Προστατευόμενοι μάρτυρες: «Κουκουλοφόροι» ή «ήρωες»

Πολλά ακούγονται τις τελευταίες μέρες και πάλι για τους προστατευόμενους μάρτυρες, ιδίως από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ, που, εκτός από την επικοινωνιακή αντιπαράθεση εντυπώσεων με τη ΝΔ, επιχειρεί να σύρει και το ΚΚΕ σε αυτό τον καβγά, παρουσιάζοντας το κατά την πατροπαράδοτη πασοκική τακτική, ως “αριστερό ψάλτη της δεξιάς”. Στελέχη του κόμματος, κυρίως όμως ο ανεπίσημος μιντιακός και διαδικτυακός του μηχανισμός κάνουν πως δε θυμούνται ποια είναι η προέλευση του νόμου περί προστατευόμενων μαρτύρων, επιχειρούν να διαχωρίσουν τους προστατευόμενους μάρτυρες από τις ανώνυμες καταγγελίες και “ξεχνούν” ότι το ΚΚΕ σε αντίθεση με τους ίδιους αταλάντευτη στάση στο ζήτημα από την πρώτη στιγμή της θέσπισης του νέου νόμου. Από αυτή την άποψη έχει ενδιαφέρον ένα παλιότερο άρθρο που αλιεύσαμε στο reader.gr, γραμμένο επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, που υπενθυμίζει την άρρηκτη σχέση προστατευόμενων μαρτύρων με τον τρομονόμο, την οβιδιακή μεταμόρφωση της σημερινής αξιωματικής αντιπολίτευσης, την απαράλλαχτη θέση των κομμουνιστών ανεξαρτήτως πολιτικής συγκυρίας, όπως και τη στάση των συνηγόρων πολιτικής αγωγής στη δίκη της ΧΑ, που αρνήθηκαν την εξέταση αυτών των μαρτύρων, οι οποίοι φυσικά, μόνο ανώνυμοι δεν είχαν παραμείνει στο μεταξύ, καταρρίπτοντας κι ένα από τα βασικά επιχειρήματα των θιασωτών της “κουκούλας”.

«Κουκουλοφόροι» για το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολίτευσης, «ήρωες» για την κυβέρνηση και τον Αλέξη Τσίπρα που χρησιμοποίησε τον εν λόγω χαρακτηρισμό μιλώντας στη συνεδρίαση για την συγκρότηση της προανακριτικής επιτροπής για τη Novartis.

Κι όμως 17 χρόνια νωρίτερα, οι δυο πλευρές βρίσκονταν αντίστροφα. Η πλευρά του Συνασπισμού με δυο κορυφαίους νομικούς να βάλλει κατά των «προστατευόμενων» μαρτύρων, την ώρα που το ΠΑΣΟΚ εισηγούνταν τη θέσπισή τους και η Νέα Δημοκρατία υπερψήφιζε.

Αξίζει αρχικά να σημειωθεί, πως η ρύθμιση για τους προστατευόμενους μάρτυρες, περιλαμβάνεται στον περίφημο «τρομονόμο», που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, το 2001 σε μια εποχή που η τρομοκρατία αποτελούσε το μείζον παγκόσμιο πρόβλημα.

