Ο Γ. Ρίτσος στο Σμόλνυ

ΣΜΟΛΝΥ
του Γιάννη Ρίτσου

Πρωΐ – πρωΐ επίσκεψη στο Σμόλνυ. Δροσιά. Εύθυμος κόσμος στους δρόμους. Τα γιαπιά. Απ’ τα προπύλαια του Σμόλνυ βλέπουμε τον κήπο του προαύλιου. Μια εντύπωση από κόκκινα και μωβ λουλούδια. Μια κόκκινη σημαία γέρνει χαλαρά στην είσοδο. Ησυχία. Μόλις μπορείς να ξεχωρίσεις τη βουή των πυρετικών ημερών της επανάστασης, στις δυό χρυσές επιγραφές στη μετόπη του Σμόλνυ: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», και «Το πρώτο Σοβιέτ της δικτατορίας του προλεταριάτου».

Μέσα στον κήπο οι προτομές του Μαρξ και του Έγκελς. Σιωπή. Μόνο τα σπουργίτια στην πρωινή δροσιά – μια μικρή κατανυκτική λειτουργία. Στην κεντρική είσοδο το άγαλμα του Λένιν. Σκάλες από γρανίτη. Στον πυλώνα δυό χάλκινες πλάκες: «Εδώ, στο Σμόλνυ, είχε εγκατασταθεί τις μέρες της σοσιαλιστικής Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917 το γενικό επιτελείο της ένοπλης εξέγερσης των εργατών, στρατιωτών και ναυτών. Από δω, απ’ το Σμόλνυ, ο Βλαδίμηρος Ίλιτς εξασφάλισε την άμεση διεύθυνση της ένοπλης εξέγερσης».  Η άλλη πλάκα: «Στις 25 και 26 του Οχτώβρη του 1917, εδώ, στο Σμόλνυ, συνεδρίασε το ιστορικό Συνέδριο των Σοβιέτ των αντιπροσώπων, των εργατών, των στρατιωτών και των χωρικών της Ρωσίας και σχημάτισε τη σοβιετική κυβέρνηση του πρώτου κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου στον κόσμο, με επικεφαλής τον Β.Ι.Λένιν».

Στους διαδρόμους όπου βημάτιζαν οι κόκκινοι φρουροί, βαθειά επίσημη ησυχία. Μια γυναίκα με άσπρη μπλούζα, κρατώντας στο χέρι ένα ποτήρι γάλα, πέρασε. Δυό στρατιώτες. Σ’ αυτή τη σκάλα με το τεράστιο κόκκινο ολόφλογο χαλί ανεβοκατέβαινε ο Λένιν κ’ οι αντιπρόσωποι των εργατών με τις χιονισμένες μπότες τους. Νάναι το ίδιο χαλί; Ο επάνω διάδρομος θολωτός. Ατμόσφαιρα εκκλησίας. Η πρώτη εκκλησία της Επανάστασης. Μια καθαρίστρια μ’ ένα κουβά και τη βούρτσα περνάει αθόρυβα απ’ το διάδρομο. Η σκιά της στον τοίχο σαν εικόνισμα.  Στην αίθουσα όπου έγινε δεύτερη συνέλευση των αντιπροσώπων, ένας ολόσωμος πίνακας του Λένιν με τραγιάσκα. «Ο Λένιν στο Βόλχωφ, κοντά στον ηλεκτρικό σταθμό», έργο του ζωγράφου Μπρότσκυ.

Η αίθουσα όπου έγινε η διακήρυξη της σοβιετικής εξουσίας. Εδώ καθορίστηκε η εξωτερική πολιτική της νέας σοβιετικής δημοκρατίας.

Το Σμόλνυ, πριν απ’ την Επανάσταση, ήταν ανώτερη Σχολή για τα κορίτσια των ευγενών. Σ’ αυτήν την αίθουσα με τους κίονες, γίνονταν οι χοροί των νεαρών κοριτσιών. Θαυμάσιοι μαρμάρινοι πολυέλαιοι, οι ίδιοι κείνοι, κρέμονται ακόμη – μαρμάρινοι αετοί κρατώντας στο ράμφος την αλυσίδα απ’ όπου κρέμεται ένα στεφάνι με τα κεριά. Στο μάκρος αυτού του διαδρόμου (250 μέτρα) τα άνθινα βήματα εκείνων των κοριτσιών σκεπάστηκαν απ’ το ρωμαλέο θόρυβο των επαναστατικών βημάτων των εργατών, των χωρικών και των κόκκινων φαντάρων. Τώρα στο βάθος, αυτού του διαδρόμου η χάλκινη προτομή του Λένιν κι’ ολόγυρα «συνοικιακές» γλάστρες. Μια γυναίκα σαν βγαλμένη απ’ την παλιά Ρωσία, περιποιείται τούτη την ώρα τα λουλούδια, καθαρίζει με νοικοκυρίστικες χειρονομίες τα ξερά φύλλα.

