Σταύρωση

Όταν η Σταύρωση δεν απεικονίζεται μόνο σαν θρησκευτικό γεγονός.

«Λευκή Σταύρωση» Μάρκ Σαγκάλ 1938

Η «Λευκή Σταύρωση» δημιουργήθηκε ως απάντηση του εβραίου καλλιτέχνη Μάρκ Σαγκάλ στην τρομοκρατία της «Νύχτας των Κρυστάλλων» σε βάρος των Εβραίων της Γερμανίας το Νοέμβριο του 1938. Το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας, όπως και της ελεύθερης άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων, όχι μόνο των χριστιανών, αλλά και μουσουλμάνων, Εβραίων κ.ο.κ.. Τα πογκρόμ, οι διώξεις και η βία ενάντια στους Εβραίους  αποθανατίστηκε σε καμβά εκφράζοντας την οργή του  Σαγκάλ. Καταδικάζοντας τον κόσμο για τη σιωπή του και ζητώντας τους να ενεργούν ενάντια στην απάνθρωπη κατάσταση, η «Λευκή Σταύρωση» παραμένει ένα διαρκή έργο πολιτικής τέχνης, του οποίου το μήνυμα είναι τόσο επίκαιρο σήμερα, όπως ήταν το 1938. Ποτέ ξανά φασισμός.

«The Martyrdom from Hell» Max Beckmann. (1919)

Μια διαφορετική σταύρωση από τον γερμανό ζωγράφο, γλύπτη  και συγγραφέα Μαξ Μπέκμαν. Τον Ιανουάριο του 1919, οι αντεπαναστάτες κρατικοί δεξιοί και σοσιαλδημοκράτες κατόρθωσαν να ανακαλύψουν το διαμέρισμα όπου κρύβονταν ο Καρλ Λίμπκνεχτ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Στις 15 του Γενάρη το βράδυ τους συλλαμβάνουν και τους πάνε στο επιτελείο της μεραρχίας ιππικού της φρουράς. Οι δολοφόνοι έστειλαν το σώμα του Κ. Λίμπκνεχτ στο νεκροτομείο σαν «πτώμα αγνώστου ανδρός», ενώ το σώμα της Ρ. Λούξεμπουργκ χτυπημένο από κάνες όπλων και σπασμένο κρανίο σχεδόν  άπνους ρίχτηκε μέσα σε ένα αυτοκίνητο όπου και πυροβολήθηκε στο κεφάλι. Το πτώμα της το πέταξαν σε ένα κανάλι όπου βρέθηκε μόλις στις 31 του Μάη του 1919. Σε αυτή τη λιθογράφια ο Μπέκμαν απομακρύνεται από την αντικειμενική αναπαράσταση της δολοφονίας και την δημιουργεί αυτή τη σύνθεση σε μια γερμανική ζωγραφική της σταύρωσης του 15ου αιώνα.

George Groez «Jesus with a gas mask» 1928

Ο «παππούς της βλάσφημης τέχνης» της καρικατούρας Τζορτζ Γκρος λαμβάνοντας μέρος στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κάτω από το σοκ της εμπειρίας του, άρχισε να κάνει σχέδια ανθρώπων που απεικόνιζαν τις διάφορες μορφές κοινωνικής βίας και του πολέμου. Το 1928 ο Γκρος δημοσίευσε ένα σχέδιο με ένα απλό, εκφραστικό στυλ με τον τίτλο «Ο Χριστός με μάσκα αερίων». Αυτό το θέμα τον απασχολούσε από καιρό και προσπαθούσε να φανταστεί πώς ο Ιησούς θα μπορούσε να απεικονιστεί ως άνθρωπος της εποχής του. Επέλεξε να αντιπροσωπεύσει τον Σταυρωμένο Ιησού ως θύμα των καιρών, φορώντας μπότες και μια μάσκα αερίων, και μ ένα σταυρό στο χέρι του. Στο περιθώριο του σχεδίου γράφεται: «Σταματήστε και συνεχίστε να υπηρετείτε». Θεωρήθηκε σαν βλάσφημο έργο και κυνηγήθηκε.