Στην σχετική συνεδρίαση, πολλά χρόνια πριν αποχωρήσει για να φτιάξει τη Δημοκρατική Αριστερά, ο Φώτης Κουβέλης, άλλοτε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας και εκείνη την εποχή κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ, έλεγε χαρακτηριστικά για τον θεσμό:«Ανωνυμία μαρτύρων, κύριοι συνάδελφοι. Υπάρχει διάταξη στο νομοσχέδιο σύμφωνα με την οποία μπορεί ο μάρτυς να καταθέτει ανωνύμως, να καταθέτει με ηλεκτρονικό τρόπο, να μην είναι ορατός στη διαδικασία του ακροατηρίου. Και βεβαίως, να αποκαλύπτονται, είπε τελικά ο κύριος Υπουργός, τα στοιχεία του, εφόσον ο διάδικος το ζητήσει. Τι γίνεται όμως, κύριοι συνάδελφοι, με τη μαρτυρική ανώνυμη κατάθεση στην προδικασία; Τι γίνεται, δηλαδή, με τις καταθέσεις των ανωνύμων μαρτύρων στο στάδιο της ανακρίσεως, όταν αυτές οι καταθέσεις είναι εκείνες που διαμορφώνουν το μέγεθος, αλλά και το βάθος της ποινικής δικογραφίας, με άλλα λόγια είναι αυτές που ανοίγουν το δρόμο για να καταστεί κάποιος ένοχος;

Θα μου πείτε, όταν θα έλθει ο μάρτυρας στο ακροατήριο, εκεί θα είναι δυνατή η αποκάλυψη του ονόματός του και των στοιχείων του. Λάθος. Δεν είναι απόλυτος ο συλλογισμός αυτός, γιατί είναι δυνατόν ο μάρτυρας να μην εμφανιστεί ποτέ στο ακροατήριο, είτε γιατί εξαφανίστηκε είτε γιατί τον εξαφάνισαν είτε γιατί έφυγε από τη ζωή είτε -θεωρητικά- επειδή κάποιοι επέλεξαν να φύγει από τη ζωή. Αυτές οι μαρτυρικές καταθέσεις θα υπάρχουν στον όγκο της ποινικής δικογραφίας και θα παρακολουθούν την ενοχή του όποιου κατηγορουμένου.

Δεν έχει επομένως σημασία το γεγονός ότι παρέχεται η δυνατότητα αποκάλυψης των στοιχείων του μάρτυρα στη διαδικασία, αφού, όπως προείπα, είναι δυνατό να μη συντελεστεί το γεγονός αυτό, δηλαδή μάρτυρες που καταθέτουν ενοχοποιητικά για κάποιον πολίτη, να μην εμφανιστούν ποτέ στη κύρια διαδικασία του ακροατηρίου».

Πρόεδρος του Συνασπισμού εκείνη την εποχή ο επίσης διακεκριμένος νομικός, Νίκος Κωνσταντόπουλος.

Θέση κατά της ρύθμισης για τους προστατευόμενους μάρτυρες, έπαιρνε και το ΚΚΕ, το μοναδικό ίσως κόμμα που παραμένει στην ίδια θέση που κράτησε και το 2001. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Αντώνης Σκυλλάκος, σημείωνε: «Με ανώνυμους μάρτυρες θα κατασκευάζονται κατηγορίες πολύ περισσότερο που δεν θα είναι υποχρεωμένοι εκ των πραγμάτων υπάρχουν οδοί διαφυγής- να έρθουν στο δικαστήριο. Έτσι θα διευκολύνεται η κατασκευή ενόχων, έτσι θα διευκολύνεται η ποινικοποίηση της πολιτικής, συνδικαλιστικής και γενικότερα της λαϊκής δράσης».

Η ρύθμιση δεν αποδοκιμάστηκε όμως μόνο από την κοινοβουλευτική Αριστερά, αλλά και από τον νομικό κόσμο. Οι ενστάσεις είχαν να κάνουν με την αρχή της δημοσιότητας και της αμεσότητας της δίκης, καθώς η ρύθμιση στερούσε από τους κατηγορουμένους, τους διαδίκους, το δικαστήριο και το ακροατήριο τη δυνατότητα συγκεκριμένου ελέγχου της αξιοπιστίας του και των αντιδράσεων της γλώσσας του σώματος του κατά την ώρα της εξέτασής του από τους παράγοντες της δίκης.

Εκτός αυτού τονιζόταν πάντα ότι η ανωνυμία του μάρτυρα δεν είναι δυνατόν να τηρηθεί δεδομένου ότι όσο περισσότερο συγκεκριμένη (άρα και σημαντική είναι η κατάθεσή του), τόσο περισσότερες είναι και οι πιθανότητες ταυτοποίησης του προσώπου του και άρα η ανωνυμία είναι αδύνατον να τηρηθεί.

