Τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο… – Οι τρεις μουσικές συναντήσεις του Θάνου Μικρούτσικου με την κόκκινη Ρόζα

Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία, πώς η ιστορία γίνεται σιωπή…

Κι αν υπήρχε ένας συνθέτης που να συμπύκνωνε την ιστορία σε νότες, αυτός δεν ήταν άλλος από τον Θάνο Μικρούτσικο με το πλούσιο έργο του, μουσικό και πολιτικό μαζί, σε ένα αδιαχώριστο σύνολο, όπου το ένα μέρος έμοιαζε φτωχό χωρίς το άλλο. Μια στιγμή η ζωή μας και εσύ την έκανες αθανασία, όπως έγραψε ο αδερφός του Θάνου, Ανδρέας, για να τον αποχαιρετήσει.

Ο Μικρούτσικος συναντήθηκε τρεις φορές με τη Ρόζα, έχοντας την τύχη να συνεργαστεί με δύο μοναδικούς στιχουργούς, που δεν υπάρχουν πια στη ζωή: τον Άλκη Αλκαίο και τον Μάνο Ελευθερίου.  Ο καρπός της δικής τους συνάντησης ήταν -μεταξύ άλλων- δύο υπέροχα τραγούδια που τα ερμήνευσαν δύο κορυφαίοι τραγουδιστές: ο Δημήτρης Μητροπάνος και η Μαρία Δημητριάδη. Δυστυχώς, ούτε αυτοί ζουν πια, είναι όμως κομμάτι της δικής μας ζωής και θα συνεχίσουν να είναι μέσα από τα τραγούδια τους. Η τρίτη περίπτωση ήταν εξίσου ιδιαίτερη, με τον Μικρούτσικο να μελοποιεί στίχους του Μπρεχτ για την Ρόζα, μεταφρασμένους στα ελληνικά, και τον Γιάννη Κούτρα να συνδέει τη φωνή του με την “Κόκκινη Ρόζα”.

Η “Ρόζα” του Μητροπάνου δεν έχει ρητή αναφορά στη μεγάλη επαναστάτρια, ούτε ο Αλκαίος επιβεβαίωσε ποτέ αν έγραψε για αυτήν τους στίχους -ούτε καν στον Μικρούτσικο. Ο ίδιος ο συνθέτης δήλωνε όμως εντελώς βέβαιος γι’ αυτό και το βάσιζε στους στίχους της, που είναι άλλωστε και η καλύτερη απόδειξη. Ένα συμπυκνωμένο “μάθημα ιστορικού υλισμού”, για την ιστορική ανάγκη που θα βρει πάντα το δρόμο της για να γίνει πράξη, ακόμα και αν κάποια πισωγυρίσματα σπείρουν προσωρινά απαισιοδοξία και βουβαμάρα στα ενεργά ιστορικά υποκείμενα που διαβιούν στου αιώνα την παράγκα.

Πώς η ανάγκη γίνεται Ιστορία
πώς η Ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί

Αρκετά χρόνια πριν, στον εκπληκτικό δίσκο “Τροπάρια για φονιάδες”, ο Θάνος Μικρούτσικος ντύνει με τη μουσική του τους στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Και η Μαρία Δημητριάδη μας δίνει μια εκπληκτική ερμηνεία στο τραγούδι για τη Ρόζα, όπου αυτή τη φορά η αναφορά δε θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη…

Αϊ Ρόζα Λούξεμπουργκ τι σου ‘χω φυλαγμένα
Πάνω στο κάρο σ’ είδα το εννιακόσια επτά
Εγώ τότε κοιμόμουνα στο φως του εικοσιένα
Κι εξήντα χρόνια αργότερα σε βρήκα στα χαρτιά

Η μουσική πράξη στον Μπρεχτ παίρνει ένα λιτό τετράστιχο και μας το παραδίδει ως ένα πολύ ωραίο τραγούδι με τη φωνή του Γιάννη Κούτρα -ίσως η μεγαλύτερη απουσία από τη συναυλία που θα γίνει στη μνήμη του μεγάλου συνθέτη στο Μέγαρο Μουσικής.

Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή
Κανείς δεν ξέρει πού το κορμί της παραχώσαν
Έλεγε την αλήθεια στους φτωχούς
Γι’ αυτό κι οι πλούσιοι την σκοτώσαν