Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Σαν το μετανάστη»

«Το τραγούδι ενώνει τους ανθρώπους. Αυτό βεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο τα τραγούδια του Ομέρ Ζουλφί Λιβανελί. Ακούγοντάς τα -μερικές φορές- δεν ξέρουμε πόσο ξένα είναι και πόσο δικά μας – ατράνταχτο κι αυτό στοιχείο αλληλεπίδρασης και κοινών μουσικών πηγών» σημειώνει η Μαρία Φαραντούρη στο εσώφυλλο του δίσκου βινυλίου «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Λιβανελί» που κυκλοφόρησε το 1982. Ο δίσκος περιλαμβάνει 12 τραγούδια του Τούρκου συνθέτη, τους ελληνικούς στίχους των οποίων έγραψε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και ένα μουσικό θέμα του Λιβανελί για την ταινία «Το κοπάδι» του Γιλμάζ Γκιουνέι.

«Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Λιβανελί» – Ο δίσκος:

Ο Μάνος Λοΐζος είναι αυτός που θα φέρει σε επαφή τους δημιουργούς και θα προτρέψει τον συνεργάτη και στενό του φίλο Λευτέρη Παπαδόπουλο να γράψει τα τραγούδια του δίσκου. Την εποχή που γράφονται τα τραγούδια, στην Τουρκία σκιάζει τα πάντα η καταστολή που έχει επιβάλλει με τα όπλα η «κυβέρνηση» του δικτάτορα στρατηγού Κενάν Εβρέν. Η τέχνη έχει τη δική της συμβολή στην αντίσταση του τουρκικού λαού στο χουντικό σκοτάδι. «(…) ένιωθα έντονα το δράμα του Λιβανελί. Και έπεσα με τα μούτρα στο γράψιμο των τραγουδιών. Έπρεπε ο δίσκος να γίνει γρήγορα και να πετύχει! Το κέντρο βάρους του ήταν δεδομένο! Εβρέν, δικτατορία, διώξεις, εκτελέσεις, απόγνωση, αγώνες για ελευθερία. Ετσι, ξεκίνησα να γράφω τον «Μετανάστη». Κι αμέσως μετά, το «Μοιρολόι». Και ακολούθως, τα «Με φυτέψανε», «Μίλα σιγά» και «Οι μέρες μας». Αλλά για να το γλυκάνω λίγο το πράγμα, έγραψα κι ένα ερωτικό τραγούδι σπαραγμού. Το «Λέιλιμ λέι». Κάποιες αφορμές για τους στίχους μού δίνει ο ίδιος ο Λιβανελί.(…) Από τραγούδι σε τραγούδι, ένιωθα όλο και πιο ωραία. Οι στίχοι κυλούσαν ευχαριστημένοι πάνω στα χαρτιά μου, ενώ το μίσος μου για τον δικτάτορα Εβρέν έσπρωχνε το χέρι μου για να φτιαχτούν κομμάτια που αγάπησα πολύ», θα γράψει πολλά χρόνια μετά ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στα «Νέα», την εφημερίδα με την οποία έχει συνδέσει την δημοσιογραφική του πορεία.

«Σαν το μετανάστη» – Η πρώτη εκτέλεση με τη μοναδική Μαρία Φαραντούρη:

Η πρώτη συνάντηση «γνωριμίας» των βασικών συντελεστών του δίσκου, στην οποία παραβρίσκεται βέβαια και Μάνος Λοΐζος, γίνεται στο σπίτι του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ο ίδιος μας μεταφέρει το κλίμα που επικράτησε: «Το σπίτι είναι μικρό, στο κάτω μέρος της Καισαριανής, προς τα Ιλίσια, αλλά όλοι οι καλοί, ως γνωστόν, χωράνε. Σκορπιζόμαστε στις καρέκλες και αρχίζουμε τη συζήτηση. Η Φαραντούρη μεταφράζει στα εγγλέζικα για να μπαίνει στην κουβέντα και ο Λιβανελί. Τι λέμε; Διάφορα. Αλλά κυριαρχούν ο Εβρέν και οι συνθήκες τρόμου που επικρατούν στην Τουρκία. Θυμόμαστε τα δικά μας, με τον Παττακό και τον Παπαδόπουλο, και ο Λοΐζος πάει στο πιάνο – έχουμε και πιάνο σ’ αυτό το σπίτι! – και παίζει τον «Τσε» που σκιτσάρει εκείνο τον καιρό, πριν τον ολοκληρώσει και πάει στο στούντιο για ηχογράφηση. Ο Λιβανελί ακούει με προσοχή και στο τέλος χειροκροτεί. Βγάζει, κατόπιν, το σάζι του – έγχορδο, λίγο μικρότερο από το μπουζούκι -, κουρδίζει και αρχίζει να μας κερνάει τα τραγούδια του: ένα, δύο, τρία, τέσσερα, πέντε, έξι. Παρακολουθούμε μαγεμένοι!»…