«Crucifixion» 1930 – Pablo Picasso

Σε αυτό το έργο, ο Πικάσο επιστρέφει στη γοητεία του με το παράδοξο «ζωή στο θάνατο» που ενσωματώνεται τέλεια από το σημαντικότερο σύμβολο του Δυτικού κόσμου: τη Σταύρωση. Όλη η έννοια της αναγέννησης και του μετασχηματισμού γοητεύει τους καλλιτέχνες για αιώνες, καθώς βλέπουν τον εαυτό τους να συμμετέχει ενεργά σε μια αλχημική διαδικασία ενώ αναδημιουργούν τη ζωή στο επιλεγμένο τους μέσο. Η Σταύρωση δεν έχει ιδιαίτερη θρησκευτική σημασία, αν και η ερμηνεία του για τον πόνο και τα βάσανα συλλαμβάνεται έντονα και είναι ένας συναρπαστικός πρόδρομος, με τη χρήση ορισμένων σχημάτων και εκφράσεων, στο πιο διάσημο έργο του Πικάσο, τη Γκουέρνικα (1937). Η παράδοξη φύση της αγωνίας που συνοψίστηκε σε μια στιγμή που ονομάζεται «Πάθος», εξερευνάται όμορφα από την ανάπτυξη του σύγχρονου εξπρεσιονισμού, το κίνημα που παραμόρφωσε την πραγματικότητα για να εκφράσει το εσωτερικό όραμα και τα συναισθήματα του καλλιτέχνη. Ο ασπρόμαυρος χρωματισμός χρησιμοποιείται ειρωνικά για να επικεντρωθεί σε αυτήν τη στιγμή του πάθους, η οποία είναι μια αίσθηση που συνήθως σχετίζεται με το κόκκινο, ενώ παράδοξα βίαια κόκκινα και κίτρινα χτίζουν τη γύρω σκηνή. Η αντιπαράθεση ενισχύει τόσο το καλλιτεχνικό όσο και το μεταφορικό παράδοξο. Οι περίτεχνες μορφές δημιουργούν επίσης μια αφηρημένη αίσθηση, αν και παραμένει ένα επίπεδο εικονικής αναπαράστασης. Είναι σαν ο Πικάσο να είχε φτάσει σε ένα αισθητικό σταυροδρόμι και επιδιώκει κάποια πνευματική μεταμόρφωση στο έργο του.

«Σταύρωση» Γκράχαμ Βίβιαν Σάδερλαντ 1946

Γκράχαμ Βίβιαν Σάδερλαντ. Από τους κορυφαίους σύγχρονους Άγγλους ζωγράφους, χαράκτες με δημιουργίες σε γυαλί και υφάσματα, εκτυπώσεις και πορτρέτα. Κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Πολέμου ανάλαβε ως επίσημος καλλιτέχνης, μαζί με άλλους ζωγράφους να εικονογραφήσει τη ζωή στο βομβαρδισμένο Λονδίνο. Ζωγράφισε τη φρίκη της ερήμωσης και τον εφιάλτη των βομβαρδισμών. Εντυπωσιάστηκε βαθιά από τις φωτογραφίες των θυμάτων στρατοπέδων συγκέντρωσης που είχαν πρόσφατα δημοσιευτεί. Αυτές οι εικόνες αποτέλεσαν την έμπνευση για έναν πίνακα που θεωρήθηκε ότι ορίζει την ανθρώπινη κατάσταση στην άμεση μεταπολεμική εποχή. Ο πίνακας της «Σταύρωσης» βρίσκεται στην εκκλησία του Αγίου Ματθαίου του.

