“Σου σηκώνεται η τρίχα με αυτά που γράφουν για τη Βόρεια Κορέα” – Συνέντευξη της νοτιοκορεάτισας σκηνοθέτη Σουνγκ Χιουνγκ-Τσο για την εμπειρία της στη ΛΔΚ

Η Σουνγκ Γιουνγκ – Χο είναι σκηνοθέτης και καθηγήτρια στη σχολή Καλών Τεχνών του Ζάαρ. Ζει στη Γερμανία από το 1990 και χάρη στο γερμανικό της διαβατήριο έγινε η πρώτη σκηνοθέτης από τη Νότια Κορέα που έλαβε άδεια γυρισμάτων στη ΛΔΚ. Το ντοκιμαντέρ της “Τα αδέρφια μου στη Βόρεια Κορέα” προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2016 και το 2017 και σε μια σειρά δημόσια κανάλια της Γερμανίας, προκαλώντας αίσθηση. Το έργο της Χο ωστόσο δεν έγινε δεκτό σε κανένα από τα σημαίνοντα κινηματογραφικά φεστιβάλ διεθνώς, κι ο λόγος, όπως υποστηρίζει η ίδια, είναι ότι δεν ευθυγραμμίζεται με το σύνηθες δυτικό αφήγημα περί ΛΔΚ ως μιας χώρας όπου ένας στυγνός δικτάτορας επιβάλλει λιμοκτονία στο λαό του. Πριν λίγες μέρες, με αφορμή την επανάληψη της προβολής του ντοκιμαντέρ της σε τοπικό δημόσιο κανάλι, η σκηνοθέτης μίλησε στην ιστοσελίδα nachdenkseiten.de για όσα είδε από πρώτο χέρι στην “απαγορευμένη” πλευρά της πατρίδας της, τόσο κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας της ταινίας, όσο και στο πιο πρόσφατο ταξίδι της πριν λίγους μήνες. Ανατρέπει μια σειρά μύθους και προπαγανδιστικά κατασκευάσματα για τη ΛΔΚ, εξηγεί κάποιες από τις δυσνόητες στο μέσο δυτικό πτυχές της βορειοκορεατικής κοινωνίας, όπως την προσωπολατρεία ως κοινό ασιατικό πολιτισμικό στοιχείο και υπογραμμίζει τη σημασία των οικονομικών κυρώσεων για μια σειρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Είναι σαφές ότι η μαρτυρία της δεν οφείλεται σε κάποιου είδους ιδεολογική συμπάθεια προς το σύστημα της ΛΔΚ, όπως γίνεται φανερό και από το γεγονός ότι εξαίρει τη σταδιακή ανάπτυξη ιδιωτικού τομέα οικονομίας στη χώρα ως την καλύτερη λύση για το μέλλον των κατοίκων της ΛΔΚ. Ένας λόγος παραπάνω για να δει κανείς τα λεγόμενά της με προσοχή και ενδιαφέρον. Οι γερμανομαθείς μπορούν να παρακολουθήσουν το ντοκιμαντέρ εδώ:

Για άλλη μια φορά τα ΜΜΕ μιλούν για τη Βόρεια Κορέα. Εκεί η νέα πόλη Σαμτζιόν λένε πως δημιουργήθηκε από παιδικά χέρια. Διαβάζει κανείς για παράδειγμα στο περιοδικό Focus:  

“Ορισμός του σύγχρονου πολιτισμού”: Φτιαγμένο από παιδικά χέρια: Ο ηγέτης Κιμ Γιονγκ Ουν εγκανιάζει νέα πόλη στη Βόρεια Κορέα. Στη Σαμτζιόν δημιουργήθηκαν ένα Μουσείο, ένα χιονοδρομικό κέντρο, περίπου 10000 διαμερίσματα και εκτάσεις για μύρτιλα και πατάτες. Χιλιάδες εργάτες δούλεψαν σύμφωνα με το πρακτορείο AFP γι’αυτό, πολλοί από αυτούς στρατιώτες. Σύμφωνα με το KCNA έπρεπε να δουλέψουν και φοιτητές στις διακοπές τους. Διπλωμάτες ανέφεραν επίσης τη χρήση παιδικής εργασίας.  