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Σαν το μετανάστη»: Ζουλφί Λιβανελί – Μαρία Φαραντούρη

Σαν τον μετανάστη στη δική σου γη
μέρα νύχτα λύνεις δένεις την πληγή
κι όλα γύρω ξένα κι όλα πετρωμένα
και δεν ξημερώνει να ’ρθει χαραυγή.

Στράγγισε η ζωή σου που αιμορραγεί
κάθε ώρα τρόμος πόνος και κραυγή
και σ’ ακούν οι ξένοι κι ο αδερφός σωπαίνει
αχ δεν είναι άλλη πιο βαθιά πληγή.

Σύρμα κι άλλο σύρμα και χοντρό γυαλί
μάτωσε ο ήλιος την ανατολή
κλαις κι αναστενάζεις, λευτεριά φωνάζεις
μα η ελπίδα μαύρο, άπιαστο πουλί.

23 χρόνια μετά την πρώτη εκτέλεση, Φαραντούρη και Λιβανελί ερμηνεύουν μαζί ξανά το «Σαν το μετανάστη» στο δίσκο «Η μνήμη του νερού»:

Ειδικά σήμερα, που φουντώνουν οι φωνές μίσους ενάντια στο γειτονικό λαό, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τους εργαζόμενους της Ελλάδας και της Τουρκίας, τους απλούς καθημερινούς λαϊκούς ανθρώπους των δυο χωρών αλλά και τους χιλιάδες ξεριζωμένους που χρησιμοποιούνται ως «εργαλεία» και αναλώσιμα υλικά στην αντιπαράθεση και τους ανταγωνισμούς των ισχυρών, τους ενώνουν, εκτός από τη μουσική, η καταπίεση και η αδικία του απάνθρωπου κοινωνικού συστήματος και ο πόθος για να ζήσουν ελεύθερα και ειρηνικά σε μια δίκαιη κοινωνία, χωρίς εκμετάλλευση. «Οι αληθινοί πατριώτες, διανοούμενοι και υπέρμαχοι της ειρήνης πρέπει να υψώσουν τις φωνές τους σε κάθε πλευρά του Αιγαίου. Λαοί που ανατρέφονται με “κουλτούρα πολέμου” από την παιδική τους ηλικία και στα μαθητικά τους χρόνια, δεν ξέρουν το νόημα και την αρετή της “κουλτούρας της ειρήνης”» θα γράψει ο Ζουλφί Λιβανελί το 1999, σε επιστολή του προς τον Μίκη Θεοδωράκη.

«Σαν το μετανάστη» – Ερμηνεύει με ευαισθησία η Άλκηστις Πρωτοψάλτη:

Επανερχόμαστε στον σπουδαίο στιχουργό μας και ποιητή Λευτέρη Παπαδόπουλο, που αναφερόμενος στην αίσθηση που προκάλεσε ο δίσκος όταν κυκλοφόρησε, θα πει: «Βγήκε ο δίσκος και έκανε επιτυχία. Η Πρωτοψάλτη, νεαρή τότε, άρχισε να τραγουδάει στο κέντρο όπου δούλευε τον «Μετανάστη». Το ίδιο τραγούδι είχε εντυπωσιάσει και τον Νταλάρα, που αποφάσισε να το συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του και να το φωνογραφήσει σε επόμενη δουλειά του. Όπως κι έγινε.»

«Σαν το μετανάστη» – Εξαιρετική η ερμηνεία του Γιώργου Νταλάρα. Τον συνοδεύει η Γλυκερία:

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να συγκινούν τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας, να τους συντροφεύουν στις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», φιλοδοξεί να «παίξει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια που γράφτηκαν από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς, που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, μας εμπνέουν και μας συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Ακούστε τα όλα εδώ.