Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia»

«Στα 37 χρόνια που δισκογραφώ, έχω τραγουδήσει μόνο 15 τραγούδια. Και είναι μόνο αυτά που τα ίδια απαιτούν να τραγουδηθούν από τον δημιουργό. Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι οι “Εφτά νάνοι”. Με τους “Εφτά νάνους” έχει ταυτιστεί το εντός μου και η ρυθμική μου αγωγή, όταν το παίζω στο πιάνο…» έλεγε ο Θάνος Μικρούτσικος. Κι είναι αλήθεια ότι αυτό περνούσε στον θεατή-ακροατή κάθε φορά που ο αγαπημένος συνθέτης καθόταν στο πιάνο για ν’ αναμετρηθεί με το εντός του, τη δοσμένη χρονική στιγμή και συγκυρία που κάθε φορά επηρέαζαν τον ίδιο και αναμφίβολα την ερμηνεία του. Όπως θα ακούσετε και θα δείτε στα βίντεο που επιλέξαμε, όπως η χρονική διάρκεια του τραγουδιού, έτσι και η ερμηνεία του Θάνου, ποτέ δεν είναι η ίδια. Κάθε φορά, εκτός από το πάθος που λειτουργεί σαν κοινή συνισταμένη, αυξομειώνονται η ένταση και τα συγκινησιακά φορτία που εκπέμπουν ο αυτοσχεδιασμός και η – κάθε φορά διαφορετική – ερμηνεία του Θάνου. «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia» έχουν ταυτιστεί με τον ίδιο όσο ίσως κανένα άλλο τραγούδι του. Με τη φωνή του Θάνου Μικρούτσικου το τραγούδι ηχογραφήθηκε στο στούντιο το 1991, στο δίσκο «Γραμμές των οριζόντων».

Όμως η πρώτη ηχογράφηση σε στούντιο δεν έγινε με τη φωνή του Θάνου, αλλά με τη φωνή μιας από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες ερμηνεύτριες, της Χαρούλας Αλεξίου, που το μακρινό 1986 ερμήνευσε τα 12 τραγούδια του δίσκου «Η αγάπη είναι ζάλη», σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Μπάμπη Τσικληρόπουλου και Ανδρέα Μικρούτσικου, αδελφού του συνθέτη. «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia» ήταν το μοναδικό τραγούδι του δίσκου σε ποίηση Νίκου Καββαδία. Όλα, η διάρκεια, η ενορχήστρωση, η – εξαιρετική – ερμηνεία της Αλεξίου, είναι διαφορετικά στο τραγούδι με το οποίο ταυτίστηκε και ταυτίσαμε στην πορεία του χρόνου με τον Θάνο Μικρούτσικο.

Το ποίημα «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia» γράφτηκε από τον Νίκο Καββαδία το 1951 και ο ποιητής το αφιέρωσε στην αγαπημένη του ανιψιά, Έλγκα. Περιλαμβάνεται στην τρίτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Τραβέρσο» που πρωτοεκδόθηκε το 1975. Οι εφτά νάνοι δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα, σε αντίθεση με το επιβατηγό «Κυρήνεια» που υπήρξε ένα από τα βαπόρια που μετέφερε Έλληνες μετανάστες στην Αυστραλία, και με το οποίο έκανε κάποια ταξίδια και ο Καββαδίας που εκτός από ποιητής ήταν ασυρματιστής στα καράβια. Εδώ μια ζωντανή εκτέλεση από τον συνθέτη το 1987:

Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia

Εφτά. Σε παίρνει αριστερά, μην το ζορίζεις.
Μάτσο χωράνε σε μια κούφιαν απαλάμη.
Θυμίζεις κάμαρες κλειστές, στεριά μυρίζεις.
Ο πιο μικρός αχολογάει μ’ ένα καλάμι.

