«Χαϊδάρι»: Το άγνωστο λαϊκό τραγούδι των Νίκου Γούναρη – Κώστα Κοφινιώτη για το χιτλερικό στρατόπεδο – κολαστήριο

O Νίκος Γούναρης υπήρξε εμβληματικός τραγουδιστής του λεγόμενου ελαφρού τραγουδιού, που μεσουράνησε στο ελληνικό πεντάγραμμο από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 (εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1936) και για τα επόμενα είκοσι τουλάχιστον χρόνια. Γεννήθηκε στις 3 του Μάρτη 1915 και έφυγε από τη ζωή στις 5 του Μάη 1965.

«Λες και ήταν χτες», «Αυτός ο άλλος», «Ένα βράδυ που ’βρεχε», «Για μας κελαηδούν τα πουλιά», «Σκαλί, καλέ μου, σκαλί (σκαλί θα κατεβώ)», «Και ο μήνας έχει εννιά», «Άρχισαν τα όργανα», είναι μερικά από τα τραγούδια που με την θαυμάσια φωνή του έγιναν πολύ μεγάλες επιτυχίες και έμειναν αλώβητα στο πέρασμα του χρόνου καταχτώντας τη διαχρονικότητά τους περνώντας από χείλη σε χείλη.

Αν και υπήρξε κύριος εκφραστής του ελαφρού τραγουδιού τη δεκαετία του 1950, ο Νίκος Γούναρης έχαιρε βαθιάς εκτίμησης και του σεβασμού μεγαθηρίων του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Θόδωρος Δερβενιώτης κ.ά., γεγονός που καταδεικνύει, από τότε, ότι οι αντιπαλότητες ανάμεσα στα είδη του τραγουδιού είναι τεχνητές και δεν αγγίζουν απαραίτητα τους δημιουργούς – εκφραστές του.

Ο Νίκος Γούναρης

Ο Νίκος Γούναρης εκτός από υπέροχος τραγουδιστής, υπήρξε κιθαριστής, στιχουργός και συνθέτης πολλών τραγουδιών. Ανάμεσα στις -πολλές- συνεργασίες του με τον σημαντικό και πολυγραφότατο ποιητή και στιχουργό Κώστα Κοφινιώτη, ξεχωρίζει το «Χαϊδάρι», ένα λαϊκό τραγούδι που γράφτηκε για το στρατόπεδο – κολαστήριο του Χαϊδαριού, ξεχασμένο και άγνωστο σήμερα, σε αντίθεση με το δημοφιλές «Χαϊδάρι» του Μάρκου και του Στέλιου Βαμβακάρη.

Το μεγαλύτερο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στη χώρα μας, στο Χαϊδάρι, χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανοφασίστες  καταχτητές και τους Έλληνες συνεργάτες τους ως τόπος βασανισμού και εξόντωσης χιλιάδων κομμουνιστών, αγωνιστών και πατριωτών, που αντιστάθηκαν στον καταχτητή υπερασπιζόμενοι τη λευτεριά, την ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία, για να περάσει στην Ιστορία και τη συνείδηση του λαού μας ως αθάνατο σύμβολο ηρωισμού, αντίστασης και θυσίας.

Δυστυχώς δεν στάθηκε δυνατό να βρεθεί ηχογραφημένο το «Χαϊδάρι», τους στίχους του οποίου έγραψε ο Κώστας Κοφινιώτης και τη μουσική ο Νίκος Γούναρης. Τους στίχους διέσωσε ο μελετητής του ρεμπέτικου Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του «Ρεμπέτικα τραγούδια» (εκδ. Κέδρος). Από εκεί τους πήρε ο Νέαρχος Γεωργιάδης και τους συμπεριέλαβε στην πολύτιμη μελέτη του «Ρεμπέτικο και πολιτική» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις  Σύγχρονη Εποχή. Τους παραθέτουμε:

Όπως στην άλλη τη ζωή,
όταν θα πας ένα πρωί,
στην κόλαση σε στέλνουνε, αν δε σου δώσουν χάρη,
έτσι στη μαύρη τη σκλαβιά
παίρνουν τον κόσμου τα παιδιά
οι άτιμοι οι Γερμανοί, τα στέλνουν στο Χαϊδάρι.

