REVOLTERPIECES – Ο Β.Α. Βαζιούλιν για την σχέση του ανθρώπου με τη φύση

Στη στήλη έχουμε αναφερθεί πολλάκις στην ανάγκη υπέρβασης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής προκειμένου να υπάρξει ελπίδα σωτηρίας του οικοσυστήματος. Στο μεσοδιάστημα μάλιστα, η πραγματικότητα ήρθε να μας “δικαιώσει”, με το ιστορικής κλίμακας έγκλημα των πυρκαγιών της Αυστραλίας, ενώ το πρόσφατο νομοσχέδιο της κυβέρνησης, το οποίο έρχεται να προστεθεί στην λίστα των μέτρων που έχουν πάρει όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις, του ΣΥΡΙΖΑ συμπεριλαμβανομένου, μας δίνει άλλη μια αφορμή να θυμηθούμε την επιτακτικότητα της αναζήτησης λύσης. Άλλωστε δεν είναι κάτι που έρχεται από το πουθενά. Το 2013 η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε το λεγόμενο 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον με ορίζοντα το 2020, στο οποίο υπάρχει διακηρυγμένος στόχος η λεγόμενη «βιώσιμη ανάπτυξη», δηλαδή το πώς η θα γίνει η αποδοτικότερη χρήση φυσικών πόρων από τα μονοπώλια με σκοπό το κέρδος τους. Η στάση των ΗΠΑ πάνω στην Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα είναι επίσης χαρακτηριστική της καπιταλιστικής αντίληψης για το περιβάλλον. Όλα αυτά συμπληρώνονται από έναν, τουλάχιστον επιφανειακό, θετικισμό ενός “πράσινου καπιταλισμού” o οποίος είναι περισσότερο ασπιρίνη για τον καρκίνο παρά ουσιαστική λύση.

Όπως έχει ξαναγραφεί στη στήλη, η σύνδεση του επαναστατικού προτάγματος με την λύση του οικολογικού προβλήματος δεν είναι κάποιου είδους βερμπαλισμός, μια ευκολία που εύκολα πετάει κάποιος για να το σερβίρει λίγο πιο “cool” σαν πρόταγμα σε φοιτητική συνέλευση. Αντιθέτως, είναι μια πρόταση σε ένα αίτημα που δεν μπορεί να βρει άλλη απάντηση.

Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λύσει το οικολογικό πρόβλημα για πολλούς λόγους.

– Δεν μπορεί, γιατί για να λυθεί χρειάζεται ένας τεράστιος συντονισμός που μόνο ένας κεντρικός σχεδιασμός μπορεί να προσφέρει.

– Δεν μπορεί, γιατί λειτουργεί με βάση το κέρδος και η ύπαρξη γαιών/υδάτων/πόρων έξω από το πεδίο της εκμετάλλευσης δεν παράγει κέρδη.

– Δεν μπορεί, γιατί οι δασικές εκτάσεις είναι συνήθως και εκτάσεις δύσκολα επιβλεπόμενες και αυτό είναι εμπόδιο στο πανοπτικόν του 21ου αιώνα που χτίζεται μέρα με τη μέρα από τους κυρίαρχους της κοινωνίας.

Κοινώς, ο καπιταλισμός, ούτε μπορεί, ούτε έχει λόγο, ούτε θέλει να κινηθεί για τη διάσωση του οικοσυστήματος, και κατ’ επέκταση, της ανθρωπότητας. Μπροστά στο κυνήγι του κέρδους του, είναι ικανός να μας τραβήξει στην απόλυτη καταστροφή- και το κάνει, ένα οικολογικό έγκλημα τη φορά, Πότε πυρκαγιές, πότε πετρελαιοκηλίδες, ο κατάλογος της Περιβαλλοντικής Εγκληματολογίας είναι τις τελευταίες δεκαετίες ατελείωτος.

Υπάρχει όμως και μια άλλη προσέγγιση στην ανάλυση του θέματος, η φιλοσοφική, η οποία έχει να προσφέρει πολλά στη κατανόηση και τη λύση του προβλήματος. Και στο τομέα αυτό έρχεται ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ου αιώνα, ο Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν¹,ήδη από το 1992, για να μας εξηγήσει τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον μέσα από τις εξελικτικές βαθμίδες της ανθρώπινης κοινωνίας.

