REVOLTERPIECES – Η τάξη η μεσαία, είναι η πιο ωραία

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι για τους υποστηρικτές του “το πιο δυνατό βιογραφικό στην Ελλάδα”. Και αλήθεια, για τα μέτρα και σταθμά των αστικών αξιών, είναι εντυπωσιακό. Απόφοιτος με τιμές και έπαθλα στις κοινωνικές επιστήμες του Harvard. Δεύτερο πτυχίο στα οικονομικά στο Standford και μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων! Αν μη τι άλλο, ο άνθρωπος αυτός θα πρέπει να ξέρει καλά το ποια είναι η ταξική διαστρωμάτωση μιας κοινωνίας. Τι την διαμορφώνει. Με τι κριτήρια ταξινομείται ποιος εκεί. Πώς περιέγραψε λοιπόν το τοτέμ της αστικής επικοινωνιακής πολιτικής, αριστερής και δεξιάς, την “μεσαία τάξη” ο ευρυμαθής μας πρωθυπουργός; Με έναν όχι και τόσο… επιστημονικό τρόπο, όπως θα παρατήρησαν οι έχοντες κάποια σχέση με τον διαλεκτικό υλισμό.

«Τα δυναμικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας που δεν προσδιορίζονται αποκλειστικά και μόνο από το εισόδημά τους, αλλά και από την αντίληψη που έχουν για τη ζωή. Τη διάθεση να εργαστούν και να προκόψουν. Είναι με άλλα λόγια οι Έλληνες και Ελληνίδες της διπλανής πόρτας. Είναι αυτοί οι οποίοι έχτισαν την Ελλάδα. Ενώ ενώνονται σε ένα σύνολο, δεν μεταβάλλονται σε μάζα. Παραμένουν ξεχωριστές προσωπικότητες με ατομικές ευθύνες. Είναι πολίτες με αίσθηση της κοινής τους μοίρας. Είναι πολίτες που παράγουν δίχως να φωνάζουν. Που απαιτούν από το κράτος αποτελεσματικότητα και σεβασμό στα χρήματα που πληρώνουν. Και απαιτούν να μην προσβάλλουν όχι μόνο τη νοημοσύνη τους αλλά και την αξιοπρέπειά τους. Με άλλα λόγια, κύριοι του ΣΥΡΙΖΑ, για να χρησιμοποιήσω μια ενδυματολογική αναφορά, μεσαία τάξη είναι όλοι αυτοί που συνήθως ντύνονται απλά, όμως, ξέρουν και να φορούν γραβάτα εκεί που πρέπει».

Το απόσπασμα αυτό είναι γεμάτο ταυτόχρονα και αφέλεια, αλλά και ουσία. Και αυτό αξίζει χειροκρότημα από μόνο του. Ας τα πιάσουμε αναλυτικά.

1. 1. Για τον πρωθυπουργό, οι της μεσαίας τάξης είναι, στο τέλος τέλος, αυτοί που είναι αντικειμενικά στην εργατική ή μικροαστική, και ταυτόχρονα “προσπαθούν να προκόψουν”. Αυτοί που αδιαμαρτύρητα παράγουν. Στην ουσία εδώ ο Μητσοτάκης κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα διχοτόμηση, όπου ρόλο για το πού ανήκει ταξικά κάποιος δεν έχει να κάνει το αντικειμενικό του ρόλου του στην παραγωγή, αλλά οι στοχεύσεις και η πειθάρχησή του.
   Εδώ κρύβεται ωραίο σημείο: όλα τα αστικά κόμματα που μιλάνε για τη μεσαία τάξη, μεταξύ άλλων, προσπαθούν να διαμορφώσουν ένα ηθικό όριο με την εργατική. Τιμούν την μεσαία τάξη, ως αυτή που έχει “όρεξη για δουλειά”, με σκοπό να “προκόψει”, για να υποτιμήσουν την εργατική. Αν το κριτήριο δεν είναι ο διαχωρισμός ανάλογα με τη θέση στην παραγωγή αλλά με βάση τις ηθικές προθέσεις πάνω στην εργασία, και αν η μεσαία τάξη είναι αυτή που επαληθεύει και αναπαράγει τα ηθικά κριτήρια του συστήματος, η εργατική είναι η ανήθικη. Δηλαδή, είναι η τάξη που δεν θέλει να δουλέψει, που αγαπάει την λούφα, που δεν προτίθεται να κάνει το (αγαπημένο των αφεντικών) “extra mile” στην εργασία της. Και για αυτό το λόγο είναι λίγο-πολύ, άξιοι της μοίρας τους. Είναι φτωχοί και καλώς είναι γιατί δεν προσπάθησαν να μην είναι¹.

   Εδώ κάποιος μπορεί να βρει και τις γνωστές προτεσταντικές αναλύσεις σύμφωνα με τις οποίες ο Θεός γνωρίζει ποιος είναι καλός και τον ανταμείβει και στην εδώ ζωή μέσω του πλουτισμού του². Σε κάθε περίπτωση πάντως, αν είσαι φτωχός, οφείλεις να το φέρεις βαρέως όχι μόνο λειτουργικά αλλά και ηθικά.