Αυτή είναι άλλη μια από αυτές τις τυπικές ειδήσεις που χαρακτηρίζουν τα ΜΜΕ μας. Αυτή η “νέα πόλη”, που βρίσκεται κοντά στο ιερό βουνό, τον τόπο γέννησης του Κιμ Γιονγκ-Ιλ, έχει αεροδρόμιο που άνοιξε το 1980. Αυτή η πόλη υπάρχει λοιπόν εδώ και κάποιο καιρό. Ήμουν εγώ η ίδια εκεί.  

Ισχύει ότι εκεί έγιναν πολλές επενδύσεις, για να οικοδομηθεί η περιοχή ως πόλη πρότυπα και τουριστικό κέντρο. Ότι δούλεψαν παιδιά εκεί, το θεωρώ απόλυτη ανοησία. Η Βόρεια Κορέα έχει υπεραρκετούς στρατιώτες και όλες οι σημαντικές οικοδομικές εργασίες γίνονται από το στρατό. Είναι πολύ φιλόδοξοι, θέλουν να χτίσουν σε χρόνο ρεκόρ τα κτίρια. Παιδιά στην οικοδομή απλώς θα επιβάρυναν αχρείαστα τις εργασίες. Δουλεύουν σε αυτά τα πρότζεκτ κύρους νυχθημερόν. Τους ρυθμούς με τους οποίους δουλεύουν οι στρατιώτες δεν τους πιάνουν ούτε “κανονικοί” άντρες, πολλώ δε μάλλον παιδιά. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για μια από τις συνηθισμένες συκοφαντίες. Κάπως πρέπει να δικαιολογήσουν τις κυρώσεις από τις οποίες υποφέρει πολύ η χώρα.  

Σου σηκώνεται η τρίχα με αυτά που γράφουν για τη Βόρεια Κορέα. Δεν καταλαβαίνω πως παράγονται τέτοιες “πληροφορίες”. Αλλά ο μέσος θεατής ή αναγνώστης των ειδήσεων τις πιστεύει. Μπορεί κανείς να πει καθετί πιθανό και απίθανο  για τη Βόρεια Κορέα, γιατί σχεδόν δεν υπάρχουν ουδέτερες αναφορές. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που έκανα την ταινία μου.  

Ομολογώ πως μέχρι την ταινία δεν ήξερα τίποτε για τη Βόρεια Κορέα, εκτός του ότι κάποιος κακός “Κιμ” καταπιέζει το λαό του, τον αφήνει να πεινάει και τον κρατά στη φτώχεια. Η  εικόνα στο μυαλό μου ήταν “γκρίζα, καφέ και οπλισμένη”. Η ταινία σας “Τα αδέρφια μου στη Βόρεια Κορέα” μου έδωσε μια άλλη εικόνα για τη Βόρεια Κορέα. Ήταν εν μέρει πολύ μοντέρνα, ακόμα και πραγματικά “πολύχρωμη”, αρχής γενομένης από τα παιδιά. Σας πλήρωσαν για ένα προπαγανδιστικό έργο;  

Υπάρχουν άνθρωποι που το βλέπουν έτσι. Κάποια μίντια συκοφάντησαν την ταινία ως προπαγανδιστική. Αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημά μου. Δεν έκανα την ταινία μου για όποιον δε θέλει να δει τα πράγματα αντικειμενικά, δεν καταλαβαίνει από αμφισημία ή δεν είναι ανοιχτός. Απευθύνεται σε ανθρώπους – όπως εσείς – που είναι περίεργοι και χωρίς προκαταλήψεις και θέλουν να βλέπουν τα πράγματα από διαφορετικές πλευρές. Είχα και εγώ φυσικά προκαταλήψεις, όταν πέταξα πρώτη φορά στη Βόρεια Κορέα. Αλλά πήγα γεμάτη περιέργεια και ανθρώπινο σεβασμό στον κόσμο και σύντομα έθαψα τις προκαταλήψεις μου. Οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα αξιαγάπητοι, θα έλεγα σχεδόν αθώοι, σε κάθε περίπτωση όχι τόσο διεφθαρμένοι και σάπιοι από τον καπιταλισμό όπως σε εμάς.  