Όπως σημειώνει σε σχετικό του κείμενο ο Κώστας Παπαδάκης, συνήγορος της Πολιτικής Αγωγής κατά της Χρυσής Αυγής, ο ίδιος ο νομοθέτης δεν δείχνει ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στον θεσμό καθώς στην αρχική της έκδοση «η διάταξη περί προστατευομένων μαρτύρων περιείχε μία αποδεικτική ρήτρα σύμφωνα με την οποία (άρθρο 9 παρ. 5 ν. 2928/2001) :

5. Αν δεν έχουν αποκαλυφθεί τα στοιχεία ταυτότητας του μάρτυρα, μόνη η κατάθεσή του δεν είναι αρκετή για την καταδίκη του κατηγορουμένου.

Εξομοιωνόταν δηλαδή η κατάθεση του προστατευόμενου μάρτυρα με την ενοχοποιητική κατάθεση συγκατηγορουμένου η οποία, όπως είναι γνωστό (Κ.Ποιν.Δ. 211Α), ανέκαθεν εθεωρείτο και εύλογα ως ανεπαρκές ενοχοποιητικό στοιχείο για συγκατηγορούμενο.

Προστατεύομενοι μάρτυρες στη δίκη της Χρυσής Αυγής

Έλεγε και ξαναέλεγε, ο Νίκος Μιχαλολιάκος στην τοποθέτησή του για τη συγκρότηση της εξεταστικής επιτροπής για την υπόθεση Novartis, ότι προστατευόμενοι μάρτυρες χρησιμοποιήθηκαν και στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Μόνο που δεν είναι ακριβώς έτσι. Το κατηγορητήριο στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής, δεν στηρίζεται αποκλειστικά στους πέντε προστατευόμενους μάρτυρες. Παράλληλα, αν και οι προστατευόμενοι μάρτυρες ενίσχυαν τις θέσεις της Πολιτικής Αγωγής για τον εγκληματικό χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής, οι συνήγοροι τόσο των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ, όσο των Αιγύπτιων αλιεργατών και της οικογένειας Φύσσα, αρνήθηκαν να τους εξετάσουν από θέση αρχής και λόγω διαφωνίας με τον θεσμό, αν και ήταν απόλυτα κατανοητός ο λόγος που φοβούνταν να αποκαλυφθούν. Άλλωστε δεν ήταν μια και δυο, οι φορές που οι συνήγοροι της Χρυσής Αυγής, αναφέρονταν ονομαστικά στους προστατευόμενους μάρτυρες, εντοπίζοντας από τις ίδιες τις γνώσεις τους πάνω στην υπόθεση, για ποιον επρόκειτο. Εκείνοι που νομιμοποίησαν τους προστατευόμενους μάρτυρες ήταν οι ίδιοι οι συνήγοροι της Χρυσής Αυγής, που τους απηύθυναν ερωτήσεις.

Η δήλωση των συνηγόρων των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ, τόνιζε:«H πρακτική εφαρμογή της διαδικασίας εξέτασης μαρτύρων τέτοιου είδους, που θεσπίστηκε με τις αντιδραστικές διατάξεις του Ν. 2928/2001, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, δημιουργεί αρνητικό προηγούμενο και ανοίγει επικίνδυνους δρόμους για τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις λαϊκές ελευθερίες γενικότερα. Οι κρατικές υπηρεσίες οφείλουν και έχουν τη δυνατότητα να προστατεύουν όλους τους μάρτυρες, ώστε να προσέρχονται στο Δικαστήριο και να καταθέτουν επώνυμα όσα γνωρίζουν για την υπόθεση. Για τους παραπάνω λόγους, η Πολιτική Αγωγή μας θα απέχει από τη διαδικασία εξέτασής τους, μη υποβάλλοντας ερωτήσεις».

