Τι κάνουν οι ΜΚΟ στο προσφυγικό;

Θα μπορούσε το ερώτημα να είναι «τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;». Ωστόσο, είναι ένα από τα ερωτήματα των τελευταίων ημερών. Τι κάνουν αυτές οι ΜΚΟ οι οποίες έχουν εμφανιστεί πάλι στην επικαιρότητα; Ας προσπαθήσουμε να ξετυλίξουμε λίγο το κουβάρι και θα βρούμε κάποιες απαντήσεις.

Αρχικά, να δούμε τι είναι οι ΜΚΟ. Δεν αποτελούν ένα ενιαίο σώμα καθώς το είδος, το ύφος και η μορφή τους μπορεί να διαφέρει. Μπορεί δηλαδή να είναι Σωματείο, Σύλλογος, Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία, διεθνής Οργανισμός. Όλα αυτά μπορεί να θεωρηθούν ΜΚΟ αρκεί τυπικά να μην έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα και να φαίνονται πως είναι ανεξάρτητα από το κράτος. ΜΚΟ δηλαδή, για να μιλήσουμε με ονόματα, είναι το Χαμόγελο του Παιδιού είναι και η Αλληλεγγύη που ανήκει στην Εκκλησία, είναι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, είναι και άλλες αμέτρητες, κάποιες από τις οποίες δεν έχουν πραγματική παρουσία.

Τι δεν είναι οι ΜΚΟ; Δεν πρόκειται, κατά κύριο λόγο, για μυστικές υπηρεσίες ή κρυφές λέσχες οι οποίες εκτελούν ύποπτες δουλειές. Αντιθέτως, συνήθως νόμιμα, νομότυπα και φανερά γίνονται όλα. Τι είναι όμως αυτά που γίνονται; Ως επί το πλείστον, οι ΜΚΟ αποτελούν την ενσάρκωση της ιδιωτικοποίησης των άλλωστε δημόσιων ή κρατικών λειτουργιών. Ανατίθεται σε αυτές η εφαρμογή και εκτέλεση προγραμμάτων και έργων, όπως για παράδειγμα πρόνοιας, ιατρικής περίθαλψης κτλ. Με απλά λόγια, προκειμένου να μην πληρώνει το κράτος κονδύλια για την υγεία των ανασφάλιστων, ορισμένες ΜΚΟ ανοίγουν ιατρεία τα οποία παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες. Προκειμένου να αποφύγει το δημόσιο να στήσει δομές φιλοξενίας πχ για ψυχικά πάσχοντες, ανήλικα κτλ., αφήνει το χώρο σε κάποια ΜΚΟ.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Αρχικά για οικονομικούς λόγους. Τομείς μη ανταποδοτικοί, όπως η πρόνοια ή πχ. η φροντίδα των αποφυλακισμένων, η παροχή νομικής στήριξης σε άπορους, η πρωτοβάθμια φροντίδα αστέγων, φεύγει από το κράτος, ιδιωτικοποιείται και χρηματοδοτείται από κάποιο κονδύλι ενός ιδρύματος, από κάποιο πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης μιας εταιρίας ή κάποιο κονδύλι της Ε.Ε. Παράλληλα, εκλείπει η ανάγκη πρόσληψης και ενίσχυσης των δημόσιων δομών και υπηρεσιών σε ανθρώπινο και όχι μόνο δυναμικό. Επιπλέον, με την απόδοση όλο και περισσότερο τέτοιων αρμοδιοτήτων στα χέρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τα ζητήματα αυτά «απο-δημοσιοποιούνται», ιδιωτικοποιούνται, μετατρέπονται δηλαδή από ζητήματα της δημόσιας σφαίρας σε ζητήματα συναλλαγής του ατόμου-πολίτη-ωφελούμενου με τον πάροχο της υπηρεσίας. Με άλλα λόγια, η πολυδιαφημισμένη κοινωνία των πολιτών ιδιωτικοποιεί τη δημόσια σφαίρα. Αν είσαι φτωχός φταις κι εσύ που δεν βρήκες μια ΜΚΟ να σε υποστηρίξει. Ακόμα, οι ΜΚΟ είναι όλα αυτά τα χρόνια πρωτοπόρες στην καθιέρωση του εθελοντισμού ως νοοτροπίας και αντίληψης για την προσφορά και την εργασία αλλά και ένοχες για κάθε είδους ελαστικοποίηση εργασιακών σχέσεων, καταπατήσεις της εργατικής νομοθεσίας και εφευρέσεις για να απομυζήσουν κάθε ρανίδα της εργατικής δύναμης των εργαζόμενων σε αυτές. Ρωτήστε έναν εργαζόμενο σε ΜΚΟ να σας πει αν έχει πληρωθεί ποτέ υπερωρία. Το πιο πιθανό είναι να μη γνωρίζει ότι οι υπερωρίες πληρώνονται…

