Η Καρυάτιδα δεν είναι χαμένη αδελφή από τη Μικρασία

Αρκετές συζητήσεις έχει προκαλέσει τις τελευταίες μέρες ένα βίντεο έφηβων μαθητών από τις Γούβες Ηρακλείου Κρήτης, που στη διάρκεια σχολικής επίσκεψης στο Βρετανικό Μουσείο, έστησαν την ελληνική σημαία μπροστά στην έκτη – κλεμμένη από το το λόρδο Έλγιν – Καρυάτιδα από το Ερέχθειο της Ακρόπολης, τραγουδώντας το διάσημο τραγούδι της ξενιτιάς “Τζιβαέρι” συνοδεία κινητού τηλεφώνου.

Δε θα σταθούμε τόσο στο τυπικό του θέματος, δηλαδή το κατά πόσον είναι νόμιμο αυτό που έκαναν τα παιδιά. Όπως δεν είναι ηθικό ό,τι είναι νόμιμο (εν προκειμένω η αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα, παρότι και η τυπική νομιμότητά της, ακόμα και με τα οθωμανικά δεδομένα της εποχής αμφισβητείται έντονα), έτσι δεν είναι απαραίτητα ανήθικο ό,τι παραβαίνει το θεσμικό πλαίσιο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι σε ελληνικό μουσείο θα ήταν μάλλον αδιανόητο μαθητές ή οποιοσδήποτε επισκέπτης να πατάνε το youtube σε ανοιχτή ακρόαση και να στήνουν μοιρολόι απλώνοντας σημαίες. Για την ακρίβεια μάλιστα, στο βράχο της Ακρόπολης τουλάχιστον, απαγορεύεται να ανοίγει κανείς οποιαδήποτε σημαία -ακόμα και την ελληνική- πλην αυτής που είναι επίσημα αναρτημένη σε μια άκρη του αρχαιολογικού χώρου. Στο σημείο αυτό φυσικά θα πουν κάποιοι “πνευματώδεις”, “μα τότε που το ΠΑΜΕ έστησε πανώ δε λέγατε τίποτε, μπλα μπλα…”. Ας φύγουμε λοιπόν από τους τύπους κι ας πάμε στην ουσία.

Πόσο εξυπηρετεί αλήθεια το δίκαιο και πολιτιστικά επιβεβλημένο αίτημα της επιστροφής των κλεμμένων γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα ένα θέαμα που μετατρέπει την Καρυάτιδα σε σύγχρονη Ελληνίδα και της “φοράει” μια σημαία εθνικού κράτους, που ιδρύθηκε πάνω από 2200 χρόνια μετά την κατασκευή της, όταν ακόμα και η έννοια αυτού του είδους κράτους ήταν ανύπαρκτη;

Τα γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να γυρίσουν, γιατί βρίσκονται αποσπασμένα από τον εμβληματικό φυσικό τους χώρο, τη στιγμή μάλιστα που υπάρχει εδώ και χρόνια ένα απόλυτα κατάλληλο μουσείο για να τα προφυλάξει και να τα αναδείξει με άρτιο επιστημονικά και αισθητικά τρόπο, σε κοντινή απόσταση και άμεση οπτική σύνδεση με την ίδια την Ακρόπολη. Είναι θέμα ιστορικών συγκυριών και τύχης πως η τελευταία βρέθηκε στην επικράτεια του σύγχρονου ελληνικού κράτους, καθώς όλοι ξέρουμε ότι σπουδαία αρχαιοελληνικά μνημεία υπάρχουν και σε άλλες χώρες, κυρίως γειτονικές μας. Θα ήμουν απόλυτα σύμφωνη για παράδειγμα, να επιστραφεί ο ελληνιστικός βωμός της Περγάμου από το Βερολίνο στην Τουρκία, εφόσον υπάρχουν οι αρχαιολογικές προϋποθέσεις, ακριβώς γιατί το ζήτημα δεν είναι ποιοι είναι πιο “καθαροί” απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, αλλά τι ωφελεί τελικά καλύτερα το ίδιο το μνημείο και την ανάδειξή του. Δε χρειάζεται να είναι άμεσοι απόγονοι της Νεφερτίτης οι Αιγύπτιοι για να διεκδικούν την επιστροφή της προτομής της από τη Γερμανία, ούτε φυσικά προβάλλουν τέτοια επιχειρήματα στις δικές τους διεκδικήσεις. Είναι δίκαιο να επιμένουν Ελλάδα, Αίγυπτος και άλλες χώρες στη μερική, συμβολική αποκατάσταση αρχαιολογικών εγκλημάτων συνδεόμενα με το αποικιοκρατικό παρελθόν, για να μην αναφερθούμε στα όσα συμβαίνουν σε χώρες που πληρώνουν άμεσα ή έμμεσα τις συνέπειες ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και στον μνημειακό τους πλούτο (Ιράκ. Αφγανιστάν, κ.ά). Ακόμα κι αν δεν έρθει ποτέ η δικαίωση, με πρόσχημα το φόβο να “αδειάσουν” μεγάλα μουσεία σε Αμερική και Ευρώπη ως συνέπεια ενός φαινομένου “ντόμινο”, ακόμα και ως διατήρηση ιστορικής μνήμης είναι σημαντικό να μην κοπάσει η διεκδίκηση. Το “εθνικό” σκέλος αυτών των διεκδικήσεων, είναι ωστόσο αδύναμο σαν επιχείρημα και αποπροσανατολιστικό ως προς την πραγματική σημασία του ζητήματος.

Δεν μπορούμε φυσικά να αγνοήσουμε τη σημασία που είχαν τα μνημεία της Ακρόπολης και συνολικά η επανασύνδεση με το αρχαιοελληνικό παρελθόν για την νεοελληνική εθνογένεση και κρατική συγκρότηση, αυτό όμως είναι ένα ζήτημα εσωτερικό και στην πραγματικότητα αδιάφορο σε ό,τι αφορά την διεκδίκηση των μαρμάρων.

Εν τέλει, η πρωτοβουλία του σχολείου των Γουβών, όχι απλά δεν προωθεί μια υπόθεση επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα, αλλά τη γελοιοποιεί, και -ανεξάρτητα από τις πιθανότατα αγαθές προθέσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών τους- τη μετατρέπει σε ένα ακόμα δείγμα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας εθνικιστικής υστερίας, κι από αυτή την άποψη το “Τζιβαέρι” των μαθητών δε διαφέρει τόσο πολύ στον πυρήνα του από το αλήστου μνήμης πια “Μην παραχαράσσετε” του Μακεδονικού.