Η προπαγάνδα δεν επιτρέπει την αμφισημία. Το ότι υπάρχουν θετικές πλευρές σε αυτή τη χώρα, είναι για κάποιους απλά ανυπόφορο. Η ταινία μου είναι πολυεπίπεδη και προσπαθεί να παρουσιάσει όλες τις πλευρές και ως εκ τούτου μια διαφοροποιημένη εικόνα για τη χώρα. Για το λόγο αυτό μάλλον απορρίφθηκε από όλα τα σημαντικά φεστιβάλ διεθνώς. Οι θεσμοί δε θέλουν να δουν τίποτε θετικό.  

Φυσικά υποφέρει κι από πείνα και καταπίεση η Βόρεια Κορέα. Η Δύση ωστόσο βλέπει τη χώρα ως τεράστιο στρατόπεδο συγκέντρωσης και νιώθει ηθικά ανώτερη. Για τους περισσότερους είναι αδιανόητο πως οι άνθρωποι εκεί γελάνε και είναι ευτυχισμένοι. Η απόλυτη δαιμονοποίηση και απομόνωση βλάπτει τους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό με εξοργίζει που οι άνθρωποι στη δύση έχουν μια τόσο μονόπλευρη εικόνα.  

Πόσο ελεύθερη ήσασταν στη δημιουργία της ταινίας, κατά πόσον αντιμετωπίσατε λογοκρισία;  

Δεν μπορείς να κινηθείς ελεύθερα στη Βόρεια Κορέα, ούτε ως δημοσιογράφος, ούτε ως τουρίστας. Πάντα έχεις μαζί συνοδούς. Αυτό ίσχυε και για μένα, αλλά το ήξερα από πριν. Ήξερα επίσης ότι θα μου διαλέξουν τους κατάλληλους πρωταγωνιστές για την ταινία. Παραδώσαμε μια μεγάλη λίστα με τους ανθρώπους που θέλαμε να συναντήσουμε και τα μέρη που θέλαμε να δούμε. Στα ταξίδια προετοιμασίας για την έρευνα μας παρουσιάστηκαν διάφοροι πρωταγωνιστές και μπορούσαμε να διαλέξουμε. Ήταν όμως και δυνατόν να αλλάξουμε επί τόπου, όταν καταλαβαίναμε ότι κάτι δεν ταιριάζει. Η γυναίκα στο εργοστάσιο ρούχων που θέλαμε να πάρουμε συνέντευξη αρχικά, ήταν τόσο ντροπαλή και χωρίς ακτινοβολία, που δε γινόταν καθόλου. Τότε μπόρεσα απλά να διαλέξω μόνη μου κάποια εργάτρια για συζήτηση. Σε περιορισμένα πλαίσια είχαμε ελευθερίες, όσο κινούμασταν εντός πλαισίου. Και οι συνοδοί μας, που κανονικά ήταν πάντα μαζί μας στο γύρισμα, αναγνώρισαν μετά από κάποιες συζητήσεις, ότι η παρουσία τους έθετε υπό πίεση τους συνομιλητές μας. Για το λόγο αυτό έμεναν εκτός του ακουστικού πεδίου. Έτσι μπορούσαμε να κάνουμε γύρισμα σχετικά χαλαρά. Το υλικό ελέγχθηκε εξολοκλήρου. Αλλά οι επιθυμίες διορθώσεων ήταν ανώδυνες, κυρίως κουνημένες λήψεις του ηγέτη, που δε θα χρησιμοποιούσαμε έτσι κι αλλιώς. Μία μόνο φορά ήρθε η σαφής παράκληση, να μη χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένες λήψεις. Στο εργοστάσιο ρούχων μπορούσε κανείς να αναγνωρίσει για ποια αμερικάνικη εταιρεία μόδας κατασκευάζονταν ρούχα με την ένδειξη “Made in China”. Δεδομένων των κυρώσεων αυτό μπορεί να προκαλούσε μπελάδες σε όλους τους εμπλεκόμενους. Αυτό το σεβαστήκαμε φυσικά. Το αμοντάριστο υλικό και η τελική ταινία επίσης ελέγχθηκαν, αλλά δεν υπήρχαν προβλήματα στην έγκρισή της.  