Crucifixion 1933 – Francis Bacon

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε δήλωσε ότι «ο Θεός είναι νεκρός». Η επιστήμη και ο υλισμός είχαν εξαφανίσει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις – ο κόσμος ήταν πλέον άθεος. Το 1933 ο Φράνσις Μπέικον ζωγράφισε την πρώτη του «Σταύρωση», εμπνευσμένος από το ομώνυμο έργο που είχε φιλοτεχνήσει ο Πικάσο το 1930.  Όπως εξήγησε, είδε τη Σταύρωση όχι τόσο ως συμβατικό θρησκευτικό θέμα, αλλά ως θέμα που επέτρεπε την έκφραση ακραίων ανθρώπινων συναισθημάτων: «Λοιπόν, υπήρξαν τόσες πολλές υπέροχες εικόνες στην ευρωπαϊκή τέχνη της Σταύρωσης που είναι ένα υπέροχο οπλισμό στο οποίο μπορείτε να κρεμάσετε όλους τους τύπους συναισθημάτων και αισθήσεων. Μπορεί να πιστεύετε ότι είναι περίεργο για ένα μη θρησκευτικό άτομο να ζωγραφίσει τη Σταύρωση, αλλά δεν νομίζω ότι έχει καμία σχέση με αυτήν. Οι μεγάλες Σταυρώσεις για τις οποίες ξέρει κανείς – δεν ξέρει αν ζωγραφίστηκαν από άντρες που είχαν θρησκευτικές πεποιθήσεις». Η ασυμβίβαστη ζωγραφική του Μπέικον παρουσιάζει τη σύγχρονη «αίσθηση του Θεού». Αν και όπως επισημαίνεται, παράδοξα, παρά τον αθεϊσμό του, ο Μπέικον συχνά χρησιμοποιούσε χριστιανικά σύμβολα στην τέχνη του, ιδίως τη Σταύρωση και τον Πάπα.

The Yellow Christ Πωλ Γκωγκέν 1889

Στο «The Yellow Christ» του Πωλ Γκωγκέν ο καλλιτέχνης πέρασε πέρα από τη νατουραλιστική παρατήρηση στη συναισθηματική έκφραση. «Οι Ιμπρεσιονιστές», έγραψε αργότερα, «μελετούν το χρώμα αποκλειστικά, αλλά χωρίς ελευθερία, πάντα δεμένο από την ανάγκη της πιθανότητας. Για αυτούς δεν υπάρχει το ιδανικό τοπίο, που δημιουργείται από πολλές οντότητες. Το μάτι και παραμελήστε τα μυστηριώδη κέντρα σκέψης, εμπίπτουν απλώς σ΄επιστημονική συλλογιστική». Εξελιγμένος ζωγράφος, ταξιδιώτης από την πρωτεύουσα, θέλει στον καμβά του να μεταφέρει τη «μεγάλη ρουστίκ και δεισιδαιμονική απλότητα»  που βρήκε μεταξύ των κατοίκων της Βρετάνης. Και έτσι έχει απλοποιήσει την κατασκευή της εικόνας του, ισοπέδωσε τον χώρο του, μείωσε τα περίγραμμά του και αύξησε τα χρώματα του. Οι γυναίκες της Βρετάνης πενθούν ή και προσεύχονται στα πόδια μιας κίτρινης μορφής του Χριστού που κρέμεται σε έναν τραχύ ξύλινο σταυρό. Το τοπίο που τους περιβάλλει, επίσης βαμμένο σε κίτρινες και πορτοκαλί αποχρώσεις, βρίσκεται στη βόρεια Γαλλία του 19ου αιώνα. Ο Γκωγκέν έσπασε τις παραδοσιακές ιστορικές απόψεις της σταύρωσης του Χριστού για να δημιουργήσει αυτό το συμβολικό έργο τέχνης.

