Άλκη Ζέη ΕυΠο ή ΛυΠο; – Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης

Αν κάποιος θέλει να βρει βιογραφικά στοιχεία για την Άλκη Ζέη, αρκεί να ψάξει το λήμμα στη Βικιπαίδεια ή σε κάποιο αντίστοιχο σημείωμα, όπως αυτό που φιλοξενεί η επίσημη σελίδα που φέρει το όνομά της. Αν θέλει όμως να μάθει πραγματικά πώς έζησε, δε θα βρει άλλη καλύτερη μαρτυρία από τα ίδια τα βιβλία της, που έχουν πάντα σημείο αναφοράς τα δικά της βιώματα. Τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο είναι ως ένα βαθμό αποτυπωμένα στο “Καπλάνι της βιτρίνας”, η ενήλικη ζωή της και η περιπέτεια στην υπερορία έχουν αποτυπωθεί κατ’ ουσίαν στην “Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”, ενώ όσα δεν είχε διηγηθεί από τη ζωή της, μπήκαν στο χαρτί στο βιβλίο με μολύβι Φάμπερ νούμερο δύο.

Εκεί διηγείται πως ξεκίνησε να γράφει από τα γυμνασιακά της χρόνια, τη σχέση της με τη Διδώ Σωτηρίου που παντρεύτηκε το θείο της, και πώς την έβαλε με μικρές αποστολές στον μηχανισμό της αντίστασης. Τότε που αυτή η γενιά βάδιζε περήφανα στον θάνατο, ήταν περήφανη για την αντίσταση που πρόβαλε τον Δεκέμβρη του ’44 και δεν αλλαξοπιστούσε μπροστά στην πίεση και τα βασανιστήρια -άλλο αν κάποιοι το έκαναν αργότερα οικειοθελώς, χωρίς βούρδουλα και απειλές, αλλά με το καρότο της ενσωμάτωσης.

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 15 Δεκεμβρίου 1925, στην Αθήνα και έζησε όλα τα μεγάλα γεγονότα του περασμένου αιώνα. Τα εφηβικά της χρόνια συνέπεσαν με τη δικτατορία του Μεταξά και η ενηλικίωσή της με την ένταξή της στην Εαμική Αντίσταση. Εκεί γνώρισε το Σεβαστίκογλου και τον παντρεύτηκε, για να γνωρίσει τη δική της μεγάλη περιπέτεια -σύλληψη και εκτόπιση- όταν επιχείρησε να τον ακολουθήσει στην υπερορία, στην Τασκένδη, όπου έφτασε μετά από αρκετά χρόνια.

Εκεί ξεκίνησε να γράφει τα πρώτα βιβλία της, που βγήκαν από το “Θεμέλιο”, όταν γύρισε και αυτή στην Ελλάδα, για να ακολουθήσει όμως η χούντα και μια ακόμα ξενιτιά. Έκτοτε, η Άλκη Ζέη ζει μεταξύ Αθήνας και Ευρώπης και αγάπησε τόσο πολύ τη δεύτερη, που τον Ιούλη του ’15 πήρε θέση υπέρ του “ΝΑΙ” στο δημοψήφισμα, εκφράζοντας το σύνθημα “μένουμε Ευρώπη”. Αυτή ήταν η τελική κατάληξη της μακροχρόνιας και σταδιακής αποστασιοποίησής της από τις ιδέες που είχε στα νιάτα της, με σημείο καμπής τη διάσπαση του ΚΚΕ το 68, όπου πήγε με τους αναθεωρητές, γιατί “της φαίνονταν πιο συμπαθητικοί”, όπως είχε γράψει χαρακτηριστικά στην “Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”.

Στο ενδιάμεσο όμως είχε προλάβει να αφήσει πλούσιο και εμβληματικό συγγραφικό έργο, που ευτυχώς αυτονομείται από τη μετέπειτα δική της πορεία και διατηρεί ακέραια τη διαχρονική του αξία. Πολλοί συγχέουν τη Ζέη με την επιστήθια φίλη της, τη Ζωρζ Σαρή -είναι πρακτικά αδύνατο να μη ζηλέψει κανείς τις φιλίες και το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε κι ανατράφηκε. Μαζί καθιέρωσαν ουσιαστικά ένα νέο είδος: το παιδικό πολιτικό μυθιστόρημα. Τα βιβλία τους ανέθρεψαν πολλές γενιές, καλύπτοντας αποσιωπήσεις και τα κενά των σχολικών βιβλίων, καταφέρνοντας αυτό που αποφεύγουν επιμελώς τα εγχειρίδια ιστορίας: να πουν την αλήθεια στα παιδιά για το έπος της Αντίστασης, μέσα από απλές ιστορίες, ενίοτε βιωματικού χαρακτήρα.

Ο επίκαιρος χαρακτήρας τους φαίνεται και από μια ιστορία που διηγείται η ίδια για την εμπειρία της από τις επισκέψεις της στα σχολεία και τις συζητήσεις της με τους μαθητές που διαβάζουν τα βιβλία της, όπου ένα αγόρι της πρότεινε ένα διαφορετικό τέλος για τον “Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου”: την ώρα που σημαδεύει ο Γερμανός το αγόρι, χτυπάει το κινητό του και έτσι γλιτώνει…”. Γιατί και ο Γερμανός θέλει το κινητό του -για να αντιστρέψουμε το γνωστό σλόγκαν.

Η μεταστροφή της Άλκης Ζέη -στο δικό της μεγάλο περίπατο στην ιστορία, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα- θα μπορούσε να αποτυπωθεί με το παιδικό συνθηματικό που μας είχε παρουσιάσει στο “Καπλάνι της Βιτρίνας”, για να δηλώνει την ψυχική της κατάσταση: “ΕυΠο – ΛυΠο…” Κι αν η δική της πορεία μπορεί να μας κάνει σήμερα να αισθανόμαστε ΛυΠο, γιατί άφησε πίσω τις ιδέες της νιότης της, αυτό δεν εμποδίζει να αναγνωρίζει κανείς την αξία των βιβλίων της και να αισθάνεται ΕυΠο κάθε φορά που τα διαβάζει.

Όπως σχολιάζαμε και σε ένα παλιότερο σημείωμα.

Το έργο της βέβαια αυτονομείται από τη μετέπειτα πολιτική της διαδρομή. Ή μάλλον, για την ακρίβεια, αυτή η ίδια διάλεξε να αυτονομηθεί από το δικό της έργο, και τις ιδέες που εξέφραζε τον καιρό που έγραφε αυτά τα βιβλία. Και αυτά ακριβώς είναι που μένουν σήμερα -και θα μείνουν διαχρονικά- ως χρυσή παρακαταθήκη, για την παιδική -και όχι μόνο- λογοτεχνία…