Η φανερή γοητεία του Βασίλη Ραφαηλίδη

Υπάρχουν γύρω μας αυτοί που το άκουσμα της λέξης «Ράφα» τους φέρνει συνειρμικά στο νου τον προπονητή Ράφα Μπενίτεζ. Θεμιτό. Και Ουέφα έχει πάρει ο άνθρωπος και Τσάμπιονς Λιγκ.

Αλλά υπάρχουμε και ‘μεις που ανδρωθήκαμε (ή «γυναικωθήκαμε») πολιτικά και συγγραφικά λόγω ενός άλλου Ράφα, του συγγραφέα/δημοσιογράφου/κριτικού κινηματογράφου Βασίλη Ραφαηλίδη.

Ο Ραφαηλίδης γεννήθηκε το 1934 στα Σέρβια της Κοζάνης. Μετά από σχετικές σπουδές ασχολήθηκε για σύντομο διάστημα με τη σκηνοθεσία, πριν μεταπηδήσει στο ρόλο του κριτικού κινηματογράφου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Έκτοτε συνέχισε στον έντυπο τύπο με επιφυλλίδες και άρθρα γνώμης. Τη δεκαετία του ’90 έγραψε τον κύριο όγκο των βιβλίων του ενώ ήταν απ’ τους πιο περιζήτητους καλεσμένους των τηλεοπτικών πάνελ. Πέθανε από καρκίνο το 2000.

Αν κάτι ήταν ο Ραφαηλίδης, ήταν άνθρωπος με θαυμάσια αίσθηση του χιούμορ, με μεγάλη ικανότητα σαρκασμού και αυτοσαρκασμού. Είχε ταυτόχρονα συναίσθηση της μικρότητας του -όλων μας- ως ατόμων αλλά και επίγνωση του ρόλου και των δυνατοτήτων που έχουν μεγάλες μάζες ανθρώπων, αυτών που λέμε ότι κινούν την Ιστορία. Μολονότι ήταν στο πλευρό αυτών των μαζών, ούτε τις καθαγίαζε, ούτε τις εξιδανίκευε.

Για μένα προσωπικά το συγγραφικό του έργο και ειδικότερα η «Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους» και η «Μεγάλη Περιπέτεια του Μαρξισμού» ήταν κομβικά στη διαμόρφωση της πολιτικής μου ταυτότητας τη δεκαετία του ’90. Σε αυτά τα βιβλία (που αποτελούν απαραίτητο ανάγνωσμα για όλο τον ντουνιά) είναι που ο Ραφαηλίδης θα μπλέξει την υλιστική (ναι, με τον δικό του παιχνιδιάρικο και με μεγάλους βαθμούς ελευθερίας τρόπο) αντίληψη της ιστορίας και τον υγιή συναισθηματισμό, τη θεώρηση δηλαδή ότι τόσες και τόσες θυσίες ανθρώπων για ένα τόσο ευγενικό σκοπό (την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο) αποκλείεται να πάνε χαμένες από ιστορική προοπτική.

Ο Ραφαηλίδης φυσικά δεν είχε κανένα αλάθητο. Και υπερβολές έχει γράψει και (συγνώμη Ράφα) κοτσάνες έχει πει και σε αμφίβολης ποιότητας τηλεοπτικές εκπομπές είχε συμμετάσχει. Στα βιβλία του θα βρει κανείς από χοντροκομμένο αντισταλινισμό μέχρι θεωρίες -«φιλελέδικες» ή «ΔΗΜΑΡήσιες» θα τις λέγαμε σήμερα- ότι «δεν είμαστε κράτος» και «αφού δεν έχουμε σοσιαλισμό ας κάνουμε τουλάχιστον “υγιή” καπιταλισμό». Όμως δεν είναι αυτό που καθορίζει το έργο του, κι ας είχε ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα αισθητικής και «στόχο ζωής» την καταπολέμηση της πασοκιάς, της βλαχομπαροκιάς, του εθνικισμού.

Μερικά από τα παραπάνω στοιχεία ήταν που του κόλλησαν και την ταμπέλα του «αιρετικού». «Αιρετικού» σε σχέση με τις mainstream αντιλήψεις του καιρού του (περί πολιτικής, θρησκείας κλπ.) αλλά και αιρετικού σε σχέση με την επικρατούσα άποψη στην Αριστερά, κύρια το ΚΚΕ. Η πρώτη αιρετικότητα ήταν που τον έκανε αγαπητό σε μας, η δεύτερη ήταν που τον έκανε αγαπητό στα μέσα ενημέρωσης και σε κύκλους «διανοουμένων» και «ανένταχτων», χωρίς παραδόξως να τον αποξενώνει και από μας.

Οπότε να περάσουμε και στα βαριά. Ο Βασίλης ήταν κομμουνιστής; Προσωπική μου άποψη είναι ότι κομμουνιστές είναι τα μέλη των κομμουνιστικών κομμάτων και μάλιστα αυτών που φέρουν και τη χάρη, εκτός απ’ το όνομα. Αυστηρά πολιτικά/κομματικά ο Βασίλης Ραφαηλίδης υπήρξε για ελάχιστα χρόνια μέλος κάποιου αριστερού σχηματισμού (της ΕΔΑ) και σε κάθε περίπτωση όχι του ΚΚΕ. Επομένως τον τίτλο αυτόν δεν μπορώ να του τον αποδώσω εγώ. Όμως αυτό που μπορώ να του αποδώσω είναι ότι η «πάστα» του ήταν ό,τι πιο κοντινό σε αυτή του κομμουνιστή. Έτσι είναι οι άνθρωποι που είναι ταυτόχρονα στο πλευρό των καταπιεσμένων και της επιστήμης/ορθολογισμού. Άσχετα απ’ την ταμπέλα λοιπόν που θα του κοτσάρουμε, τα κείμενά του ήταν απ’ αυτά που μπορούν να σε κάνουν κομμουνιστή ή τουλάχιστον να συμβάλουν στο ξεκουρκούτιασμα του μυαλού σου και σε συνδυασμό με δεκάδες άλλα πράγματα να σε βοηθήσουν να γίνεις τέτοιος.

«…Η πιο μεγάλη εφεύρεση του καπιταλισμού είναι το κολοσσιαίας σημασίας γεγονός πως παραμέρισε όλα τα άλλα ιδανικά και στη θέση τους έβαλε το χρήμα, όπως γινόταν πάντα στην ιστορία χωρίς να το ομολογούν καθαρά οι πολιτικάντηδες, και οι καθηγητές της ιστορίας που τους βοηθούν αποτελεσματικά. Κύριε, θέλεις να γίνεις πλούσιος; Σκότωσε, ρήμαξε, κλέψε, εξαπάτησε, κι όταν έρθει η ώρα σου εξομολογήσου και άντε στο καλό. Ο Άγιος Πέτρος σε περιμένει στον Παράδεισο».

Ευτυχώς ο Βασίλης θα αποφύγει τις κακές παρέες μετά το θάνατό του. Πέθανε σαν σήμερα, 8 Σεπτεμβρίου του 2000 και έπειτα, για καλή του τύχη, αποδομήθηκε από μικροοργανισμούς.

Αυτός, όχι οι ιδέες του.