Αντίστοιχα, ο Κώστας Παπαδάκης, αναφέρει «Πρώτοι οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής, από θέση αρχής θέσαμε το ζήτημα στο Δικαστήριο και προβήκαμε σε δημόσια έκκληση προς τους μάρτυρες αυτούς να εμφανιστούν για να καταθέσουν επώνυμα και αυτοπρόσωπα όπως όλοι οι άλλοι στο ακροατήριο, συμμεριζόμενοι παράλληλα τους φόβους αντεκδίκησής τους από τη Χρυσή Αυγή και καλώντας τους κρατικούς φορείς να αναλάβουν απέναντί τους τις ευθύνες τους.

Οι συνήγοροι υπεράσπισης της Χ.Α. απέφυγαν να προσβάλλουν την εξέταση των μαρτύρων για αντισυνταγματικότητα και για αντίθεση στις παραπάνω δικονομικές αρχές, αποδεικνύοντας ότι δεν έχουν ποιοτική διαφοροποίηση από τον θεσμό, όπως ακριβώς και εκείνοι που τον ψήφισαν : Φτάνει να εφαρμόζεται μόνο σε βάρος των αντιπάλων τους και όχι σε βάρος των ίδιων. Περιορίστηκαν να ζητήσουν από το δικαστήριο (εκ του ασφαλούς καθώς γνώριζαν ότι το δικαστήριο δεν δικαιούται να το κάνει) να τους υποχρεώσει να εμφανισθούν και όταν το αίτημά τους απορρίφθηκε, νομιμοποίησαν την εξέταση των μαρτύρων αυτών αφενός με την προσθήκη διαφόρων βελτιωτικών προτάσεων που έγιναν δεκτές από το δικαστήριο (παρουσία δικαστικού και εισαγγελικού λειτουργού στον χώρο της Γ.Α.Δ.Α. από όπου τηλεφωνικά επικοινωνούσαν με το δικαστήριο και εξασφάλιση της μη παρουσίας άλλων προσώπων και της μη χρήσης συμβουλευτικών εγγράφων και σημειώσεων) και αφετέρου με την πλήρη υποβολή ερωτήσεων.

Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής (όλοι) τηρήσαμε τη δήλωσή μας σύμφωνα με την οποία δεν θα μετείχαμε στην εξέταση των μαρτύρων αυτών, αν εξετασθούν με καθεστώς ανωνυμίας, αποδεικνύοντας ότι σεβόμαστε τις αρχές μας και δεν τις προσαρμόζουμε στα συμφέροντά μας.

Ήδη τα ονοματεπώνυμα των μαρτύρων και αρκετά προσωπικά τους στοιχεία είχαν διαρρεύσει στον τύπο πριν την έναρξη της δίκης ενώ η διαρροή συνεχίστηκε και μετά, με αποκορύφωμα όταν κατά τη διάρκεια της εξέτασής τους από την πλευρά των συνηγόρων υπεράσπισης κατονομάστηκαν τα πρόσωπά τους και έγινε αναφορά σε πληθώρα εγγράφων δηλωτικών της ταυτότητάς τους και αποκαλυπτικών προσωπικών τους στοιχείων, που πιθανότατα θα υποστηριχθούν και από έγγραφα που θα κατατεθούν στη συνέχεια. Έτσι η αυταπάτη της ανωνυμίας διαλύθηκε για ακόμα μία φορά.

Ας σημειωθεί ότι στη δίκη αυτή έχουν καταθέσει ήδη και μάρτυρες προερχόμενοι από τη «Χρυσή Αυγή», επώνυμα και με αυτοπρόσωπη παρουσία στο ακροατήριο και έχουν συνεισφέρει με αρκετά σημαντικές καταθέσεις για τα στοιχεία της υπόθεσης, ενώ πρόκειται να επακολουθήσουν και άλλοι».