«Christ of Saint John of the Cross» 1951 Σαλβαδόρ Νταλί

Το πιο δημοφιλές από όλα τα θρησκευτικά έργα του Νταλί είναι αναμφίβολα «Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού». Έργο που κατά δήλωση του ονειρεύτηκε: «Πρώτα, το 1950, είχα ένα «κοσμικό όνειρο» στο οποίο είδα αυτήν την εικόνα στο χρώμα και η οποία στο όνειρό μου αντιπροσώπευε τον «πυρήνα του άτομου». Αυτός ο πυρήνας αργότερα πήρε μια μεταφυσική αίσθηση που το θεώρησα την ίδια την ενότητα του σύμπαντος τον Χριστό»!

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο το ενδιαφέρον του για τον παραδοσιακό σουρεαλισμό μειώνεται και γοητεύεται από την πυρηνική φυσική και την θρησκεία . Ένιωθε ότι η ανακάλυψη της ατομικής φύσης του σύμπαντος ήταν απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Με την έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, ο Νταλί εμπνέεται και γράφει τον «Πυρηνικό Μυστικισμό». Αρχές του ΄50 αναπτύσσει τις θεωρίες του. Μάλιστα, κάποτε είχε πει πως: «Η ατομική εποχή είναι πολύ χαρούμενη. Τίποτα δεν είναι πιο ζωηρό από τις εκρήξεις των ατόμων που συγκρούονται στη πυρηνική φυσική».

Crucifixion (Corpus Hypercubus) 1954 Σαλβαδόρ Νταλί

Για να προωθήσει τον «πυρηνικό μυστικισμό» και να εξηγήσει την «επιστροφή στο πνευματικό κίνημα κλασικισμού» στη σύγχρονη τέχνη ταξίδεψε σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες δίνοντας διαλέξεις. Πριν ζωγραφίσει τον Corpus Hypercubus , ο Νταλί ανακοίνωσε την πρόθεσή του να απεικονίσει τον Χριστό χρησιμοποιώντας και τις δύο κλασικές τεχνικές ζωγραφικής μαζί με το μοτίβο του κύβου, δηλώνοντας ότι «αυτός ο πίνακας θα είναι το μεγάλο μεταφυσικό έργο του καλοκαιριού του». Μερικά αξιοσημείωτα κλασικά χαρακτηριστικά είναι το ένδυμα  και ο φωτισμός που τυλίγει θεατρικά τον Χριστό, αν και όπως ο πίνακας του 1951  «ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού», το «Corpus Hypercubus» παίρνει την παραδοσιακή Βιβλική σκηνή της Σταύρωσης του Χριστού και το επανασχεδιάζει σχεδόν πλήρως. Η ένωση του Χριστού και του κύβου, αντικατοπτρίζει την άποψη του Νταλί ότι οι φαινομενικά ξεχωριστές και ασυμβίβαστες έννοιες της επιστήμης και της θρησκείας μπορούν στην πραγματικότητα να συνυπάρχουν. Ακριβώς όπως η έννοια του Θεού υπάρχει σε ένα χώρο που είναι ακατανόητο για τους ανθρώπους, ο υπερ-κύβος υπάρχει σε τέσσερις χωρικές διαστάσεις, το οποίο είναι εξίσου απρόσιτο στο μυαλό. Το δίχτυ του υπερ-κύβου είναι μια τρισδιάστατη αναπαράστασή του, παρόμοιο με το πώς ο Χριστός είναι μια ανθρώπινη μορφή Θεού που είναι πιο σχετική με τους ανθρώπους. Με την ολοκλήρωση του «Corpus Hypercubus» ο Νταλί περιέγραψε το έργο του ως «μεταφυσικό, υπερβατικό κυβισμό».