« Η ελικοειδής μορφή ανάπτυξης παρατηρείται και στην διαδικασία της ανάπτυξης των κοινωνικών σχέσεων.
Στο αφετηριακό σημείο έχουμε ανθρώπους κυρίως ταυτισμένους με την φύση. Συλλεκτική οικονομία είναι η οικονομία στην οποία οι άνθρωποι μόλις άρχισαν να διαχωρίζονται από την φύση, όμως λόγω των παραπάνω διαδικασιών δεν διαχωρίσθηκαν ακόμα από αυτήν.
Το επόμενο στάδιο είναι η περίοδος των ταξικών κοινωνιών με την κυριαρχία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Οι άνθρωποι αποκόβονται από την φύση και η αποκοπή τους αυτή παίρνει τον χαρακτήρα της ρήξης με την φύση. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αντιμετωπίζουν την φύση μόνο ως μέσο. Προηγουμένως ήταν βασικά ενιαίοι με την φύση. Η φύση ήταν γι’ αυτούς και μέσο και σκοπός ταυτόχρονα. Στην συνέχεια αρχίζουν να αντιμετωπίζουν την φύση μόνο από την άποψη του οφέλους για τον εαυτό τους.
Στο επόμενο στάδιο, όταν κυριεύουν τις δυνάμεις τις φύσεις και διαπιστώνουν ότι κατά κάποιο τρόπο η φύση «εκδικείται»  όταν την αντιμετωπίζουν σαν μέσο ( εκδικείται με την απειλή της οικολογικής κρίσης, εκδικείται με την απειλή του θανάτου, όμως όχι πλέον με τον θάνατο ενός ξεχωριστού ανθρώπου, αλλά ολόκληρου του ανθρώπινου γένους), η ανθρωπότητα θέλοντας και μη πρέπει να περάσει σε μιαν άλλη σχέση προς την φύση για να μην αυτοκαταστραφεί. Διαμορφώνεται η αναγκαιότητα επιστροφής στην ενότητα με την φύση, όμως σε μιαν ενότητα η οποία εμπερικλείει πλέον την διαφορά από την φύση.
Φυσικά η ανθρωπότητα θα επιδιώκει την επίτευξη των στόχων της και σ’ αυτό το στάδιο, όμως στα πλαίσια της ενότητας με την φύση, στα πλαίσια της διατήρησης της φύσης. Και το κύριο για την επιβίωση της ανθρωπότητας γίνεται η διατήρηση της φύσης. Και μόνο προστατεύοντας την φύση η ανθρωπότητα θα μπορέσει να προστατέψει και να διατηρήσει τον εαυτό της. Δηλαδή εδώ έχουμε να κάνουμε με μια σπείρα της έλικας. Ουσιαστικά περάσαμε από την άμεση ενότητα με την φύση στην ρήξη με την φύση , στην αρπακτική (ληστρική) σχέση προς την φύση που χαρακτηρίζει την κοινωνία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Η αρπακτική σχέση φτάνει στο έπακρό της στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία, στην περίοδο της κυριαρχίας των εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων.
Στον βαθμό που δημιουργούνται στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία προϋποθέσεις για την νέα κοινωνία, για την συνένωση της ανθρωπότητας φυσικά ανακύπτουν προϋποθέσεις και αυξάνονται οι δυνατότητες για την υπέρβαση της οικολογικής κρίσης. Προϋποθέσεις για την συνένωση της ανθρωπότητας ανακύπτουν αδιαμφισβήτητα ήδη στα σπλάχνα της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας: αναπτύσσεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της ολοένα και μεγαλύτερης παραγωγής. Η ανάπτυξη του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής επί κεφαλαιοκρατίας εκδηλώνεται, συγκεκριμένα με την μετάβαση από τον ελεύθερο ανταγωνισμό στο μονοπώλιο.
Το μονοπώλιο αποτελεί αφ’ ενός μεν ένα βήμα προς τα εμπρός στον δρόμο της δημιουργίας προϋποθέσεων για την συνένωση της ανθρωπότητας, και συνεπώς στον δρόμο για την υπέρβαση της κατ’ εξοχήν εργαλειακής σχέσης προς την φύση. Αφ’ ετέρου μεγεθύνει την ισχύ της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, οξύνει έντονα τις αντιφάσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης, ενισχύει την αρπακτική σχέση προς την φύση.
Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής είναι ανίκανος να διευθετήσει θεμελιωδώς τις αντιφάσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης, εφ’ όσον διατηρεί την ιδιωτική ιδιοκτησία, διατηρεί γνωρίσματα του προγενέστερου σταδίου, του δεύτερου τμήματος της σπείρας της έλικας της πρώτης άρνησης. Διατηρεί αυτά τα αρνητικά γνωρίσματα αν και σταδιακά περνά στο τελευταίο στάδιο της σπείρας της έλικας, όπου οι αντιφάσεις αυτές λύνονται.»

Με βάση αυτή την ανάλυση λοιπόν, μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε όχι μόνο γιατί ο καπιταλισμός δεν δύναται να λύσει το πρόβλημα αυτό, αλλά και γιατί μόνο ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός μπορεί². Είναι ίσως λοιπόν ανάγκη να μπει για τα καλά στην ατζέντα του κομμουνιστικού κινήματος, σήμερα πιο γερά από ποτέ.