Έχει ενώσει όλο τον λαό μας… – Το δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ για την ίδρυση του ΕΑΜ

Στις αρχές Σεπτέμβρη 1941 συνήλθε στην Αθήνα η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ.

Η 7η Ολομέλεια εκτίμησε ότι και στην Ελλάδα επικρατούσε ο ίδιος αντιφασιστικός αναβρασμός που κυριαρχούσε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και πως το γεγονός ότι δεν είχε πάρει ακόμα πλατιές διαστάσεις (απεργίες, σαμποτάζ, διαδηλώσεις κλπ) οφειλόταν “στην καθυστέρηση της οργάνωσης των εθνικών δυνάμεων σ’ ένα Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο”. Εκτίμησε ακόμα ότι και στην Ελλάδα, “όπως και σε όλο τον κόσμο, ωριμάζει η επαναστατική κρίση”.

Η Ολομέλεια σημείωσε ότι οι αντικειμενικές συνθήκες βοηθούσαν το ΚΚΕ ν’ ανταποκριθεί γρήγορα στα καθήκοντα της ανασυγκρότησής του, συνδέοντας την εσωκομματική αναδιοργάνωση με το ολόπλευρο δυνάμωμα της εξωκομματικής μαζικής δράσης. Υπογράμμισε ιδιαίτερα τα καθήκοντα της εξασφάλισης του παράνομου μηχανισμού, από την ΚΕ ως τον κάθε πυρήνα του Κόμματος, την αυστηρή τήρηση των συνωμοτικών κανόνων (“κάθε παράβαση είναι: Εγκληματική και πρέπει να τιμωρείται) κ.ά. και επισήμαινε τα εξής:

“Πλατύτατος τομέας για μαζική δράση είναι σήμερα το Εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο, που θ’ αντιταχτεί και θα καταπολεμήσει με όλα τα μέσα τη φασιστική κατοχή (…) Από κάτω ίσα με πάνω πρέπει ν’ αποκρυσταλλώσουμε τη συνένωση των εθνικών δυνάμεων, να τους δώσουμε οργανωτική μορφή”.

Η 7η Ολομέλεια έθεσε ως βασικό καθήκον την κινητοποίηση κατά της πείνας που περιλάμβανε τα εξής αιτήματα: Μισή οκά ψωμί σε κάθε άτομο τη μέρα, δυο οκάδες λάδι το μήνα και τα ανάλογα ζυμαρικά, όσπρια, ζάχαρη κλπ. Ιδιαίτερο δελτίο, πιο πλούσιο σε είδη που χρειάζονταν τα μωρά και τα άρρωστα παιδιά και οι μητέρες, σε τιμές σταθερές, ανάλογες με την αγοραστική ικανότητα. Σταμάτημα του πλιάτσικου από τα στρατεύματα κατοχής. Λειτουργία λαϊκών συσσιτίων, καθώς και σχολικών για τους φτωχούς μαθητές και σπουδαστές, υπό τη διεύθυνση επιτροπών εκλεγμένων από τους σιτιζόμενους. Ακόμα, κινητοποίηση των θυμάτων πολέμου (ακρωτηριασμένων, ορφανών, χηρών κ.ά.) για επιδόματα και συντάξεις, με απαλλαγή τους από τη φορολογία.

Όπως όρισε η 7η Ολομέλεια, η ηγεσία του Κόμματος απευθύνθηκε σε κόμματα και ηγετικές προσωπικότητες του αστικού πολιτικού κόσμου. Στους Θεμιστοκλή Σοφούλη, Γεώργιο Καφαντάρη, Γεώργιο Παπανδρέου και Παναγιώτη Κανελλόπουλο, στους οποίους πρότεινε ν’ αναλάβουν ηγετική θέση στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει για πολλοστή φορά ότι το σκεπτικό της συνεργασίας με τις αστικές πολιτικές δυνάμεις δεν προέκυψε στο ΚΚΕ αργότερα, το 1944, ως συνέπεια λαθεμένων χειρισμών ή συναλλαγής της ηγεσίας, αλλά αποτελούσε δομικό χαρακτηριστικό της πολιτικής του.