   Αυτή η αφήγηση δεν μένει μόνο σε κοινωνικό επίπεδο αλλά προφανώς μπαίνει και στον χώρο εργασίας. Μη ξεχνάμε άλλωστε πως ένα σημαντικό κομμάτι της “μεσαίας τάξης” είναι τα διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων. Δηλαδή, άτομα τα οποία είναι επιφορτισμένα με την πειθάρχηση και οργάνωση της εργασίας της εργατικής τάξης. Αν δεν παρουσιαστούν αυτά ως άξια και ηθικά δεδικαιωμένα να διευθύνουν, με τι άλλο μέσο πίεσης θα κάνουν τους εργάτες να υπακούσουν;
   

2. 2. Για άλλη μια φορά, το αστικό Εγώ γίνεται το πρόταγμα. Οι “μεσαίοι” λοιπόν δεν είναι “μάζα”, σαν τους βδελυρούς εργάτες. Δεν είναι Εμείς³. Είναι άτομα τα οποία απλά τυγχάνουν να κινούνται προς μια κοινή κατεύθυνση. Δεν είναι σύντροφοι, είναι πολίτες.

   Κάτι σε όλο αυτό θυμίζει την θατσερική ανάλυση περί ανυπαρξίας της κοινωνίας και την ύπαρξη μόνο οικογενειών (δηλαδή, πυρηνικών οικονομικών ομαδώσεων) που αλληλεπιδρούν.

3. 3. Η γραβάτα, για άλλη μια φορά γίνεται σύμβολο στάτους. Από τότε που το “ή με το Κεφάλαιο ή με τους Εργάτες” αντικαταστάθηκε για κάποιους από το “ή με τις κουκούλες ή με τις γραβάτες” μέχρι την τσιπρική παρακαταθήκη της μη χρήσης γραβάτας, είναι τουλάχιστον ενδιαφέρουσα η χρήση της σαν αστικό σύμβολο στάτους και “καθωσπρεπισμού” και η στοχοποίησή της ως άρνησή του.
   Αντίστοιχα, συζήτηση θα μπορούσε να γίνει για ενδυμασίες της εργατικής τάξης που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο “προκαλούν” την κρατική τάξη (βλ. αστυνομική) να επιβληθεί πάνω της. Από τους τεντιμπόηδες, τους πανκς αλλά και σημερινές ενδυμασίες (μάρκες όπως northface και adidas συχνά ταυτίζονται με ένα τέτοιο περιεχόμενο) διάφορες επιλογές δημιουργούν αισθητική εργατικών και λαϊκών στρωμάτων, και αυτή στοχοποιείται από το κράτος.

4. 4. Μεσαία τάξη είναι αυτή που δεν διαμαρτύρεται μεν, αλλά δεν θέλει να την προσβάλλουν και να την υποτιμούν. Επίσης έχει οικονομικές απαιτήσεις από το κράτος. Άρα λοιπόν, όταν το κράτος και “οι πολιτικοί” δεν πράττουν σύμφωνα με το χομπσιανό κοινωνικό συμβόλαιο και η “τάξη” αυτή θέλει να αλλάξει κάτι, δεν το κάνει με εξωθεσμικούς τρόπους (πορείες, απεργίες κτλ) αλλά με ενδοθεσμικούς (ψήφο). Βλέπουμε εδώ την σημασία που έχει για τον καπιταλισμό οι διαφωνίες και οι αντιρρήσεις που γεννούνται στη κοινωνία να λύνονται εντός θεσμικών πλαισίων.

5. 5. Η γενικότερη βέβαια ταξινόμηση δεν βγάζει πολύ νόημα και φαίνεται ρηχή και σαθρή. Είναι όμως δημιούργημα του Μητσοτάκη; Μάλλον όχι. Ήδη από τον Μαξ Βέμπερ η ανάλυση για την ταξική διαστρωμάτωση περιλαμβάνει παράγοντες όπως “ισχύς”, το “στάτους” και η “οικονομική ευμάρεια”. Έτσι ας πούμε, η μαρξιστική “εργατική αριστοκρατία” (δηλαδή το κομμάτι της εργατικής τάξης που έχει εξαγοραστεί από τον ιμπεριαλισμό) ή τα μικροαστικά στρώματα (εργαζόμενοι που κατέχουν τα μέσα παραγωγής τους χωρίς να απασχολούν άλλους εργαζόμενους), όλα γίνονται μια θολή μουτζούρα “μεσαίας τάξης”, ανάλογα με τις ενδυματολογικές τους προτιμήσεις και το αν η συμπεριφορά τους είναι θεμιτή για το καθεστώς.

Ο Μητσοτάκης λοιπόν ξέρει καλά τι λέει. Μπορεί τα όσα λέει εν πρώτοις να φαντάζουν ηθικιστικές αερολογίες, όλα αυτά, αλλά δεν λέγονται τυχαία. Και όταν βλέπεις πολιτικούς ηγέτες αστικών κρατών να (ανα)παράγουν ιδεολογία, καλά θα κάνεις να ακούς, γιατί εκείνη τη στιγμή χαράζουν γραμμή.

Τέλος, και όσον αφορά τα “δικά μας”. Καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε και με αυτή την αφορμή τη σημαντικότητα της παραγωγής πολιτικής αλλά και Τέχνης η οποία βάζει στο επίκεντρο την εργατική τάξη. Που μιλάει για τη ζωή της, που την αναδεικνύει σαν τον παραγωγό του κόσμου, που της δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μέρος του ιδεολογικού πολέμου του αστισμού είναι ακριβώς το να την βγάζουν από την εικόνα ή να την μειώνουν και να τη προσβάλλουν με κάθε τρόπο. Κάθε τι λοιπόν μπαίνει εμπόδιο σε αυτό, είναι καρφί στο μάτι τους. Ας το κάνουμε πολύ και ας το κάνουμε καλά.

Σημειώσεις