10 σημεία για τη στρατηγική του ΚΚ Ισπανίας στον Εμφύλιο Πόλεμο

Σαν σήμερα, στις 14 Νοέμβρη του 1921, ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας, που έγραψε ηρωικές σελίδες στην ιστορία του, πριν την επικράτηση ευρωκομμουνιστικών θέσεων και μιας στρατηγικής που το οδήγησε στην αγκαλιά της σοσιαλδημοκρατίας.

Το ΚΚ των Εργαζομένων της Ισπανίας τιμά την ιστορία του, χωρίς να την αποκηρύσσει. Με αφορμή τη σημερινή επέτειο, αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του Άστορ Γκαρσία, του ΓΓ του ΚΚΕΙ, που δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος/2019 της ΚΟΜΕΠ, και αναφέρεται στη στρατηγική του ΚΚ Ισπανίας κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, που ήταν η κορύφωση της ταξικής πάλης στη χώρα.

Το 11ο Έκτακτο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος των Λαών της Ισπανίας (ΚΚΛΙ) έριξε τεράστια σημασία στη μελέτη της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος στην Ισπανία. Το έργο της Επιτροπής Ιστορίας της ΚΕ μας μάς επιτρέπει να μοιραστούμε με τα αδελφά Κόμματα της Ευρωπαϊκής Κομμουνιστικής Πρωτοβουλίας κάποια πρώτα συμπεράσματα σχετικά με τη στρατηγική που υλοποίησε το ΚΚ κατά τη διάρκεια του εθνικού-επαναστατικού μας πολέμου.

1. Το ΚΚ Ισπανίας, που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια μιας μακράς διαδικασίας που εξελίχτηκε μεταξύ Απρίλη του 1920 και Νοέμβρη του 1921, πέρασε μια αργή διαδικασία μπολσεβικοποίησης, που ολοκληρώθηκε μόνο ύστερα από τη σωστή παρέμβαση της ΚΔ μεταξύ του Μάη του 1931 και του Οκτώβρη του 1932. Η αργή μπολσεβικοποίηση του ΚΚΙ οφειλόταν στην επιρροή που είχε ο αναρχοσυνδικαλισμός στο ισπανικό εργατικό κίνημα, στις αριστερίστικες τάσεις που εμφανίστηκαν στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας (PSOE) και στη Σοσιαλιστική Νεολαία, απ’ όπου προέρχονταν οι ιδρυτές του Κόμματος, και λόγω ολόκληρης της περιόδου κατά την οποία οι Ισπανοί κομμουνιστές έμειναν μακριά από τις αντιπαραθέσεις και τη ζωή της ΚΔ λόγω των συνθηκών καταστολής και παρανομίας που είχαν επιβληθεί από τη δικτατορία του Primo de Rivera.

2.Τη στιγμή που προκηρύσσεται η Δημοκρατία, στις 14 Απρίλη 1931, στους κόλπους του ΚΚΙ κυριαρχούν θέσεις που, κάτω από έναν αριστερίστικο μανδύα, κρύβουν στην πραγματικότητα μια δεξιά παρέκκλιση μενσεβίκικου τύπου, που αντιλαμβάνεται ότι η γραμμή της δημοκρατικής επανάστασης αντιστοιχεί στην αστική τάξη. Έτσι, απέναντι στην ανατροπή της μοναρχίας, το ΚΚΙ ανταπαντά με το σύνθημα Κάτω η Αστική Δημοκρατία!, χωρίς να καταλαβαίνει ότι η μοναρχία αντιπροσώπευε την εξουσία των μεγάλων γαιοκτημόνων και της μεγάλης αστικής τάξης, στην οποία οι γαιοκτήμονες είχαν την ηγεμονία, ενώ η προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση αντιπροσώπευε την εξουσία της μεγάλης αστικής τάξης και των γαιοκτημόνων, όμως κάτω από την καθοδήγηση της αστικής τάξης, που είχε παρασύρει πίσω της τους μικροαστούς και σημαντικά στρώματα της εργατικής τάξης και της αγροτιάς. Εξαιτίας των προηγούμενων λόγων, το ΚΚΙ με αργό και μη ολοκληρωμένο τρόπο εφάρμοσε τις αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου της ΚΔ, ιδιαίτερα σε ό,τι είχε να κάνει με τη δημιουργία σοβιέτ των εργατών, αγροτών και στρατιωτών και των εργοστασιακών επιτροπών όπως είχε προτείνει η Διεθνής, περιορίζοντας τη δράση του σε γενική προπαγάνδα του κομμουνισμού, με ασθενείς δεσμούς με τις μάζες και ελάχιστη συνδικαλιστική επιρροή.

