Christian Zervos & Cahiers d’Art – H Αρχαϊκή Στροφή
Έκθεση για τη συμβολή του μεγάλου «αγνοημένου» της ιστορίας της τέχνης στην ανάδειξη της προκλασικής αρχαιολογίας και στη διαμόρφωση της μοντέρνας τέχνης. Εκτίθενται μεταξύ άλλων 60 σπάνια και μοναδικά έργα μοντέρνας τέχνης των Matisse, Miró, Picasso, Kandinsky, Γκίκα και άλλων καλλιτεχνών.
Στις 5 Αυγούστου 1933 μια παρέα φίλων, μεταξύ των οποίων οι Le Corbusier, Fernand Léger, László Moholy-Nagy, Siegfried Giedion, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας κ.ά., επιβιβάζονται στο πλοιάριο Αφρός για έναν πενθήμερο περίπλου του Αιγαίου με στάσεις στην Αίγινα, τον Πόρο, τη Σέριφο, την Ίο, τη Σαντορίνη, το Σούνιο. Εκεί, όπως γράφει ο Giedion, αναγνωρίζουν ότι «η ελληνική μορφή γεννήθηκε από ετούτο το φως και ετούτη τη γη». Η κρουαζιέρα λαμβάνει χώρα στο περιθώριο του CIAM 4 (Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής) και σηματοδοτεί την ανάδειξη της Ελλάδας ως κατεξοχήν τόπου όπου παρελθόν και παρόν συνθέτουν τη μοντέρνα συνθήκη.
Ποιος όμως ευθύνεται για αυτή τη σύνδεση της Ελλάδας με την αφρόκρεμα του μοντερνισμού;
Πρόκειται για τον ελληνικής καταγωγής εκδότη και κριτικό Christian Zervos (Αργοστόλι 1889–Παρίσι 1970), ιδρυτή του πρωτοποριακού περιοδικού (1926–1960) και της ομώνυμης γκαλερί και εκδοτικού οίκου, που μεταξύ άλλων είχε και την αποκλειστικότητα έκδοσης και προβολής των ζωγραφικών έργων του Pablo Picasso σε ένα μνημειακό έργο που αριθμεί 33 τόμους.
Η αρχαϊκή στροφή των Cahiers d’art οργανώθηκε γύρω από αυτό το (πρώτο) πολυπόθητο ταξίδι επιστροφής του Zervos στην Ελλάδα αλλά και γύρω από την έκδοση του πρώτου αρχαιολογικού εγχειρήματος του εκδοτικού οίκου που παρουσιάζει μια επισκόπηση της ελληνικής τέχνης. Το βιβλίο είχε τίτλο L’art en Grèce, des temps préhistoriques au début du XVIIIe siècle και παρουσιάστηκε τότε ως «Ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για την κατανόηση της σύγχρονης τέχνης» που προοριζόταν «για τους καλλιτέχνες και τους ποιητές». O Zervos πρότεινε, τόσο στα αρχαιολογικά βιβλία όσο και στο περιοδικό, μία νέα οπτική πάνω στα αρχαιολογικά ευρήματα, η οποία τα ενεργοποιούσε στο παρόν, εγγράφοντας τη μοντέρνα τέχνη μέσα σε μια ιστορική προοπτική, μέσω κυρίως της φωτογραφικής αντιπαράθεσης και της δημιουργίας εκλεκτικών συμπαθειών.
Τι γνωρίζουμε όμως σήμερα για τον Zervos και τη συμβολή του στη διαμόρφωση της μοντέρνας τέχνης, στην πρόσληψη του κυβισμού και του έργου του Picasso, στην καθιέρωση ρηξικέλευθων εκδοτικών πρακτικών, στην ανάδειξη της προκλασικής αρχαιολογίας αλλά και στο εγχώριο ρεύμα της ελληνικότητας;
Η έκθεση που του αφιερώνεται, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, εκκινεί από τη διαπίστωση ότι ο Zervos αποτελεί έναν από τους μεγάλους «αγνοημένους» της ιστορίας της τέχνης και φιλοδοξεί να καλύψει αυτό το κενό, εισάγοντας παράλληλα το ευρύ κοινό στο πολύπλευρο και βαρυσήμαντο έργο του κριτικού.
Στην έκθεση θα παρουσιαστούν 60 περίπου σπάνια και μοναδικά έργα μοντέρνας τέχνης των Matisse, Miró, Picasso, Laurens, Calder, Lam, Kandinsky, Γκίκα, Σκλάβου, Giacometti, Brancusi, κ.ά. από την προσωπική συλλογή του Zervos, τα οποία θα ταξιδέψουν για πρώτη φορά εκτός του Vézelay. Παράλληλα, τεκμήρια από το Μουσείο Zervos και από αρχεία και βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του Παρισιού θα αποκαλύψουν τη σημασία των εκδόσεων Cahiers d’art για την εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης στο Παρίσι. Στην έκθεση, επίσης, θα δοθεί έμφαση στο ευρύτερο πλαίσιο επινόησης και πρόσληψης του «μεσογειακού πριμιτιβισμού» από τους θιασώτες της μοντέρνας τέχνης. Τέλος, η δραστηριότητα του Christian Zervos θα συσχετισθεί με τη νεώτερη ελληνική πνευματική ζωή, ορίζοντας τα θεμέλια της μεθοδολογίας του σε σχέση με την ελληνική του καταγωγή και αναδεικνύοντας τη σημασία του για την πρόσληψη του μοντερνισμού στην Ελλάδα.
Η έκθεση βασίζεται στα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών με τίτλο «Christian Zervos au miroir de la Grèce », το οποίο διεξάγεται από το 2017 με τη συνεργασία ομάδας ερευνητών που δραστηριοποιούνται στη Γαλλία και στην Ελλάδα.
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, 118 54 Αθήνα