Κάποια αποσπάσματα της ταινίας έχουν πάντως πολύ προπαγανδιστική αίσθηση. Η λατρεία του ηγέτη, οι ύμνοι και οι εκδηλώσεις αγάπης για το μεγάλο αρχηγό για μένα ήταν σχεδόν ντροπιαστικά. Τα πιστεύουν πραγματικά αυτά που λένε; Ήταν αυθεντικό;  

Δεν το ξέρω. Τα παιδιά μαθαίνουν ήδη από τον παιδικό να αγαπούν τον αρχηγό, διαμορφώνονται στα 2-3 τους χρόνια με βάση αυτό τον άνθρωπο. Αλλά κι η δική μου ανατροφή στη Νότια Κορέα ήταν πολύ παρόμοια. Ανατράφηκα στο σχολείο και την κοινωνία πολύ πατριωτικά. Επί έξι χρόνια αναπαράγαμε καθημερινά στην πύλη του σχολείου με το χέρι στο στήθος ένα σιωπηλό όρκο μπροστά στην κορεατική σημαία. Τον είχαμε μάθει απέξω. Μέχρι σήμερα τον θυμάμαι. Ορκιζόμουν πως θα θυσιαστώ για τη δόξα της πατρίδας και του κορεατικού έθνους. Όταν μια φορά στη διάρκεια τον τακτικών ασκήσεων πολεμικής ετοιμότητας άναψαν οι σειρήνες εκτός προγράμματος, έκλαψα από ευγνωμοσύνη. Ήμουν τόσο χαρούμενη, που επιτέλους μπορούσα να θυσιαστώ για την πατρίδα μου. Αυτός ο πατριωτισμός είναι για τη σημερινή ατομικιστική κοινωνία της Ευρώπης αδιανόητος, για τις πολύ πιο συλλογικές κοινωνίες της Ασίας δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Η Κορέα πάντα απειλούνταν από ισχυρές ξένες δυνάμεις – Κίνα, Μογγολία, Ιαπωνία -. Εκεί ο πατριωτισμός παίζει μεγάλο ρόλο.  

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί, ότι οι φεουδαρχικές δομές είναι ακόμα βαθιά ριζωμένες στην ασιατική παράδοση. Όταν πέθανε ο δικτάτορας Παρκ Τζουνγκ – Χι, ο αγαπητός σε πολλούς μακροχρόνιος ηγέτης του νότου, η μάνα μου ήταν πολύ λυπημένη κι έκλαιγε για πολύ καιρό. Για το λόγο αυτό μπορώ να καταλάβω πολύ καλύτερα την προσωπολατρεία των βορειοκορεατών από έναν Ευρωπαίο. Η πίεση που υπάρχει στη χώρα από τις κυρώσεις συμβάλλει επίσης σε αυτό.  