3. Από το 4ο Συνέδριό του (Μάρτης του 1932), το ΚΚΙ καταφέρνει σιγά-σιγά να διορθώσει αυτές τις αδυναμίες. Αρχίζει μια περίοδος ανάπτυξης και αύξησης της επιρροής του στην εργατική τάξη με την εφαρμογή της πολιτικής του ενιαίου μετώπου από τη βάση, σε συνθήκες που υπάρχει έντονη όξυνση της ταξικής πάλης. Στην Ισπανία εξελίσσεται μια περίοδος που είναι γνωστή ως η Μαύρη Διετία, στην οποία οι φασιστικές δυνάμεις προσπαθούν να ανέλθουν στην εξουσία διαμέσου της νόμιμης οδού, ακολουθώντας το ναζιστικό παράδειγμα. Η στρατηγική του ΚΚ αλλάζει χέρι-χέρι με τις συζητήσεις για την προετοιμασία των υλικών του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ, που έγινε το καλοκαίρι του 1934. Καθ’ υπόδειξη της ΚΔ, το ΚΚΙ αποφασίζει να μπει στις Εργατικές Συμμαχίες που έχει φτιάξει το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας (PSOE), ως απάντηση στην πρόταση του Ενιαίου Μετώπου που υπερασπίζονταν οι κομμουνιστές. Υπό σοσιαλιστική καθοδήγηση, και πριν την αναγγελία της εισόδου στην κυβέρνηση της Ισπανικής Συνομοσπονδίας Αυτόνομων Δεξιών (CEDA), συγκαλείται στην Ισπανία γενική επαναστατική απεργία που παίρνει ένοπλο χαρακτήρα σε διάφορες πόλεις και μετατρέπεται σε εξέγερση στην Αστούρια, όπου το προλεταριάτο, οργανωμένο στις Εργατικές Συμμαχίες, παίρνει την εξουσία για περίπου δύο βδομάδες. Το επαναστατικό κίνημα του Οκτώβρη του 1934 ηττάται και ξεκινά μια τεράστια καταστολή. Το ΚΚ παίρνει επάνω του όλη την ευθύνη για την επαναστατική πάλη και ξεκινάει να αντιπαρατίθεται στην ηγεμονία που μέχρι τότε διατηρούσε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας (PSOE).