Οι προσπάθειες δε βρήκαν ανταπόκριση. Επιπλέον, από αστούς ασκήθηκε πίεση στο ΚΚΕ να μην προχωρήσει σε οργάνωση ένοπλης πάλης. Ένα τέτοιο παράδειγμα αναφέρεται για τον Στυλιανό Γονατά, στον οποίο η ηγεσία του ΚΚΕ επίσης πρότεινε απελευθερωτική σύμπραξη. Ο Γονατάς προσποιήθηκε ότι συμφωνεί, όμως, στη συνέχεια, σε συνάντηση με αντιπροσωπία του ΚΚΕ (Θανάσης Χατζής και Κώστας Βιδάλης), αρνήθηκε την ένοπλη πάλη.

“Χωρίς περιστροφές, ο Γονατάς μας δήλωσε ότι η ίδρυση εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης με κατεύθυνση την ένοπλη πάλη κατά των Γερμανοϊταλών είναι “καθαρή τρέλα” και θα καλέσει τους “πατριώτες” αξιωματικούς να οργανώσουν στρατιωτικά τμήματα, έστω και κάτω από τον Τσολάκογλου, για να συντρίψουν την ανταρσία στη γέννησή της. Οι παρευρισκόμενοι δυο συνταγματάρχες Παπαθανασόπουλος και Παπαγεωργίου (…) επιβεβαίωσαν πως: “Αυτό που είπε ο Γονατάς είναι αποφασισμένοι οι πλαστηρικοί αξιωατικοί και οι ίδιοι προσωπικά να το κάνουν πράξη, έστω και αν πρόκειται να χυθεί αδελφτικό αίμα”. (Θ. Χατζής, η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε).

Ιδιαίτερα η τελευταία πρόταση έδειχνε την προσήλωση των αστών πολιτικών στα συμφέροντα της τάξης τους, μπροστά στα οποία δε διστάζουν να πάρουν και τα πιο σκληρά μέτρα.

Στις 27 Σεπτέμβρη 1941, σ’ ένα σπίτι της Νεάπολης Εξαρχείων στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε η ίδρυση του ΕΑΜ. Το ιδρυτικό του ΕΑΜ (με ημερομηνία 28 Σεπτέμβρη 1941) υπέγραψαν για το ΚΚΕ ο Λευτέρης Αποστόλου, για το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας ο Χρήστος Χωμενίδης, για την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας ο Ηλίας Τσιριμώκος και για το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας ο Απόστολος Βογιατζής.

Σκοπός του ΕΑΜ ήταν:

α. Η απελευθέρωσις του έθνους μας από τον σημερινόν ξένο ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β. Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά συντακτικήν εθνοσυνέλευσιν, με βάση την αναλογικήν (..)

γ. Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης αποπείρας”.

Σύμφωνα με το ιδρυτικό του:

“Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμων δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που διέχεται τας αρχάς του παρόντος ιδρυτικού ως και να εργασθή δια την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ. Προκειμένου να μη γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις της σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξάρτήτου Ελλάδας.

Το πρώτο δεκαήμερο του Γενάρη του 1942, η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή του ΕΑΜ συγκάλεσε πλατιά σύσκεψη των αντιπροσώπων του ΕΕΑΜ, της Πανυπαλληλικής, της Εθνικής Αλληλεγγύης και των οργανώσεων της νεολαίας. Στη σύσκεψη εκλέχτηκε η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ, από τους Θανάση Χατζή (ΚΚΕ ως Γραμματέα, Σταύρο Κανελλόπουλο (ΕΛΔ) γραμματέα για τη διαφώτιση, Απόστολο Βογιατζή (Αγροτικό Κόμμα) γραμματέα για τον επισιτισμό του λαού, Γιώργο Οικονόμου (ΣΚΕ) υπεύθυνο για τα οικονομικά τους διανοούμενους, Μήτσο Μαργιώλη (ΕΕΑΜ), Κώστα Νικολακόπουλο (Δ.Υ.), Σταύρο Γιαννακόπουλο (ΕΑΜ Νέων) και Κοντογούρη αντιπρόσωπο της ΕΑ.

Στις γραμμές του ΕΑΜ συσπειρώθηκαν η πλειοψηφία της εργατικής τάξης, της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς, των επαγγελματοβιοτεχνών, τα μεγάλα τμήματα της νεολαίας, καθώς και ένας σημαντικός αριθμός στρατιωτικών, όπως και κατώτερων κληρικών.

Στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Οκτώβρης του 1945) ο Γιώργης Σιάντος ανέφερε ότι “περισσότερο από 1 1/2 εκατομμύριο ενεργά μέλη έφτασε το ΕΑΜ”.

Όργανο του ΕΑΜ ήταν η εφημερίδα “Ελεύθερη Ελλάδα”. (* Το πρώτο φύλλο της Ελεύθερης Ελλάδας τυπώθηκε σ’ ένα σπίτι της οδού Δυρραχίου στα Σεπόλια. Αργότερα, η Ελεύθερη Ελλάδα τυπωνόταν στην Καλλιθέα, στην οδό Σκρα 31, στη θρυλική “Βικτόρια”, πιεστήριο αγγλικής κατασκευής που εξασφάλισε ο Κώστας Βιδάλης. Εκεί τυπώνονταν και η εφημερίδα Απελευθερωτής, προκηρύξεις, τρικ, κουπόνια και άλλα έντυπα του ΕΑΜ, ενώ 1-2 φορές τυπώθηκε και ο Ριζοσπάστης. Η Ελεύθερη Ελλάδα κυκλοφόρησε στις 20 Απρίλη 1942 σε 4.000 αντίτυπα. Η κανονική 15νθήμερη έκδοση της Ελεύθερης Ελλάδας άρχισε το Γενάρη του 1943. Στη συντακτική επιτροπή της δούλεψαν οι δημοσιογράφοι Κώστας Βιδάλης, Νίκος Καρβούνης, Βάσος Γεωργίου και Δημήτρης Χατζής).

Βασικά τυπογραφεία του ΕΑΜ στήθηκαν και στις περιοχές Θεσσαλίας, Μακεδονίας-Θράκης, Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου και Πελοποννήσου. Πολύ αργότερα, όταν ιδρύθηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) εγκαταστάθηκε και νέο τυπογραφείο στο χωριό Κουφάλα Ευρυτανίας.

Τυπώνονταν και κυκλοφορούσαν πολλές εφημερίδες του ΕΑΜ για τις γυναίκες: Γυναικεία Δράση, Λεύτερη Νέα, Φωνή της Γυναίκας, Ρουμελιώτισσα, Θύελλα (Θεσσαλία), Συναγωνίστρια (Ήπειρος) κ.ά. Κυκλοφορούσαν επίσης πολλά έντυπα κλάδων, όπως ο Σιδηροδρομικός Αγώνας, ο Εργάτης Μετάλλου, ο Μηχανοδηγός, ο Εργάτης, ο Εργάτης της Θάλασσας, Αστυνομικό Βήμα (του ΕΑΜ Αστυνομικών), Εφημεριδοπώλης, Καλλιτέχνης, Ο Θεαρίνος κ.ά. Ακόμα, ανάμεσα σε πολλές άλλες, η Ρούμελη, της Επιτροπής Περιοχής Ανατολικής Στερεάς-Εύβοιας του ΕΑΜ, ο Ρήγας, της Επιτροπής Περιοχής Θεσσαλίας, ο Λεύτερος Μωρηάς, της Επιτροπής Περιοχής Πελοποννήσου, η Ελευθερία, της Παμμακεδνονικής Επιτροπής, η Εθνική Φωνή, της Επιτροπής Πόλης Θεσσαλονίκης, η Νίκη, της Περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, ο Πρωτοπόρος, της Νομαρχιακής Επιτροπής Χίου, ο Λαϊκός Αγώνας, της Νομαρχιακής Επιτροπής Λευκάδας, η Φωνή του Έβρου, του ΕΑΜ Αλεξανδρούπολης, η Ανόρθωση, του ΕΑΜ Κομοτηνής, η Ελεύθερη Θράκη, του ΕΑΜ Θράκης, ο Πρωτοπόρος, η Ελεύθερη Σάμος, η Ελεύθερη Κεφαλονιά, Ελεύθερη Κρήτη, της Νομαρχιακής Επιτροπής Ηρακλείου του ΕΑΜ, Εθνικό Εγερτήριο, της Νομαρχιακής Επιτροπής Λασιθίου του ΕΑΜ και πλήθος άλλων.

