«Με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί…»

Ένα από τα εμβληματικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι είναι ο «Κεμάλ», τους στίχους του οποίου έγραψε ο ποιητής και στιχουργός Νίκος Γκάτσος, που γεννήθηκε σαν σήμερα. Από τη συνεργασία των δυο, που υπήρξαν αχώριστοι φίλοι, γεννήθηκε το τραγούδι που ο καθένας κάποια στιγμή έχει σιγοψιθυρίσει: ο διαχρονικός και τόσο επίκαιρος «Κεμάλ», που πριν από όχι πολύ καιρό οι στίχοι του είχαν ληφθεί ως «ανατρεπτικοί» και «επικίνδυνοι» από γονείς και διευθύντρια δημοτικού σχολείου, που απαγόρευσαν σε δασκάλα να διδάξει το τραγούδι στην τάξη, κατηγορώντας τη για ισλαμική προπαγάνδα…

Ο «Κεμάλ» ήταν από τα πιο αγαπημένα τραγούδια του Μάνου Χατζηδάκι.  Ο μεγάλος συνθέτης το έγραψε κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του ’60 και πρωτοηχογραφήθηκε με αγγλικούς στίχους, που δεν ήταν του Νίκου Γκάτσου:

Για το τραγούδι γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις:

«Στη Νέα Υόρκη το χειμώνα του 1968, συνάντησα ένα νέο παιδί είκοσι χρονών που το λέγανε Κεμάλ. Μου τον γνωρίσανε. Τι μεγάλο και φορτισμένο από μνήμες όνομα για ένα τόσο όμορφο και νεαρό αγόρι, σκέφθηκα. Είχε φύγει απ’ τον τόπο του με πρόσχημα κάποιες πολιτικές του αντιθέσεις. Στην πραγματικότητα, φαντάζομαι, ήθελε να χαθεί μέσ’ στην Αμερική.

Του το είπα. Χαμογέλασε. -Δέχεστε να σας ξεναγήσω; Αρνήθηκε ευγενικά. Προτιμούσε μόνος. Κι έτσι σαν γύρισα στο σπίτι μου τον έκανα τραγούδι, μουσική. Ο Γκάτσος εκ των υστέρων, γράφοντας τους στίχους στα ελληνικά, τον έκανε Άραβα πρίγκιπα να προστατεύει τους αδυνάτους. Κάτι σαν μια ταινία του Έρολ Φλιν του ΄35.

Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος

Η Πελοπόννησος* από τη φύση της αδυνατεί να κατανοήσει την αμαρτωλή ιδιότητα των μουσουλμάνων Τούρκων, που μοιάζουν σαν ηλεκτρισμένα σύννεφα πάνω απ’ τον Έβρο, ή σαν χαμένα και περήφανα σκυλιά. Το μόνο που αφήσαμε ανέπαφο στα ελληνικά είναι εκείνο το «Καληνύχτα Κεμάλ».

Είτε πρίγκιπας άραψ είτε μωαμεθανός νεαρός της Νέας Υόρκης, του οφείλουμε μια «καληνύχτα» τέλος πάντων, για να μπορέσουμε να κοιμηθούμε ήσυχα τη νύχτα. Χωρίς τύψεις, χωρίς άχρηστους πόθους κι επιθυμίες. Κατά πως πρέπει σ΄ Έλληνες, απέναντι σ΄ ένα νεαρό μωαμεθανό- όπως θα έλεγεν κι ο φίλος μας ο ποιητής ο Καβάφης».

*Ο Νίκος Γκάτσος καταγόταν από το νομό Αρκαδίας

Το 1993 ο «Κεμάλ» ηχογραφείται στην Ελλάδα, με τους στίχους του Νίκου Γκάτσου και ερμηνεύτρια την Αλίκη Καγιαλόγλου:

Ακούστε τώρα την ιστορία του Κεμάλ
ενός νεαρού πρίγκιπα της Ανατολής,
απόγονου του Σεβάχ του Θαλασσινού,
που νόμισε ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Αλλά πικρές οι βουλές του Αλλάχ
και σκοτεινές οι ψυχές των ανθρώπων.
Στης Ανατολής τα μέρη μια φορά και έναν καιρό
ήταν άδειο το κεμέρι, μουχλιασμένο το νερό.
Στη Μοσούλη, τη Βασόρα, στην παλιά τη χουρμαδιά
πικραμένα κλαίνε τώρα της ερήμου τα παιδιά.
Κι ένας νέος από σόι και γενιά βασιλική
αγροικάει το μοιρολόι και τραβάει κατά εκεί.
Τον κοιτάν οι Βεδουίνοι με ματιά λυπητερή
κι όρκο στον Αλλάχ τους δίνει πως θ’ αλλάξουν οι καιροί.
Σαν ακούσαν οι αρχόντοι του παιδιού την αφοβιά
ξεκινάν με λύκου δόντι και με λιονταριού προβιά.
Απ’ τον Τίγρη στον Ευφράτη κι απ’ τη γη στον ουρανό
κυνηγάν τον αποστάτη να τον πιάσουν ζωντανό.
Πέφτουν πάνω του τα στίφη, σαν ακράτητα σκυλιά
και τον πάνε στο χαλίφη να του βάλει τη θηλιά.
Μαύρο μέλι μαύρο γάλα ήπιε εκείνο το πρωί
πριν αφήσει στην κρεμάλα τη στερνή του την πνοή.
Με δυο γέρικες καμήλες μ’ ένα κόκκινο φαρί
στου παράδεισου τις πύλες ο προφήτης καρτερεί.
Πάνε τώρα χέρι χέρι κι είναι γύρω συννεφιά
μα της Δαμασκού τ’ αστέρι τους κρατούσε συντροφιά.
Σ’ ένα μήνα σ’ ένα χρόνο βλέπουν μπρος τους τον Αλλάχ
που απ’ τον ψηλό του θρόνο λέει στον άμυαλο Σεβάχ:
«Νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί,
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί»
Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ.
Καληνύχτα…