Είναι τόσο μεγάλες οι συνέπειες των οικονομικών κυρώσεων;  

Ω ναι. Η Βόρεια Κορέα δεν μπορεί ούτε φάρμακα να εισαγάγει ελεύθερα. Η Κίνα είναι η μοναδική χώρα με την οποία η Βόρεια Κορέα έχει εμπορικές σχέσεις. Για το λόγο αυτό τα ρούχα με την ένδειξη “Made in China” εξάγονται μέσω Κίνας στις ΗΠΑ, τον Καναδά και άλλες χώρες. Από το 2010 υποφέρει η χώρα από οικονομικές κυρώσεις. Λόγο της έλλειψης καλλιεργήσιμων εκτάσεων, το 80% είναι βουνά με πολύ κρύους χειμώνες, η χώρα δεν μπορεί να θρέψει μόνη της τον πληθυσμό της. Εξαρτάται από εισαγωγές κι εξαγωγές και αντίστοιχα η Κίνα την εκμεταλλεύεται. Οι σπάνιες γαίες της Βόρειας Κορέας εξάγονται στην Κίνα προς εξευτελιστικές τιμές, με αντάλλαγμα την πώληση σημαντικών αγαθών σε πολύ ακριβές τιμές στη Βόρεια Κορέα. Τομογράφοι και άλλα ιατρικά μηχανήματα, που η Ζίμενς δε επιτρέπεται να δώσει απευθείας στη Βόρεια Κορέα, εισάγονται από την Κίνα, αλλά σε διπλάσιες και τριπλάσιες τιμές.  

Η εικόνα για τη Βόρεια Κορέα διέπεται από το αφήγημα της βαθιάς φτώχειας, βασάνων και πείνας, καταπίεσης και εκμετάλλευσης των ανθρώπων. Υπάρχει αυτή η ασύλληπτη φτώχεια που συνέχεια μας παρουσιάζεται;  

Στα μέσα και τέλη της δεκαετίας του ‘90 με τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ τα πράγματα ήταν πολύ άσχημα στη Βόρεια Κορέα. Δεν υπήρχε πια βοήθεια από τα αδελφά σοσιαλιστικά κράτη, μετά ήρθαν μεγάλες φυσικές καταστροφές. Ήταν φριχτό. Σήμερα σαφώς τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα, δε λιμοκτονεί ο κόσμος, ωστόσο, λόγω των κυρώσεων, υπάρχει ακόμα υποσιτισμός. Χωρίς τον εφοδιασμό με σιτηρά από τη Διεθνή Αρωγή Τροφίμων δε βγαίνει ακόμα. Το βρίσκω ωστόσο αξιοθαύμαστο, πώς συνεχίζει να αναπτύσσεται με συνέπεια η χώρα παρά τις κυρώσεις. Βασικός στόχος του Κιμ Γιονγκ Ουν είναι να βελτιώσει το επίπεδο ζωής του πληθυσμού. Μπόρεσα να δω παντού και συνέχεια στη διάρκεια των ταξιδιών μου, πώς αλλάζει η χώρα. Φυσικά θέλει να διατηρήσει το σύστημα, αλλά η οικονομική σταθεροποίηση έχει ανώτατη προτεραιότητα για την κρατική εξουσία. Για το λόγο αυτό υπάρχει επένδυση στον τουρισμό και σε πόλεις πρότυπα όπως η Σαμτζιόν. Αυτό φέρνει το συνάλλαγμα που χρειάζονται επειγόντως. Η θέληση υπάρχει- γι’αυτό αλλάζουν πολλοί τομείς της βορειοκορεατικής κοινωνίας.

Για ποιες αλλαγές μιλάτε; 

Για παράδειγμα υπάρχουν από τη μια οι κολλεκτίβες, από την άλλη οι αμοιβή βάσει επιδόσεων. Παντού υπάρχουν μικρά περίπτερα, οι ιδιοκτήτες των οποίων μπορούν να κρατήσουν το 80% των εσόδων. Υπάρχει προσπάθεια η παραγωγή να οργανωθεί βάσει αναγκών, επιδόσεων και κατανάλωσης, και αντίστοιχα να αμοίβονται οι άνθρωποι, κάτι που είναι δίκαιο εδώ που τα λέμε. Ελπίζω πως έτσι θα βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Μπορεί παντού κανείς να δει ίχνη οικονομίας της αγοράς στη Βόρεια Κορέα.  