Στο ΕΑΜ εντάχτηκαν καθηγητές πανεπιστημίων, παιδαγωγοί, άνθρωποι που εξελίχτηκαν σε διαλεκτούς εργάτες των τεχνών, αλλά και πλήθος εργατών του θεάτρου και του κινηματογράφου, των εικαστικών τεχνών.

Από τους καθηγητές πανεπιστημίων αναφέρονται: Νίκος Βέης, Γιώργος Γεωργαλάς, Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Γιάννης Ιμβριώτης, Νίκος Κιτσίκης και άλλοι.

Παιδαγωγοί: Ρόζα Ιμβρώτη, Αλέκος Παπαγεωργίου, Μιχάλης Παπαμαύρος, Χάρης Σακελλαρίου, Κώστας Σωτηρίου κ.ά.

Πλήθος συγγραφέων και ποιητών.

Οι μουσικοσυνθέτες: Μίκης Θεοδωράκης, Ιάνης Ξενάκης, Αλέκος Ξένος, Μάνος Χατζηδάκης, Δημήτρης Φάμπας, ο μουσικολόγος Φοίβος Ανωγειανάκης και πολλοί άλλοι.

Από το θέατρο και τον κινηματογράφο οι ηθοποιοί: Αλέκος Αλεξανδράκης, Βάσος Ανδρονίδης, Μαλαίνα Ανουσάκη, Τίτος Βανδής, Αιμίλιος Βεάκης, Αντώνης Γιαννίδης, Αλίκη Γεωργούλη, Γιώργος Γληνός, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Τζαβαλάς Καρούσος, Μάνος Κατράκης, Βασίλης Μεσολογγίτης, Θόδωρος Μορίδης, Δημήτρης Μυράτ, Μιράντα Μυράτ, Μιχάλης Νικολινάκος, Αλέκα Παΐζη, Ολυμπία Παπαδούκα, Ασπασία Παπαθανασίου, Άννα Συνοδινού, Νίκος Τζόγιας, Μαρία Φωκά, Μίμης Φωτόπουλος, Ηρώ Χαντά κ.ά. Οι τεχνικοί θεάτρου: Νίκος Δημόπουλος και Παύλος Κοκκέσης. Οι σκηνοθέτες: Γρηγόρης Γρηγορίου, Αλέξης Δαμιανός, Ντίνος Δημόπουλος, Μάνος Ζαχαρίας, Νίκος Κούνδουρος. Οι τεχνικοί κινηματογράφου: Γρηγόρης Δανάλης (Παππούς) και Συράκος Δανάλης κ.ά.

Οι εικαστικοί: Γιώργος Βακιρτζής (Λυκούργος), Γιώργος Βαρλάμος, Δημήτρης Γιολδάσης, Κώστας Γραμματόπουλος, Χρήστος Δαγκλής, Γιώργος Δήμου, Φώτης Ζαχαρίου, Βάσω Κατράκη, Δημήτρης Κατσικογιάννης, Λουκία Μαγγιώρου, Ζιζή Μακρή, Μέμος Μακρής, Γιώργος Μανουσάκης, Δημήτρης Μεγαλίδης, Δημήτρης Περδικίδης (εντάχτηκε και στην ΟΠΛΑ), Αντώνης Πρωτοπάτσης, Βάλιας Σεμερτζίδης, Γιώργος Σικελιώτης, Γιάννης Στεφανίδης (δημιουργός του σήματος της ΕΠΟΝ), Α. Τάσσος, Γιώργος Φαρσακίδης, Κατερίνα Χαριάτη-Σισμάνη κ.ά. Μ’ εργαλείο τη χαρακτική, το σκίτσο, τη ζωγραφική, είχαν πολύτιμη συμβολή στην προπαγάνδα, στη δημιουργία ιδιαίτερα καλαίσθητων για τις αντίξοες συνθήκες της παρανομίας προκηρύξεων, αφισών και άλλων εκδόσεων (λευκώματα κλπ). Ξεχωριστή ήταν η προσφορά του φωτογράφου της ΕΑΜικής Αντίστασης Σπύρου Μελετζή.

Όλοι αυτοί έδρασαν και με τη συμμετοχή τους στις λαϊκές κινητοποιήσεις, με το διασκορπισμό προκηρύξεων, την αναγραφή συνθημάτων κτλ.