4. Το ΚΚΙ βγάζει μονομερή συμπεράσματα από το επαναστατικό κίνημα του Οκτώβρη του 1934. Εκτιμά ως θετικά τα αποτελέσματα που είχαν στην Αστούρια, θεωρώντας ότι είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα της εργατικής ενότητας που δημιουργήθηκε στους κόλπους των Εργατικών Συμμαχιών, αλλά δε βγάζει συμπεράσματα σχετικά με το χαρακτήρα της ισπανικής επανάστασης. Παρά το γεγονός ότι η κατάληψη της εξουσίας στην Αστούρια έδειχνε προς την αντίθετη κατεύθυνση, συνεχίζει να χαρακτηρίζει την επανάσταση στην Ισπανία σαν επανάσταση αστικοδημοκρατική, παρόλο που τα γεγονότα δεν το επιβεβαιώνουν. Η εκτίμηση της εμπειρίας του Οκτώβρη και το παράδειγμα του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία¹, όπως επίσης και οι συζητήσεις στην Εκτελεστική Επιτροπή της ΔΚ, δημιουργούν την ανάγκη να επιταχυνθεί στην Ισπανία η εφαρμογή αυτού που στη συνέχεια θα αποτελέσει τη βάση των αποφάσεων του 7ου Συνεδρίου της Διεθνούς: Η στρατηγική του Λαϊκού Αντιφασιστικού Μετώπου και του Ενιαίου Κόμματος του Προλεταριάτου. Έπειτα από το 7ο Συνέδριο της ΚΔ, το ΚΚΙ εφαρμόζει με ένταση τη λαϊκομετωπική στρατηγική. Τα συνδικάτα της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργασίας (CGTU)² εντάσσονται στη Γενική Ένωση Εργαζομένων (UGT) το Νοέμβρη του 1935. Τον Απρίλη του 1936 ενώνονται η Ένωση Κομμουνιστικών Νεολαιών Ισπανίας (UJCE) και η Εθνική Συνομοσπονδία Σοσιαλιστικής Νεολαίας (FNJS), δημιουργώντας την Ενοποιημένη Σοσιαλιστική Νεολαία (JSU). Στην Καταλονία δημιουργείται η πρώτη εμπειρία του Ενιαίου Κόμματος του Προλεταριάτου, με τη δημιουργία του Ενοποιημένου Σοσιαλιστικού Κόμματος Καταλονίας (PSUC) λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου. Το Γενάρη του 1936 δημιουργείται το Λαϊκό Μέτωπο, επί της βάσης ενός μίνιμουμ προγράμματος που δε συμπεριλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των προτάσεων του ΚΚΙ. Το Λαϊκό Μέτωπο θριαμβεύει στις εκλογές της 16ης Φλεβάρη, από τις οποίες σχηματίζεται μια κυβέρνηση αποκλειστικά ρεπουμπλικανική³ σε πολιτικό επίπεδο, χωρίς να συμμετέχουν σε αυτήν εργατικές δυνάμεις, αλλά με την κοινοβουλευτική υποστήριξη των κομμάτων του Λαϊκού Μετώπου. Το ΚΚΙ προειδοποιεί για τον κίνδυνο ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος και απαιτεί να εφαρμοστεί το πρόγραμμα του Λαϊκού Μετώπου με στόχο να εξοντωθεί η υλική βάση από την οποία στηρίζεται η φασιστική απειλή.

5. Στις 18 Ιούλη 1936, η εργατική τάξη ξεκινά την ένοπλη πάλη ενάντια στο στρατιωτικό πραξικόπημα και καταρχάς το νικά. Η ρεπουμπλικανική κυβέρνηση αρνείται να οπλίσει το λαό και προσπαθεί να καθησυχάσει τους πραξικοπηματίες προσφέροντάς τους κυβερνητικές θέσεις. Παρά το ότι υπάρχει επαναστατική κατάσταση και το ρεπουμπλικανικό κράτος αποσυντίθεται, το ΚΚΙ επιμένει στη λαϊκομετωπική του στρατηγική. Πριν την άμεση και μαζική παρέμβαση του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού, το ΚΚ χαρακτηρίζει τον πόλεμο σαν εθνικό-επανασταστικό και, δεδομένης της κατάρρευσης του αστικού κράτους και του επαναστατικού αναβρασμού των μαζών, χαρακτηρίζει τη Δημοκρατία σα νέου τύπου στην οποία η εξουσία βρίσκεται στις οργανώσεις του Λαϊκού Μετώπου, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που κάθε μία από τις δυνάμεις που το αποτελούν αντιπροσωπεύει. Μπροστά στις θέσεις των αναρχοσυνδικαλιστών, των τροτσκιστών και του λεγόμενου αριστερού τμήματος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ισπανίας (PSOE), το ΚΚΙ είναι η μόνη δύναμη ικανή να καθορίσει μια στρατιωτική πολιτική προσαρμοσμένη στις συνθήκες σύγχρονου πολέμου που εξελίσσεται στην Ισπανία. Οι Εργατοαγροτικές Αντιφασιστικές Πολιτοφυλακές που είχαν οργανωθεί από το ΚΚΙ είναι η οργάνωση που δίνει σχήμα και οδηγεί σε πρώτη φάση την ένοπλη αντίσταση της εργατικής τάξης. Η δημιουργία του 5ου Συντάγματος από πλευράς του ΚΚ μετατρέπεται στο μοντέλο επί του οποίου θα δημιουργηθεί ο μελλοντικός Λαϊκός Στρατός. Η σωστή πολεμική πολιτική του ΚΚΙ και το παράδειγμα των δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών αγωνιστών που μπαίνουν επικεφαλής στην ένοπλη πάλη ενάντια στο φασισμό σε όλη τη χώρα, ενωμένοι με το τεράστιο κύρος της Σοβιετικής Ένωσης, με την πολιτική της βοήθειας στη Δημοκρατία και με το ρόλο της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη στήριξη του αγώνα που διεξάγεται στην Ισπανία, όπως και η άφιξη των Διεθνών Ταξιαρχιών, οδηγούν το Κομμουνιστικό Κόμμα σε ορμητική ανάπτυξη και ήδη από την έναρξη του πολέμου έχει μετατραπεί στο ισχυρότερο κόμμα του Λαϊκού Μετώπου.

6. Το Λαϊκό Μέτωπο δεν έπαιξε σε καμία στιγμή το ρόλο του οργανωτικού κέντρου και του καθοδηγητή των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων. Πέρα από κάποιες εκκλήσεις και, σίγουρα με μερικές εξαιρέσεις, περιορίστηκε στο να δίνει την επίσημη στήριξή του στις διάφορες κυβερνήσεις και να προσπαθεί να επιλύει τις σκληρές αντιπαραθέσεις που υπήρχαν μεταξύ των δυνάμεων που το συγκροτούσαν. Ούτε είχαν πιθανότητα να ευδοκιμήσουν οι επαναλαμβανόμενες προσπάθειες του ΚΚΙ να σχηματίσει μαζί με το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας (PSOE) το Ενιαίο Κόμμα του Προλεταριάτου. Αυτά τα στρατηγικά στοιχήματα καθόρισαν το ρόλο του ΚΚΙ. Στον ισπανικό εθνικό επαναστατικό πόλεμο, μακριά από αυτό που για πολλά χρόνια είχε επιβεβαιώσει το κομμουνιστικό κίνημα, η πείρα δεν επιβεβαίωσε τις αναλύσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ.

7. Ο ισπανικός πόλεμος επιβεβαιώθηκε ότι ήταν ένας επαναστατικός πόλεμος, στον οποίο όλες οι καπιταλιστικές δυνάμεις παρενέβησαν σύμφωνα με τα συμφέροντα των μονοπωλίων τους, με πλήρη συνείδηση ότι στην Ισπανία δινόταν η πρώτη μάχη ενός γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου που ήταν έτοιμος να ξεσπάσει. Έτσι, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία έδωσαν τη στήριξή τους από την πρώτη στιγμή στους φρανκιστές πραξικοπηματίες. Από τη δική τους πλευρά, η Αγγλία και η Γαλλία υιοθέτησαν την εγκληματική πολιτική «μη επέμβασης», που στην πραγματικότητα υπονοούσε μια έμμεση στήριξη στους φασίστες, την αντιπροσώπευση των οποίων αναγνώρισαν πριν καλά-καλά τελειώσει ο πόλεμος, μπροστά στην πλήρη απουσία πράξεων της Κοινωνίας των Εθνών. Με εξαίρεση το Μεξικό, μόνο η ΕΣΣΔ στάθηκε στο πλάι της εργατικής τάξης και του λαού της Ισπανίας.