ΥΓ. Ο Νταλί γνωστός εκτός των άλλων (θαυμαστής του Χίτλερ και του Φράνκο, της Βασιλείας και των φασιστικών καθεστώτων) για την αλαζονεία του την εγωπάθεια του δεν είναι λίγες οι φορές που έχει εκφραστεί για την ανωτερότητα του. Με τον Χριστό στο σταυρό αρκετοί είναι αυτοί που έβλεπαν ότι ο Νταλί έβαζε στη θέση του Χριστού τον εαυτό του. Τόσο παράφρων ήταν. Άποψη που ενισχύεται επίσης από την απουσία του πόνου, των πληγών και το αγκάθινο στεφάνι και στους δύο πίνακες του.

Otto Dix «The Crucifixion» 1960

Ο γερμανός ζωγράφος και χαράκτης Ότο Ντιξ ήταν μέλος του κινήματος της «Νέας Αντικειμενικότητας» (καλλιτεχνικής τάσης που προέκυψε από τον εξπρεσιονισμό) μαζί με τον George Grosz και τον Max Beckmann, επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (υπηρέτησε) όσο και από τον Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, το ναζιστικό καθεστώς, εκνευρισμένο από τα αντιδημοκρατικά του έργα, χαρακτήρισε την τέχνη του «εκφυλισμένη», κατάσχοντας έτσι 260 από τα έργα του και τον απολύει από τη θέση διδασκαλίας του από την ακαδημία της Δρέσδης. Αποσύρθηκε στη Λίμνη Κωνσταντίας (στα σύνορα Ελβετίας-Γερμανίας και Αυστρίας) όπου ζωγράφισε τοπία. Αλλά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το μεγαλύτερο μέρος της τέχνης του ήταν αφιερωμένο σε θρησκευτικά θέματα. Σταύρωση που αντικατοπτρίζει τη συναισθηματική απελπισία και τη φρίκη του Ντιξ που σχετίζονται με τον πόλεμο. Αν και ο Ντιξ δεν ήταν θρησκευόμενος με τον παραδοσιακό τρόπο, προσελκύστηκε στις ιστορίες της Βίβλου, ειδικά στις αφηγήσεις του Ευαγγελίου, τις οποίες θεωρούσε «παραβολές του εαυτού του και της ανθρωπότητας». Η «σταύρωση» ήταν μια από 33 λιθογραφίες που έκανε για το «Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον» το 1960 για τον Εκδότη του Βερολίνου Kaethe Vogt, ο οποίος ανέθεσε εικονογραφήσεις για κείμενα της Βίβλου σε διάσημους σύγχρονους καλλιτέχνες.

O σημαντικότερος Πολωνός ζωγράφος του 20^ου αιώνα που ποτέ δεν έδινε τίτλους στους πίνακες του, δεν του άρεσαν τα μουσεία και οι εκθέσεις λεγόταν Ζντζίσλαβ Μπεκσίνσκι (Zdzisław Beksiński 1929-2005) «Θέλω να ζωγραφίσω με τέτοιο τρόπο σαν να φωτογραφίζαμε όνειρα» έλεγε. Οπαδός του Φανταστικού Ρεαλισμού με μπαρόκ και γκοθ στοιχεία στα έργα του, απεικόνιζε την καταστροφή, τον θάνατο μέσα από σκελετούς και πτώματα σε αποσύνθεση.  Μεγάλο μέρος των έργων του αφιερώνεται στη φρίκη του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου όπως και στη θρησκεία. Τα έργα του «στόλισαν» αρκετά εξώφυλλα δίσκων μέταλ μουσικής. Ο γνωστός μεξικανός σκηνοθέτης Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, ο οποίος σκηνοθέτησε τη βραβευμένη ταινία «Pan’s Labyrinth», τον πιστώνει για το Όσκαρ της ταινίας. Δεν είναι εύκολο να βρεις νόημα πίσω από τα έργα του και την μακάβρια σουρεαλιστική άποψη από έναν δυστοπικό κόσμο. Το σίγουρο είναι ότι τα έργα του Μπεκσίνσκι δεν τα προσπερνάς.