Το social distancing το έμαθες, η μπρεχτική αποστασιοποίηση ξέρεις τι είναι;

Τώρα που όλοι ακούσαμε για τις αποστάσεις που πρέπει να κρατάμε, τώρα που μάθαμε και εμπεδώσαμε νεράκι την λεγόμενη κοινωνική αποστασιοποίηση, είναι η ώρα να καταπιαστούμε και με τον συχνά παρερμηνευμένο όρο της μπρεχτικής αποστασιοποίησης, με τη βοήθεια μιας σύντομης και σαφώς εκλαϊκευτικής αναφοράς που συναντάμε στο βιβλίο του Γ. Κοτανίδη “Όλοι μαζί τώρα” (εκδ. Καστανιώτη) με την ομάδα του Ελεύθερου Θεάτρου να μελετά και να προβληματίζεται για τη σκηνοθετική προσέγγιση στο έργο “Η ιστορία του Αλή Ρέτζο”.

Όσοι θέλουν μπορούν να δουν εδώ και μια άλλη προσέγγιση του Θάνου Μικρούτσικου, που είχε επίσης μελετήσει το μπρεχτικό έργο, σε σχέση με τη μουσική.

Τι είναι όμως αυτό που ο Μπρεχτ ονομάζει “αποστασιοποίηση”; Αυτό που κυκλοφορούσε στο θεατρικό χώρο για την έννοια της αποστασιοποίησης είναι ότι πρέπει να παίζεις ψυχρά, χωρίς καθόλου συναίσθημα, και στη θεατρική μας πιάτσα, που η έννοια συναίσθημα ήταν ιερή, ήταν αρκετό για να καταδικαστεί.

Ο Μάρκαρης, που είχε σπουδάσει θέατρο στη Γερμανία και ήταν γνώστης του μπρεχτικού θεάτρου, ήταν έξαλλος με αυτές τις φήμες, που οφείλονταν στην άγνοια ή στην ημιμάθεια. Μας εξήγησε λοιπόν ότι η αποστασιοποίηση δεν είναι τρόπος παιξίματος στη σκηνή αλλά μια μέθοδος για τις πρόβες. Στην πρόβα παίρνεις κάποια στιγμή απόσταση από το ρόλο, για να μπορέσεις να τον δεις αντικειμενικά και να επέμβεις στο σημείο που θέλεις να αναδείξεις, τονίζοντάς το με τέτοιο τρόπο, ώστε όταν πια θα ανέβεις στη σκηνή, να “παραξενίσεις” το θεατή, να τον κάνεις να προσέξει περισσότερο εκείνο το σημείο που πιστεύεις ότι πρέπει να αναδειχτεί.

Μας ανέφερε το κλασικό παράδειγμα της Έλεν Βάιγκελ όταν έπαιζε τη Μάνα Κουράγιο: Τη στιγμή που έχανε το γιο της, έβγαζε μια κραυγή πόνου και θα μπορούσε να ακουστεί μια σπαραχτική κραυγή, που να συγκλονίσει το θεατή, αυτή όμως άνοιγε το στόμα της και ήταν σα να άφηνε μια φοβερή κραυγή χωρίς ήχο. Ο θεατής εισέπραττε τον πόνο της, αλλά η έλλειψη του ήχου, που φόρτιζε συναισθηματικά, του άφηνε ένα κενό κι αυτό το κενό τον “παραξένιζε” και τον έκανε να αναρωτηθεί. Η Βάιγκελ, με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Μπρεχτ, ήθελε να αναδείξει την αντίφαση της Μάνας Κουράγιο: Ότι από τη μια πονάει, αλλά από την άλλη συνεχίζει το εμπόριο μέσα στον πόλεμο, αυτό είναι το “παραξένισμα”.

Κάτι ενδιαφέρον είχε κάνει στο ανέβασμα του Αρτούρο Ούι ο Ζαν Βιλάρ: Πριν την έναρξη της παράστασης υπήρχε στη σκηνή ένα τελάρο με το πορτρέτο του ήρωα, μέσα από το οποίο έβγαινε ο Ζαν Βιλάρ σκίζοντάς το. Ψάξαμε και τα ενδιαφέροντα ευρήματα του Έρβιν Πισκάτορ που είχε σχετικά πρόσφατα ανεβάσει την Ανάκριση του Πέτερ Βάις και ό,τι άλλο μπορούσε να μας φωτίσει και παράλληλα κάναμε αυτοσχεδιασμούς.