Γυαλίζει ο Σημ της μηχανής τα δυο ποδάρια.
Ο Ρεκ λαδώνει στην ανάγκη το τιμόνι.
Μ’ ένα φτερό ξορκίζει ο Γκόμπυ τη μαλάρια
κι ο στραβοκάνης ο Χαράμ πίτες ζυμώνει

Απ’ το ποδόσταμο πηδάνε ως τη γαλέτα.
Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατήρι;
Κόρη ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα
ποιος ρήγα γιος θε να την πιει σ’ ένα ποτήρι.

Ραμάν αλλήθωρε, τρελέ, που λύνεις μάγια,
κατάφερε το σταυρωτό του νότου αστέρι
σωρός να πέσει να σκορπίσει στα σπιράγια,
και πες του κάτω από ένα δέντρο να με φέρει.

Ο Τοτ, του λείπει το ένα χέρι μα όλο γνέθει,
τούτο το απίθανο σινάφι να βρακώσει. Εσθήρ,
ποια βιβλική σκορπάς περνώντας μέθη;
Ρουθ, δε μιλάς; Γιατί τρεκλίζουμε οι διακόσιοι;

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.
Μ’ ένα ξυστρί καθάρισέ με απ’ τη μοράβια.
Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
Γιέ μου που πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

Κι έτσι μαζί με τους εφτά κατηφοράμε.
Με τη βροχή, με τον καιρό που μας ορίζει.
Τα μάτια σου ζούνε μια θάλασσα, θυμάμαι…
Ο πιο στερνός μ’έναν αυλό με νανουρίζει.

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.
Μ’ ένα ξυστρί καθάρισέ με απ’ τη μοράβια.
Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
Γιε μου που πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

Νίκος Καββαδίας

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia» – Ο Θάνος Μικρούτσικος με τη Χαρούλα Αλεξίου όταν ηχογραφούσαν τον δίσκο «Η αγάπη είναι ζάλη»

Τα πρώτα ποιήματα του Νίκου Καββαδία που μελοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος περιλαμβάνονται στο δίσκο «Ο σταυρός του Νότου» που κυκλοφόρησε το 1979, με ερμηνευτές τον Γιάννη Κούτρα, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και την Αιμιλία Σαρρή. Γράφει το 1983 ο συνθέτης: «Ένα στοιχείο που με δυσκόλεψε πολύ στη μελοποίηση του Καββαδία – μολονότι εκ πρώτης όψεως φαίνεται ίσως σαν στοιχείο επιβοηθητικό -είναι η ύπαρξη του μέτρου και της ρίμας. Αυτό το είδος ποίησης μοιραία σε ωθεί σε επαναληπτική χρήση της ίδιας μουσικής, πράγμα που αυτόματα δημιουργεί τον κίνδυνο της μονοτονίας. Μερικοί κριτικοί μάλιστα είπαν ότι τα κομμάτια μου αυτά παραείναι μονότονα και δεν τους ρίχνω άδικο. Είναι ένα πρόβλημα που με απασχόλησε και δεν ξέρω τελικά αν το ‘λυσα με τον καλύτερο τρόπο». Ο κάθε ακροατής του Θάνου Μικρούτσικου, εκτός από τους ευκαιριακούς, μπορεί να διαβεβαιώσει ότι ο συνθέτης το έλυσε με τον «καλύτερο τρόπο». Και αυτός ήταν η μοναδική ικανότητα του συνθέτη, που πήγαζε από την μελέτη, τη γνώση,  την ανικανοποίητη και ακοίμητη φύση του δημιουργού να επανέρχεται στο έργο του, να αναμετράται μαζί του στο πέρασμα του χρόνου και να το διατηρεί φρέσκο και ζωντανό σα να γράφτηκε σήμερα. Για του λόγου το αληθές:

«Όταν παίζω τους 7 Νάνους, ο κόσμος έχει ψευδαισθήσεις. Νομίζει ότι με βλέπει. Νομίζει ότι βλέπει το πιάνο. Θέλω να τους πω…ότι δεν βλέπουν εμένα και το πιάνο, νομίζουν ότι το βλέπουν. Γιατί από την ώρα που αρχίζω, εγώ έχω πάρει το πιάνο και ίπταμαι. Απλώς έρχομαι μετά για το χειροκρότημα…» έλεγε ο Θάνος Μικρούτσικος Όταν αναφερθήκαμε προηγουμένως στη δοσμένη χρονική στιγμή και συγκυρία που κάθε φορά επηρέαζαν τον ίδιο και αναμφίβολα την ερμηνεία του, είχαμε στο νου τις επόμενες δυο εκτελέσεις. Η πρώτη στην τηλεοπτική εκπομπή «Στην υγειά μας», σε ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και ουσιαστικά αφιερώματα της οποίας έγινε, το 2017, για τον Θάνο Μικρούτσικο. Πρόκειται για κάμποσες βδομάδες, λίγους μήνες, προτού ο μεγάλος συνθέτης ανακαλύψει την επίθεση του καρκίνου που θα άλλαζε ρότα στη ζωή του και θα σημάδευε και τις δικές μας ζωές. Βρισκόμενος στο κέντρο μιας μεγάλης παρέας φίλων του, συνεργατών και μη, ο Θάνος νοιώθει όμορφα και το δείχνει, λύνεται, βγάζει προς τα έξω το χιούμορ του. Και, όπως έκανε πάντα, μοιράζει γενναιόδωρα στους τριγύρω του τον καλό λόγο, την αναγνώριση, την εκτίμηση, την αγάπη του. Όπως κάνουν οι αληθινοί μεγάλοι. Μια τέτοια ατμόσφαιρα, ένα τέτοιο κλίμα δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει τον μεγάλο συνθέτη να μας δώσει μια θαυμάσια εκτέλεση των «7 νάνων»:

Η επόμενη ερμηνεία καταγράφηκε στην ιστορική συναυλία της 8 του Δεκέμβρη 2018, στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ, στο Περισσό, στο κλείσιμο των εργασιών του 5^ου Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα «Η συνάντηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας με το εργατικό κίνημα και την κομμουνιστική ιδεολογία από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και το Μεσοπόλεμο», που εντασσόταν στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ. Στην Αίθουσα Συνεδρίων του Κόμματος, δόθηκε συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου πάνω στο έργο του Νίκου Καββαδία, με τρία πιάνα και πνευστά, με ερμηνευτές την Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Κώστα Θωμαΐδη και τον Χρήστο Θηβαίο. «Οι 7 νάνοι στο S/S Cyrenia» είναι το τραγούδι με το οποίο κλείνει η συναυλία. Η ερμηνεία του συνθέτη είναι συγκλονιστική. Ιδιαιτέρως φορτισμένος ο ίδιος και καταβεβλημένος από την επί μήνες σκληρή πάλη με τον καρκίνο, χαμηλώνει την ένταση μα όχι το πάθος που αναβλύζει αμείωτο, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης. Τελειώνοντας σηκώνεται από το πιάνο, κάνει μερικά βήματα και υποκλίνεται στο κοινό που όρθιο δεν σταματά να τον χειροκροτά και να επευφημεί, με πρώτο τον Γραμματέα του ΚΚΕ, τον Δημήτρη Κουτσούμπα. Ο συνθέτης βαθύτατα συγκινημένος ευχαριστεί και ανταποδίδει την αγάπη των συντρόφων και σκουπίζοντας τα υγρά μάτια του θα πει: «Είχα πει πριν από ενάμιση χρόνο, στο φεστιβάλ της ΚΝΕ, κάτω από ένα δέντρο, ότι αισθάνομαι ότι αυτός είναι ο κόσμος μου. Το εννοούσα, το εννοώ και θα το εννοώ μέχρι  τέλους»…

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να συγκινούν τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας, να τους συντροφεύουν στις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», φιλοδοξεί να «παίξει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια που γράφτηκαν από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς, που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, μας εμπνέουν και μας συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Ακούστε τα όλα εδώ.