Περνούσανε μαρτυρικά,
μέναν κει μέσα νηστικά,
λες και εγκληματούσανε, λες κι είχαν κάνει κάτι·
ερήμωσαν συνοικισμούς
με μπλόκους κι εξευτελισμούς,
το Βύρωνα, την Κοκκινιά, Καισαριανή, ΓΙαγκράτι.

Και κάθε μέρα από κει,
την κολασμένη φυλακή,
παίρναν παιδιά αμούστακα για να τα τουφεκίσουν,
χωρίς τη μάνα τους να δουν,
μόν’ τ’ άκουγαν να τραγουδούν,
γιατί ’ξέραν τ’ αδέρφια τους ελεύθερα θα ζήσουν.

Τα χτύπαγαν με απονιά,
του Χαϊδαριού κάθε γωνιά
κρύβει βασανιστήρια που ο νους σου δεν τα βάζει,
άλλο ν’ ακούς κι άλλο να λες,
κι όμως, μανούλα μου, μην κλαις,
απ’ της σκλαβιάς τα σίδερα η λευτεριά χαράζει.

Τους στίχους συνοδεύει η σημείωση του Ν.Γ. «Οι τελευταίες δυο στροφές μοιάζουν πολύ με τα μηνύματα των μελλοθανάτων πατριωτών προς τους συγγενείς τους», που παραθέτει αποσπάσματα από ένα τέτοιο μήνυμα: «Μανούλα μου, γλυκιά, αδελφούλες μου, αδέλφια, νυφούλες, γαμπροί, ανήψια, θείες κι εξαδέλφια, συνάδελφοι και φίλοι αγαπημένοι. Όλοι εσείς, που με το φως της αγάπης σας γεμίσατε τη ζωή μου. Κάτι μου λέει πως δεν πρόκειται να δω τον αυριανό ήλιο ν’ ανατέλλει· όσοι φίλοι μένουν κατά το Κάστρο ίσως ν’ ακούσουν κατά τα ξημερώματα μια ριπή πολυβόλου κι αμέσως ύστερα τον ξερό κρότο μιας πιστολιάς. Αργότερα θα μάθουν για ποιον ήταν (…). Σ’ όλους σας εύχομαι γρήγορα να χαρείτε τη μεγάλη γιορτή της λευτεριάς μας. Είμαι τόσο βέβαιος πως ζυγώνει, που φεύγω ήρεμος και χαρούμενος με το τραγούδι στο στόμα. Σαν να πάω σε πανηγύρι, σ’ ανθισμένη πασχαλιά, και στον Αδη κατεβαίνω, με τραγούδια και βιολιά.»

ΥΓ. Μετά τη δημοσίευση του άρθρου καλοί φίλοι επικοινώνησαν μαζί μας για να μας στείλουν βίντεο με εκτελέσεις του τραγουδιού των Νίκου Γούναρη – Κώστα Κοφινιώτη:

Ευχαριστούμε θερμά τον Τεό Λαζάρου, από το Μουσικό Σύνολο Ρωμιοσύνη για την αποστολή του βίντεο με την ερμηνεία του Πάνου Μπούσαλη, από το αφιέρωμα στον Πάνο Τζαβέλα στον  Πολυχώρο Λιπασμάτων Δραπετσώνας (Εργατικό πάρκο), τον Ιούνη του 2019.

Ευχαριστούμε θερμά την αναγνώστριά μας Zina Kaknavatou που μας ενημέρωσε ότι το τραγούδι υπάρχει στον δίσκο του Πάνου Τζαβέλλα «Για σε πατρίδα μας Ελλάδα». Το ακούμε από τη Νατάσα Παπαδοπούλου Τζαβέλλα.

Ιδιαιτέρως ευχαριστούμε τον Μιχάλη Σελέκο, πρώην Δήμαρχο Χαϊδαρίου και επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης, και τον Γιώργο Μαλιώτη για την αποστολή του πρωτότυπου υλικού με την εκτέλεση του τραγουδιού από την εξαιρετική χορωδία “Αμφίων”, σε εκδήλωση – αφιέρωμα στον Νίκο Γούναρη που πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχείο Χαϊδαρίου το 2016. Το ανεβάσαμε στο YouTube και μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ: