H μητέρα όλων των σφαγών – Η έκρηξη στην Πιάτσα Φοντάνα κι ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού

H 12η Δεκέμβρη 1969 ήταν ένα πολυάσχολο μεσημέρι στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα στην πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου, όταν μια έκρηξη εγκαινίασε τα 53 λεπτά που θα άλλαζαν οριστικά το πρόσωπο της μεταπολεμικής Ιταλίας. Η “μητέρα όλων των σφαγών” όπως ονομάστηκε, που δεν περιορίστηκε στο πρώτο τρομοκρατικό χτύπημα, αλλά ακολουθήθηκε από τρεις επιθέσεις στη Ρώμη, κι άλλη μία στην πρωτεύουσα της Λομβαρδίας, από πολλούς θεωρείται εναρκτήριο λάκτισμα των “μολυβένιων χρόνων”. Ήταν τότε που η “στρατηγική της έντασης” ξεδίπλωσε τα θανατηφόρα για τον ιταλικό λαό αποτελέσματά της, καθώς νεοφασιστικές κυρίως οργανώσεις, και σε μικρότερο βαθμό ακροαριστερές, με γνωστότερες τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, προέβησαν σε αθροιστικά εκατοντάδες μικρότερα και μεγαλύτερα χτυπήματα, με τους μηχανισμούς του ιταλικού αστικού κράτους, των μυστικών του υπηρεσιών και των υπερατλαντικών του συμμάχων να παίζουν ως επί το πλείστον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ήταν 16.37 και η έδρα της Εθνικής Αγροτικής τράπεζας ήταν γεμάτη κόσμο, όταν μια εκκωφαντική έκρηξη έστειλε στο θάνατο συνολικά 17 ανθρώπους – 13 από αυτούς ακαριαία – και τραυματίζοντας άλλους 90. Σε άλλη πλατεία της πόλης εντοπίστηκε εκρηκτικός μηχανισμός της Εμπορικής Τράπεζας της Ιταλίας που  εξουδετερώθηκε (ιδιαίτερα βιαστικά κι ενώ θα μπορούσε να δώσει πολύτιμα στοιχεία για την έρευνα), ενώ μια Τρίτη βόμβα εξερράγη λίγα λεπτά μετά την πρώτη έκρηξη σε υπόγεια διάβαση. Μεταξύ 17.20 και 17.30, δυο βόμβες εξερράγησαν στη Ρώμη, προκαλώντας συνολικά 16 τραυματισμούς. Αρχικά οι έρευνες στράφηκαν προς αναρχικές ομάδες, με μπαράζ συλλήψεων, και συνειδητή χειραγώγησή τους από το Γραφείο Απόρρητων Υποθέσεων της πρωθυπουργικής έδρας. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και ο αναρχικός Τζουζέπε Πινέλι, που στις 15 Δεκέμβρη, μετά από τρεις μέρες ανακρίσεων βρήκε το θάνατο πέφτοντας από τον τέταρτο όροφο της αστυνομικής διεύθυνσης. Η επίσημη εκδοχή της αστυνομίας και των αρχών έκανε λόγο για αυτοκτονία, ωστόσο η αυτοψία του Πινέλι ποτέ δε δημοσιοποιήθηκε, ενώ o αστυνομικός που θεωρήθηκε άμεσα ή έμμεσο υπεύθυνος για το θάνατο του Πινέλι, δολοφονήθηκε το 1972 από μέλη της οργάνωσης Lotta Continua. H υπόθεση Πινέλι έγινε παγκοσμίως γνωστή, χάρη στο διάσημο θεατρικό έργο του νομπελίστα συγγραφέα Ντάριο Φο, «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού», που παίζεται μέχρι σήμερα. Ωστόσο, οι ακριβείς συνθήκες της πτώσης ποτέ δε διαλευκάνθηκαν.

Το ακροδεξιό αποτύπωμα στις διαδοχικές τρομοκρατικές επιθέσεις ήταν ξεκάθαρο, μόνο που η αστυνομία συνειδητά για καιρό εξαφάνιζε στοιχεία που οδηγούσαν στα ίχνη των νεοφασιστών δραστών, εμμένοντας στην ενοχοποίηση αναρχικών, όπως του Πιέτρο Βαλπρέντα, που δικαζόταν για 15 χρόνια μέχρι που το 1987 απαλλάχθηκε οριστικά λόγω έλλειψης στοιχείων. Αποδεδειγμένη στην επιχείρηση συσκότισης και παραπλάνησης είναι η εμπλοκή των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών (SID), και της διαβόητης ακροδεξιάς μασονικής στοάς P2.

Μόλις το 1972, τρία χρόνια αργότερα δηλαδή, η αστυνομία συνέλαβε τα μέλη της νεοφασιστικής οργάνωσης Ordine Nuovo, Φράνκο Φρέντα, Τζοβάνι Βεντούρα  για μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων, ανάμεσά τους κι αυτό στην Πιάτσα Φοντάνα. Ακολούθησαν μια σειρά δίκες, όπου παρά την πληθώρα στοιχείων που συνέδεαν τους κατηγορούμενους με την εν λόγω επίθεση, απαλλάχθηκαν για το συγκεκριμένο περιστατικό, λαμβάνοντας καταδίκη 16 ετών ο καθένας για άλλες βομβιστικές ενέργειες στην Πάδοβα και το Μιλάνο. Οι δικαστικές περιπλανήσεις της υπόθεσης συνεχίστηκαν για δεκαετίες, μέχρι που τελικά το 2004, σε δίκη νεοφασιστών, το Εφετείο του Μιλάνουν κατονόμασε ως υπεύθυνους της σφαγής τους Φρέντα και Βεντούρα, οι οποίοι ωστόσο λόγω της απαλλαγής τους για το αδίκημα 17 χρόνια πριν δεν επιτρεπόταν να ξαναδικαστούν.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως δικαστήριο του Μιλάνου καταδίκασε το 1998 τον Αμερικανό Αξιωματικών των Πεζοναυτών Ντέιβιντ Κάρετ για κατασκοπία λόγω της συμμετοχής του στη βομβιστική επίθεση στην Πιάτσα Φοντάνα και αλλού. Ο δικαστής που πήρε την απόφαση, ξεκίνησε έρευνα κι ενάντια στον Σέρτζιο Μινέτο, αξιωματικό του νατοϊκού δικτύου πληροφοριών, αλλά και τον πληροφοριοδότη Κάρλο Ντιτζίλιο, που είχε υπάρχει συντονιστής της CIA στη βορειανατολική Ιταλία την περίοδο των “Μολυβένιων Χρόνων”.

To 2000, κοινοβουλευτική επιτροπή του κεντροαριστερού τότε κυβερνητικού συνασπισμού, εξέδωσε πόρισμα σύμφωνα με το οποίο: “Πράκτορες των ΗΠΑ γνώριζαν εκ των προτέρων για σειρά ακροδεξιών βομβιστικών επιθέσεων, ανάμεσά τους η επίθεση του Δεκέμβρη 1969 στην πιάτσα Φοντάνα και η βομβιστική επίθεση στην Πιάτσα ντέλα Λότζα στην Μπρέσια πέντε χρόνια μετά, αλλά δεν έκανε τίποτε για να ενημερώσει τις ιταλικές αρχές ή να αποτρέψει τις επιθέσεις”. Το πόρισμα επίσης υποστήριζε πως ο γνωστός νεοφασίστας πολιτικός Πίνο Ράουτι, ιδρυτικό στέλεχος του Ordine Nuovo, χρηματοδοτόυνταν από αξιωματούχο της αμερικανικής πρεσβείας στη Ρώμη. 

Την ίδια χρονιά, ο Πάολο Εμίλιο Ταβιάνι, ηγετική φυσιογνωμία της διαβόητης επιχείρησης  Gladio, σε συνέντευξή του αποκάλυψε ότι η SID ήταν έτοιμη να αποτρέψει τις επιθέσεις, αλλά τελικά αποφάσισε να στείλει άλλο πράκτορα από τον αρχικά σχεδιαζόμενο ώστε να μετατεθεί η ευθύνη του χτυπήματος σε αναρχικούς. Από την άλλη, αρνήθηκε πως η CIA είχε συνολικά συμμετοχή στο τρομοκρατικό χτύπημα, προσπαθώντας να μεταθέσει την ευθύνη σε μεμονωμένους “πράκτορες που παρείχαν τα υλικά [της βόμβας] και θόλωσαν τα νερά των ερευνών”.

Δύσκολες Νύχτες