Τι κάνουν όμως οι ΜΚΟ στο προσφυγικό; Από την αύξηση των προσφυγικών ροών το 2015 μέχρι σήμερα, δεκάδες Οργανώσεις έχουν εμπλακεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη διαχείρισή του ζητήματος αυτού. Αυτή τη στιγμή είναι περισσότερες από 80 αυτές που ενεργούν μόνο στη Μυτιλήνη. Είναι αρμόδιες για τη διαχείριση της λειτουργίας των ΚΥΤ, έχουν στήσει ιατρεία, παρέχουν υπηρεσίες νομικής υποστήριξης, «τρέχουν» στεγαστικά προγράμματα, υπηρεσίες εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, διεκδίκησης δικαιωμάτων και άλλα πολλά. Με λίγα λόγια κάνουν τα πάντα και λειτουργούν ανεξέλεγκτα και σχεδόν χωρίς συντονισμό. Κάποιες έχουν βοηθήσει πραγματικά ανθρώπους που έχουν ανάγκη, άλλες όχι. Όμως το θέμα δεν είναι και δεν πρέπει να είναι μόνο η ποιότητα των υπηρεσιών. Υπάρχουν ιδιωτικά νοσοκομεία που έχουν σώσει ζωές. Αυτό δε σημαίνει ότι θα έπρεπε να υποστηρίζουμε την ιδιωτικοποίηση της υγείας. Υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία που έχουν εξαιρετικούς καθηγητές και παρέχουν καλές υπηρεσίες. Αυτό δεν θα αθώωνε την ιδιωτική παιδεία συνολικά. Έτσι και στις ΜΚΟ. Το γεγονός ότι παρέχουν υπηρεσίες δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε την αναγκαιότητα της ύπαρξής τους.

Ας επιστρέψουμε όμως στο προσφυγικό. Οι «ελληνικές» ΜΚΟ έχουν εξαρχής μπει για τα καλά από τις πρώτες κιόλας μέρες στη διαχείριση των αυξημένων ροών. Χρηματοδοτούμενες ως επί το πλείστον από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ αλλά και από ευρωπαϊκούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς, όπως το AMIF (Asylum, Migration and Integration Fund) καθώς και άλλους φορείς – κυρίως ιδιωτικούς- έστησαν δομές, προχώρησαν σε αθρόες προσλήψεις, στελεχώθηκαν και γιγαντώθηκαν. Δίχως να έχουν την ανάλογη εμπειρία και ικανότητα, το capacity που λένε και στο χωριό τους, και με πλήρη απουσία ελέγχου και ουσιαστικής εποπτείας, οδηγήθηκαν μοιραία στο να κάνουν πασαλείμματα ή ακόμα και «εγκλήματα». Κοινωνικοί επιστήμονες χωρίς την αντίστοιχη εμπειρία ή εκπαίδευση βαφτίστηκαν σε μια νύχτα “experts” σε πολύ ευαίσθητα ζητήματα όπως η παιδική προστασία, το trafficking, η ενδοοικογενειακή βία κτλ. Καμία κρατική υπηρεσία δεν είχε τη διάθεση ή τη δικαιοδοσία να ελέγξει επί της ουσίας την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ενώ η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ που είχε την ευθύνη για την εποπτεία και χρηματοδότησή τους, κυρίως ενδιαφέρεται για την ορθή συμπλήρωση των data. ΜΚΟ με έδρα την Ελλάδα είναι αυτές οι οποίες διαχειρίζονται τη στέγαση των προσφύγων είτε στα καμπ είτε στα διαμερίσματα τα οποία διαμένουν οι πρόσφυγες στην ενδοχώρα, τη στέγαση ασυνόδευτων ανήλικων, την υποστήριξη θυμάτων βασανιστηρίων και όλων των ευάλωτων ατόμων.