Πόσες φορές πήγατε στη Βόρεια Κορέα;  

Πλέον εννιά φορές. Τέσσερις πριν το γύρισμα, για να κάνω έρευνα για την ταινία, μετά δυο φορές για το γύρισμα. Το 2016 πήγαμε για ένα νέο πρότζεκτ που δεν κατέληξε κάπου. Φέτος οργάνωσα ένα τουριστικό γκρουπ και πήγα με μια κινηματογραφική αντιπροσωπεία σε ένα σεμινάριο.  

Οργανώσατε ταξίδι το 2019;  

Ναι. Ήμουν εκεί με 10 φίλους από το Facebook, ανάμεσά τους δημοσιογράφοι, παραγωγοί ταινιών και καλλιτέχνες. Σε γκρουπ είναι πολύ φτηνότερο. Ήθελα να ξέρω, πώς νιώθεις τη χώρα ως τουρίστας, χωρίς εργασιακή πίεση και τι έχει αλλάξει από το 2016. Ήμασταν καθοδόν 10 μέρες, στην Πιόνγκ – Γιανγκ, στην ανατολική θάλασσα στο όρος των Διαμαντιών και στα νότια μέχρι τα σύνορα, όπου λίγες μέρες μετά αιφνιδιαστικά συναντήθηκε ο πρόεδρος Τραμπ με τον Κιμ Γιονγκ-Ουν. Παρότι η χώρα είναι πολύ ιδιαίτερη, όλα ρυθμίζονται και ελέγχονται αυστηρά από το υπουργείο, κάθε συμμετέχων θα ξανάκανε το ταξίδι. Ήταν για όλους ένα πολύ ιδιαίτερο γεγονός.  

Και πώς πήγε το ταξίδι με την κινηματογραφική αντιπροσωπεία;  

Επισκεφτήκαμε το διεθνές Φεστιβάλ στην Πιογνκ Γιανγκ. Βλέπει κανείς την αλλαγή ήδη στις ταινίες που προβάλλονται. Γκάνγκστερ, φόνοι και ναρκωτικά δεν προβάλλονταν παλιότερα Η κοινωνία στη Βόρεια Κορέα γίνεται πιο ανοιχτή και πολύχρωμη. Η αντιπροσωπεία μας διοργάνωσε σεμινάριο εκεί. Το γεγονός πως μας δόθηκε άδεια γι’αυτό δείχνει πως η χώρα ανοίγει, επιτρέπονται νέα πράγματα. Οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν και τους δίνεται η δυνατότητα. Οι ξένοι είναι ευπρόσδεκτοι και οι Κορεάτες μπορούν να ταξιδέψουν για επιμόρφωση. Ωστόσο σχεδόν πουθενά δεν τους επιτρέπονται η είσοδος.  

Το γερμανικό υπουργείο εξωτερικών για παράδειγμα δε δίνει βίζα σε φοιτητές από τη Βόρεια Κορέα που ήταν να έλθουν για σπουδές στη Γερμανία μέσω του ιδρύματος Κόνραντ Αντενάουερ. Αλλά και δημιουργοί ταινιών παίρνουν με δυσκολία βίζα. Στο παρελθόν το Ινστιτούτο Γκαίτε στη Σεούλ προσκάλεσε Βορειοκορεάτες στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και ανέλαβε τα έξοδα. Αυτή τη στιγμή δημιουργοί στη Βόρεια Κορέα δεν μπορούν πια να επισκέπτονται το φεστιβάλ με έξοδα του ινστιτούτου Γκαίτε. Για το λόγο αυτό προσκαλέσαμε μια μικρή αντιπροσωπεία και αναλάβαμε τα έξοδα. Αλλά να οργανώσεις ως ιδιώτης και να χρηματοδοτήσεις κάτι τέτοιο είναι τεράστια επιβάρυνση. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ταξιδέψει κανείς στη χώρα, για να ενθαρρυνθούν οι ανταλλαγές.  

Αυτό σημαίνει πως σχεδιάζετε νέα ταξίδια;  

Ναι, σίγουρα. Στόχος είναι το καλοκαίρι του 2020!