8. Το ΚΚΙ είχε την ευκαιρία να εφαρμόσει άλλη στρατηγική κατά τη διάρκεια του πολέμου, ιδιαιτέρως κατά το πρώτο μισό του 1937, έχοντας μετατραπεί στο ισχυρότερο κόμμα κι έχοντας τεράστια επιρροή στο Λαϊκό Στρατό και ανάμεσα στους Επιτρόπους του. Όμως, αντί να επιλύσει το ζήτημα της εξουσίας, σα μοναδικό τρόπο για την εφαρμογή της σωστής πολεμικής πολιτικής που υπερασπιζόταν, ενίσχυσε τη λαϊκομετωπική πολιτική και τις εκκλήσεις για τη δημιουργία του Ενιαίου Κόμματος του Προλεταριάτου, με αποτέλεσμα οι προτάσεις του είτε να μην εφαρμοστούν ή να εφαρμοστούν υπερβολικά αργά.

9. Η στρατηγική του ΚΚΙ απομακρύνθηκε από τις λενινιστικές διδασκαλίες και από το παράδειγμα της Επανάστασης του Οκτώβρη του 1917. Διαχωρίστηκε η αντιφασιστική πάλη από την πάλη για την εξουσία, ανατρέχοντας στη θεωρητικοποίηση της Δημοκρατίας νέου τύπου ή λαϊκής δημοκρατίας, που τοποθετούνταν ενδιάμεσα στην αστική δημοκρατία και στη δικτατορία του προλεταριάτου, που δεν ήταν ούτε μεταβατική μορφή μεταξύ της μίας και της άλλη εξουσίας στις συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί από τον πόλεμο. Ένα από τα βασικά λάθη του Κόμματος ήταν ότι δεν προέβλεψε τις πιθανότητες της στρατιωτικής ήττας. Το ΚΚΙ δεν υιοθέτησε κανένα μέτρο σχετικά με την εγγύηση της ικανότητας δράσης του σε συνθήκες παρανομίας μέχρι τις τελευταίες μέρες του πολέμου, ούτε είχε σχέδιο υποχώρησης σε περίπτωση ήττας. Γι’ αυτό, οι δυνάμεις των κομμουνιστών θα πλήρωναν υψηλό τίμημα αργότερα. Παραμένουν προς ανάλυση οι συνέπειες που είχαν τα στρατηγικά λάθη που διαπράχτηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου στην ανάπτυξη των επόμενων γεγονότων στους κόλπους του ΚΚΙ. Πέρα από τις συζητήσεις που έγιναν μεταξύ του ΠΓ και της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ στους μήνες μετά από την ήττα, το κομμουνιστικό κίνημα δεν έκανε μια συλλογική ανάλυση των πεπραγμένων. Μετατράπηκε σε κανόνα μια εκδοχή των γεγονότων που επί της ουσίας είχε σαν κίνητρο τις σκληρές συνθήκες παρανομίας κι εξορίας που αντιμετώπισε η κομμουνιστική πάλη στις τέσσερις επόμενες δεκαετίες μετά από την ήττα στον πόλεμο.

10. Η ανάλυση της στρατηγικής κατά τη διάρκεια του ισπανικού πολέμου συνδέεται άμεσα με την πολιτική που είχε εγκρίνει το 7ο Συνέδριο της ΚΔ. Το Κόμμα μας συνεχίζει να εμβαθύνει στη μελέτη της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος στην Ισπανία, για να φτάσει σε συμπεράσματα που θα εμπλουτίζουν τη δική μας επαναστατική στρατηγική στο παρόν. Πιστεύουμε ότι πρόκειται για ένα καθήκον ολόκληρου του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, για αναγκαιότητα προκειμένου να προετοιμάσουμε τις μεγάλες μάχες που έρχονται.