Οι «ξένες» ΜΚΟ βρίσκονται επίσης στη διαχείριση του ζητήματος από πολύ νωρίς. Κάθε μια κάνει ό,τι ξέρει ή ό,τι θέλει. Έρχονται από παντού και κανείς δεν ξέρει πόσο θα μείνουν ή τι είδους υπηρεσίες θα προσφέρουν. Αν για τις ελληνικές ΜΚΟ η εποπτεία επί του έργου τους είναι δύσκολη, για αυτές που έρχονται από διάφορες χώρες του κόσμου το πράγμα περιπλέκεται περισσότερο.

Όπως είπαμε παραπάνω, οι ΜΚΟ είναι ένοχες για πολλά. Κάποιες από αυτές, όπως έχει αποκαλυφθεί στο παρελθόν και έχει καταγραφεί και στην Κατιούσα σε πολλές περιπτώσεις, έχουν ύποπτο ρόλο. Οι περισσότερες απλώς αποτελούν το μακρύ χέρι της ίδιας πολιτικής που κόβει δικαιώματα και κατακτήσεις και τις επιστρέφει με ιδιωτικοποιημένη φιλανθρωπία.

Ωστόσο, πρόσφατα ήρθαν στο φως καταγγελίες ότι οι ΜΚΟ είναι αυτές που ξεσηκώνουν τον κόσμο στα νησιά. Αυτό θέλει προσοχή. Η πρόσφατη δαιμονοποίηση των ΜΚΟ από τους κυβερνώντες συμβαίνει μόνο για να αποκρύψει ότι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονται και ξεσηκώνονται για δύο λόγους. Ο πρώτος έχει να κάνει με τις συνθήκες διαβίωσής τους για τις οποίες δεν χρειάζεται να προστεθεί κάτι εδώ και ο δεύτερος διότι με το νέο νόμο για το άσυλο, δίνεται προτεραιότητα στους νεοεισελθόντες, με αποτέλεσμα όσοι μπήκαν το 2019 να βλέπουν τις συνεντεύξεις τους να αναβάλλονται για το μακρινό μέλλον και να είναι οι ίδιοι αναγκασμένοι να παραμείνουν εγκλωβισμένοι στα νησιά. Καμία ΜΚΟ δεν χρειάζεται για να ξεσηκώσει τον κόσμο που βιώνει τα παραπάνω. Η κατάσταση είναι τόσο δραματική που τα λόγια δεν μπορούν να την περιγράψουν ενώ και οι εικόνες, όσο πιστά κι αν απεικονίζουν την κατάσταση, δεν αρκούν για να περιγράψουν την πραγματικότητα. Η κυβέρνηση, θέλοντας να αποκρύψει αυτές τις δύο αιτίες πετάει το μπαλάκι στις ΜΚΟ, δείχνοντας αυτές ως υπεύθυνες για αυτή την κατάσταση, στολίζοντας μάλιστα με ψέματα όλες αυτές τις κατηγορίες. Ένα από τα ψέματα που ακούγονται συχνά-πυκνά είναι ότι οι εργαζόμενοι στις ΜΚΟ παίρνουν 3-6 χιλιάρικα το μήνα γι’ αυτό το λόγο «τους φέρνουν τους λαθρομετανάστες εδώ». Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζόμενων στις ΜΚΟ συνήθως πληρώνονται έναν κανονικό μισθό, υπογράφουν μικρής διάρκειας συμβάσεις, υποχρεώνονται σε απλήρωτες υπερωρίες, εργασία τα βράδια, τα σαββατοκύριακα, τις αργίες, δουλειά με μπλοκάκι, ενώ το ότι εργάζεται κανείς σε ΜΚΟ δεν σημαίνει ότι αποδέχεται ή ταυτίζεται με τα συμφέροντα του εργοδότη του. Οι εργαζόμενοι στις ΜΚΟ είναι κανονικοί εργαζόμενοι, οι οποίοι ενίοτε συνδικαλίζονται, διεκδικούν και αποκαλύπτουν το ρόλο των ΜΚΟ. Ωστόσο, ως αποτέλεσμα των fake news που διαδίδονται με τόση ευκολία, εργαζόμενοι σε ΜΚΟ δέχονται τον τελευταίο καιρό επιθέσεις, προπηλακισμούς, τους σταματάνε οι φασίστες πολιτοφύλακες της Μόριας για να τους τσεκάρουν, απειλούνται με εξώσεις από τα διαμερίσματα που νοικιάζουν έναντι αδρής και αφορολόγητης αμοιβής, τους κοιτάνε με μισό μάτι οι κυρ-Παντελήδες και άλλα πολλά, λίγα από τα οποία καθημερινά αποκαλύπτονται.

Οι ΜΚΟ συνήθως εμφανίζονται ως πολιτικά ουδέτερες. Στην πραγματικότητα έχουν πολιτική θέση. Εμφανίζονται ως κομματικά ουδέτερες και ανεξάρτητες από το κράτος. Στην πραγματικότητα καμία ανεξαρτησία δεν επιθυμούν. Ακόμα κι αν δεν σιτίζονται άμεσα από κρατικά κονδύλια, η καλή σχέση με το κράτος και τα υπουργεία του είναι επιβεβλημένη καθώς ακόμα και μια υπογραφή από κάποιο υπουργείο ίσως είναι απαραίτητη για να ξεμπλοκάρουν τα χρήματα από την ΕΕ ενώ ορισμένα πρότζεκτ λειτουργούν με συνέργειες ΜΚΟ και Δήμων ή Περιφερειών. Συνεπώς δεν είναι ούτε ουδέτερες ούτε ανεξάρτητες. Η παρούσα συγκυρία αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι οι ΜΚΟ παίζουν και το ρόλο του «αυτοφωράκια». Η οργή των προσφύγων, τα δίκαια αιτήματα των προσφύγων και των κατοίκων δεν στράφηκαν απέναντι σε ό,τι δημιούργησε τις προσφυγικές ροές, ούτε στις πολιτικές που αποφάσισαν να τους εγκλωβίσουν στα νησιά ούτε σε αυτούς που χρόνια τώρα συντηρούν τις Μόριες για να κάνουν το ενδεχόμενο της διάσχισης των συνόρων μη ελκυστικό. Αντίθετα, υποδείχθηκαν γενικά και αόριστα οι ΜΚΟ ως υπαίτιες με σκοπό να ξεγλιστρήσουν οι πραγματικά υπεύθυνοι για όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στα νησιά. Επιπλέον, επιχειρείται όλη αυτή η συζήτηση να προσφέρει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να κερδίσει επικοινωνιακούς πόντους αφού πια εμφανίζεται ως η επιτελική κυβέρνηση που βάζει τάξη στο χάος των ΜΚΟ με την ένταξή τους σε μητρώο.

Ας δούμε τα πράγματα όπως είναι, ας διεκδικήσουμε αυτό που είναι το ουσιαστικό: την πολιτικοποίηση του ζητήματος, δηλαδή την επιστροφή του στη δημόσια σφαίρα. Η φροντίδα των κατατρεγμένων δεν μπορεί να είναι ευθύνη καμίας ΜΚΟ, κανενός φιλάνθρωπου ιδιώτη. Η υποστήριξη των προσφύγων, όπως και η υποστήριξη καθενός που έχει ανάγκη ανεξάρτητα από εθνικότητα, χρώμα, φυλή, είναι και πρέπει να είναι ευθύνη των δημόσιων υπηρεσιών και μόνο. Μέχρι τότε, τώρα που τα πράγματα είναι πιο δύσκολα από ποτέ, τώρα που οι πρόσφυγες είναι πιο μόνοι από ποτέ, τώρα είναι η ώρα να υπενθυμίσουμε έμπρακτα ότι είμαστε με την αλληλεγγύη και όχι με την φιλανθρωπία.