Στις αρχές του XVIII αιώνα, τον καιρό του Μεγάλου Πέτρου, σ’ αυτό το μέρος, στις χαμηλές όχθες του Νέβα, ήταν οι αποθήκες πίσσας (σμολά = πίσσα) του στόλου. Έτσι και το χτίριο που χτίστηκε στα 1806 – 1808 για το Ινστιτούτο των Ευγενών Παρθένων, απ’ τον Ιταλό αρχιτέκτονα Τζιάκομο Κοβαρένγι, σε στυλ κλασικής ρωσικής αρχιτεκτονικής και Αναγέννησης, πήρε το όνομα Σμόλνυ. Εδώ ανατρέφονταν μ’ έξοδα του κράτους τα κορίτσια της αριστοκρατίας. Τον Αύγουστο του 1917 τα Σοβιέτ και η προσωρινή κυβέρνηση που στεγάζονταν μαζί στο Ανάκτορο της Ταυρίδας χώρισαν. Η προσωρινή κυβέρνηση εγκαταστάθηκε στα χειμερινά Ανάκτορα, έδρα του Νικολάου Β΄, και τα Σοβιέτ στο Σμόλνυ. Στο Σμόλνυ εγκαταστάθηκε η επαναστατική στρατιωτική Επιτροπή πλάι στα Σοβιέτ, που σχηματίστηκε από απόσπασμα της Κόκκινης Φρουράς των εργοστασίων κι από στρατιωτικούς σχηματισμούς που προσχωρήσανε στην Επανάσταση. Το βράδι της 24 Οκτωβρίου, όταν ο Κερένσκυ, σε συνενόηση με το διοικητή των στρατευμάτων που έμειναν πιστά στην προσωρινή κυβέρνηση, αποφασίζει να χτυπήσει με τους κοζάκους τα Σοβιέτ, καταφθάνει ο Λένιν στο Σμόλνυ, αναλαμβάνοντας πρώτος την επίθεση και προλαμβάνει τον Κερένσκυ. Στην πρώτη συνεδρίαση του Β’ Συνεδρίου των Σοβιέτ της Ρωσίας που γίνεται το βράδι της 25 στην μεγάλη αίθουσα του Σμόλνυ, δεν παίρνει μέρος ο Λένιν απασχολημένος με την διοίκησιν των μαχών του Πέτρογκραντ που συνεχίζονταν ακόμη. Όταν εμφανίζεται στην δεύτερη συνεδρίαση όρθια τα μέλη του Συνεδρίου τον υποδέχονται μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού. Κι’ ο Λένιν είπε: «Σύντροφοι, η επανάσταση των εργατών κι αγροτών συντελέστηκε».

Το Συνέδριο δέχτηκε τα διατάγματα για την ειρήνην, την διανομήν της γης και το σχηματισμό της Σοβιετικής Κυβέρνησης κ’ εξέλεξε παμψηφεί πρόεδρο του Συμβουλίου των επιτροπών του Λαού τον Λένιν.

Απ’ την ημέρα αυτήν το Σμόλνυ ήταν η έδρα της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ της Ρωσίας και του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού, ως το Μάρτη του 1918, που η Σοβιετική Κυβέρνηση μεταφέρθηκε στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα.

Εδώ στο πρώτο πάτωμα, στην αριστερή πτέρυγα, βρίσκονται τα δυό μικρά δωμάτια όπου ζούσε και δούλευε ο Λένιν ύστερα απ’ την Επανάσταση. Τώρα είναι Μουσείο. Στο υπόλοιπο εδρεύει το Σοβιέτ της περιοχής Λένιγκραντ κι οι επιτροπές πόλης και περιοχής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.

Έξω απ’ το Μουσείο Λένιν ένας κόκκινος φρουρός. Μπαίνουμε στο μικρό διάδρομο με τα ράφια, όπου φυλάσσονται οι εκθέσεις εργασιών του Λένιν και των συνεργατών του, χειρόγραφα, μπροσούρες, φύλλα της «Ισβέστια». Στον τοίχο μεγάλες φωτογραφίες του Λένιν, του Στάλιν, του Μολότωφ, του Γκαγκάνοβιτς και άλλων πρωταγωνιστών της Επανάστασης. Το ήμερο πρωινό φως αφήνει ένα στρώμα σιωπής πάνω απ’ τα ιερά θυμητικά του ρωσικού λαού.

Ο μικρός προθάλαμος όπου δεχόταν ο Λένιν τους συντρόφους του, ή έπαιζε τα βράδια κανένα σκάκι ενώ μέσα του και γύρω του βούιζε ο άνεμος των νέων καιρών. Να οι δυό χαμηλές πολυθρόνες, ντυμένες με άσπρα λινά καλύμματα και το στρογγυλό τραπεζάκι, τόσο γνωστά μας απ’ τον πίνακα του Μπρόζσκυ, που τον συναντήσαμε χιλιάδες φορές σε σταθμούς, λέσχες, σχολεία, εργοστάσια, εργαστήρια, σε γραφεία πανεπιστημίων κι ακαδημιών. Μια προτομή του Λένιν, έργο του γλύπτου Αντρέγιεφ, και μερικές γλάστρες με άσπρες κορδέλες. Οι πολυθρόνες, το τραπεζάκι, η προτομή. Ένα μικρό γραφείο, τρεις καρέκλες, η λάμπα του, ένα μπουφεδάκι και το παλιό τηλέφωνό του. Τίποτ’ άλλο. Αυτός όλος – όλος ο προθάλαμος του Λένιν. Κι όλα μικρά, ζεστά, οικεία, συγκεντρωμένα, μέσα στο άσπρο φως που μπαίνει απ’ τα τζάμια, σεμνό, βαθύ, κατανυχτικό.

