο έπαιζε συνήθως τον κακό, μα στη ζωή: «Είμαι κακός και στη ζωή», έλεγε «…γιατί λέω την αλήθεια. Αν λες αλήθειες γίνεσαι κακός» και… διευκρίνιζε: «και που σαν κακός έχω ένα μου έμβλημα, πέντε γράμματα του αλφαβήτου α-γ-ά-π-η».

Λίγοι γνώριζαν πόσο και με ποιους τρόπους συνέτρεχε και συμπαραστεκόταν σε ηλικιωμένους και «ξεχασμένους» από την εποχή συναδέλφους του. Ο ίδιος δεν μιλούσε γι’ αυτή την πλευρά του, με λόγια. Αθόρυβα, υπήρξε το αποκούμπι και ο φύλακας άγγελος πολλών και όλοι είχαν μόνο καλά λόγια να πουν για τον Αρτέμη Μάτσα.

Δεν συμβιβαζόταν με τα κακώς κείμενα της εποχής του, στο θέατρο και στη ζωή, στην καθημερινότητα των ανθρώπων, πικραινόταν («σήμερα τα γκρεμίσαμε όλα, τα ισοπεδώσαμε, ακόμα και τον έρωτα…χάθηκε η συναδέλφωση…») μα και πείσμωνε και δυνάμωνε μέσα του η αντίσταση κι η ελπίδα. Σε ραδιοφωνική συζήτηση με τον ποιητή Γιώργο Χρονά θα εκφράσει τον καημό αλλά και πόθο του: «Να μπορέσουμε να διαφυλάξουμε την ομορφιά, να μην τα κάνουμε όλα καθημερινότητα και ρουτίνα. Και να θυμόμαστε τη φράση από το ‘Λεωφορείο ο Πόθος’ που λέει ‘θέλω μαγεία, όχι πραγματικότητα’. Έχουμε ανάγκη να ξεφύγουμε απ’ την πραγματικότητα…σε κάθε τι που κάνουμε, σ’ αυτό που θ’ αγαπήσουμε, στο μπακάλη που θα πάμε, να υπάρχει η ομορφιά…μην πιστέψουμε ότι η ισοπέδωση κι η καθημερινότητα είναι αυτό που μας χρειάζεται. Μαγεία… ομορφιά… ένα περίεργο άρωμα που όταν φεύγουμε εμείς να αφήνουμε κάποια αίσθηση ομορφιάς και ονείρου».

Ο Αρτέμης Μάτσας, ο καλόκαρδος «κακός» του ελληνικού κινηματογράφου, είχε μια μεγάλη καρδιά, που «γέμιζε» με ελάχιστα και «ξεχείλιζε» ανθρωπιά και αγάπη. Έφυγε από τη ζωή στις 7 του Σεπτέμβρη 2003, αφήνοντας πίσω του, εκτός από τις παντοτινές σκηνές των ταινιών του, μια γλυκιά «αίσθηση ομορφιάς και ονείρου» που αντέχει στο χρόνο.