– Πώς χωρούσε εδώ μέσα αυτός ο γίγας που τράνταζε και φλόγιζε τους προλετάριους όλου του κόσμου, που ξεσήκωσε λαούς μέσα σε μια θύελλα ενθουσιασμού, που τον έτρεμε η παντοδύναμη και πάνοπλη κεφαλαιοκρατία;

– Όλοι οι αληθινοί, οι μεγάλοι ήρωες είναι σε πολύ ανθρώπινα μέτρα.

– Το ξέρω· μα, να – το γραφειάκι αυτό πώς μπορούσε ν’ αντέξει, δε λέω τη φλόγα των χαρτιών του, μα τον όγκο των χειρογράφων του.

– Δούλευε πάντα προσεχτικά, στοχαστικά. Μπορούσε να χωρέσει μεγάλα πράματα σε μικρό χώρο. Όπως μεγάλα νοήματα σε λίγες λέξεις.

Κι όμως θαρρείς πως κείνο το παλιό του τηλέφωνο είναι σα μαζεμένο, κουρασμένο χέρι. Δεν άντεχε να κρατάει τη φωνή του, τις κεραυνοβόλες διαταγές του σε κείνες τις πολύβουες μέρες όπου ένας κόσμος γκρεμίζεται κ’ ένας άλλος ορθώνεται.

Ένα ξύλινο χώρισμα κρύβει την κρεββατοκάμαρα. Δυό κρεββάτια εκστρατείας, του Λένιν και της συντρόφισσας του της Κρούπσκαγια. Μια μικρή ξύλινη ντουλάπα, η θερμάστρα κ’ ένα τετράγωνο τραπεζάκι κολλητά στον τοίχο. Πάνω στο τραπέζι μια κοινή κασσετίνα μ’ ένα στρογγυλό καθρεφτάκι στεριωμένο. Ο Ίλιτς τ’ αγαπούσε πολύ αυτό το καθρεφτάκι. Ένας κόκκινος πυροβολητής τόχε βρει και τόχε κάνει δώρο στην Κρούπσακαγια.

Στα κρεββάτια οι ίδιες ακόμη κουβέρτες, τα ίδια σεντόνια. Όλα απλά, σεμνά, συλλογισμένα. Εδώ ζούσε ο πιο απλός, «ο πιο ανθρώπινος άνθρωπος». Και το φτωχό δωματιάκι σαν ήμερη αχυρόπλεκτη κυψέλη, βουίζει μες στο πρωινό, απ’ το μελισσολόιμα των νέων ιδεών, των νέων έργων, των νέων χρόνων.

– Από τούτο το δωμάτιο ξεκίνησε η αλλαγή του κόσμου. Έτσι θαρρώ – λέει ο οδηγός του Μουσείου. Εγώ είμουνα 10 χρονώ τον καιρό της Επανάστασης.

40 ολόκληρα χρόνια, απέραντα χρόνια. Μόνο 40 χρόνια – η αλλαγή του κόσμου.

Βγαίνουμε απ’ το Σμόλνυ. Λιακάδα. Η ζωή. Λουλούδια κόκκινα και μωβ. Άνθρωποι. Δέντρα. Καινούργια σπίτια. Σκαλωσιές. Δυό γάτες σ’ ένα παγκάκι πλένονται στη λιακάδα. Μία όμορφη, νέα γυναίκα πέρασε κάτω απ’ τα δέντρα.

Τα κόκκινα τραμ στα γεφύρια. Οι λάμψεις του Νέβα, οι γλάροι, τα ποταμόπλοια. Κάποιοι ψαρεύουν. Ένα γελαστό παιδί βγάζει φωτογραφία σ’ ένα φίλο του στην προκυμαία. Μα ο φίλος του γελάει πολύ. Ξέρει σε ποιον χρωστάει το γέλιο του;

Η σκιά του Λένιν, ήρεμη και σίγουρη, θα κάθεται σ’ αυτή τη μικρή πολυθρόνα με το άσπρο κάλυμμα και θ’ ακούει τη βουή της σοβιετικής ζωής σαν τον αντίλαλο της ίδιας της καρδιάς του.

Και μεις, τούτο το πρωινό ακούσαμε σ’ όλα τα βήματα, στα γέλια, στις φωνές, στα σφυριά, στα μυστριά, τους παλμούς της μεγάλης καρδιάς του.

Επιθεώρηση Τέχνης, Οχτώβρης 1917 – 1957, αρ. 34

(Εικόνα: «Ο Λένιν στο Σμόλνυ», του Ισαάκ Μπρόντσκι)

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση