20 Μαΐου 1941: Αρχίζει η Μάχη της Κρήτης: Ηρωισμός του λαού. Λάθη, ολιγωρία και προδοσία κυβέρνησης και Άγγλων

Απρίλης 1941. Το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά και των διαδόχων του, έχει παραδώσει τη χώρα και το στρατό αμαχητί. Οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα στις 27/4/1941. Σε δυο τρεις μέρες, το μόνο ελεύθερο ελληνικό έδαφος ήταν η Κρήτη. Περίπου 31.000 Άγγλοι, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες που υποχωρούσαν από την ηπειρωτική Ελλάδα,  κατέληξαν στην Κρήτη, οπού ενίσχυσαν τους 15.000 Έλληνες στρατιώτες, χωροφύλακες και οπλισμένους πολίτες που υπήρχαν εκεί.

Από τις 25 Απριλίου 1941, ο Χίτλερ είχε εγκρίνει την αεροαποβατική επιχείρηση «Ερμής», για την κατάληψη της Κρήτης, «ως βάση για τον αεροπορικό πόλεμο εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας στην Ανατολική Μεσόγειο» όπως έλεγε. Κι ο Τσόρτσιλ στις 28/4 τηλεγραφούσε στο βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής: «Οι Γερμανοί είναι έτοιμοι να εξαπολύσουν εναντίον της Κρήτης σφοδρή επίθεση με βομβαρδιστικά και αερομεταφερόμενα στρατεύματα. Θα πρέπει να αντιταχτεί γενναία άμυνα».

Τα «προεόρτια»

Ο λαός της Κρήτης ζητά από την κυβέρνηση όπλα. Το νησί είχε αφοπλιστεί μετά το «κίνημα των Χανίων» του 1938, από το καθεστώς Μεταξά. Η κυβέρνηση δεν ήθελε να δώσει όπλα στον «εχθρό λαό» και δεν πίστευε ούτε στο λαό, ούτε στη νίκη. Κι οι Άγγλοι που υποσχέθηκαν 10.000 τουφέκια, έστειλαν 3.500. Οι Έλληνες στρατιώτες στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή, ζητούσαν να σταλούν αμέσως στην Κρήτη να βοηθήσουν στην άμυνα. Αλλά η «εθνική ηγεσία» κώφευε κι έστειλε την πλειοψηφία των Ελλήνων αξιωματικών, από την Κρήτη στην Αίγυπτο. Λέει ο διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου, συνταγματάρχης Παπαθανασόπουλος, σε έκθεσή του: «Οι υπουργοί, στο σύνολό τους δεν πίστευαν ούτε καν μια στιγμή πως ήτο δυνατόν να νικήσουμε … Ποτέ δεν πίστεψαν πως επρόκειτο περί μάχης μεγίστης σπουδαιότητος, πως ήταν απολύτως δυνατόν να κερδηθεί! Την παραμονή τους στην Κρήτη τη θεωρούσαν χαμένο καιρό για μια χαμένη υπόθεση και φρόντιζαν να βρουν τρόπο να διαφύγουν στην Αίγυπτο».

Ο γίγαντας λαός

Τελικά ο λαός βγήκε να αντιμετωπίσει τους «ομπρελάδες» (αλεξιπτωτιστές), πολεμώντας δίπλα στους στρατιώτες, με μαχαίρια, τσεκούρια, αξίνες και πέτρες. Όσοι έχουν γράψει βιβλία γι αυτά τα γεγονότα, αποθεώνουν «τον ηρωικόν λαόν πάσης ηλικίας», που «υπό βροχή βλημάτων πολυβόλων, αψηφούντα τον θάνατον» και «ζητούντα όπλα από τους Αγγλους ίνα πολεμήσουν τον επιδρομέα». (στρατηγός Καφάτος). «Πάνε να φράξουν το δρόμο στον εχθρό. Πώς; Τους είναι αδιάφορο. Με τα χέρια, με τα πόδια, θα τον απωθήσουν. Τα κορμιά τους θα βάζουν εμπόδιο … Ζητάνε όπλα». (διοικητής Χωροφυλακής Μ. Πιτικάκης). Ήταν η πρώτη Πανευρωπαϊκά σπίθα ένοπλης λαϊκής αντίστασης στο φασίστα κατακτητή.

Οι κομμουνιστές

Οι κομμουνιστές με το ιστορικό άρθρο του στελέχους του ΚΚΕ Μιλτιάδη Πορφυρογένη, με τίτλο «Ενωμένοι προς τη νίκη», στις 16 Μαΐου 1941, διακηρύσσουν την ανάγκη όλοι να επιστρατευτούν στη μάχη αυτή. Οι εξόριστοι στη Φολέγανδρο δραπετεύουν για να πάνε στην Κρήτη. Κι εκεί μετά τη νέα σύλληψή τους … ξαναδραπετεύουν για να βρεθούν στην πρώτη γραμμή. Μαζί όλα τα μέλη του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ. Ο διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου Παπαθανασόπουλος και ο φρούραρχος του Ηρακλείου Τσαγκαράκης, απονέμουν σε στελέχη του ΚΚΕ επαίνους και παράσημα για «εξαιρετικές πράξεις επί του πεδίου της τιμής και για την προσφορά πολύτιμων υπηρεσιών στην πατρίδα».

Μάλεμε: το λάθος στο Ύψωμα 107

Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε το πρωί της 20 Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών, πρώτα το αεροδρόμιο του Μάλεμε κι ύστερα στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο, πάλι κοντά στα αντίστοιχα αεροδρόμια. Από τους 2.000 αλεξιπτωτιστές που ρίχτηκαν την πρώτη μέρα, σκοτώθηκαν οι 1.450.

Στις 21/5 οι Γερμανοί, παρ’ όλες τις βαρύτατες απώλειες, παίρνουν το λόφο 107 και το Μάλεμε, κυρίως εξ αιτίας του λάθους του Νεοζηλανδού επικεφαλής, να υποχωρήσει από το ύψωμα αυτό, που δέσποζε του αεροδρομίου κι ήταν ο βασικός στόχος των Γερμανών. Οι Γερμανοί απόκτησαν (χωρίς να το περιμένουν τόσο εύκολο) την αεροπορική βάση που χρειάζονταν για να μεταφέρουν χερσαίες δυνάμεις και να ενισχύσουν τους αλεξιπτωτιστές, που φυσικά δεν είχαν βαρύ οπλισμό. Η πορεία της Μάχης της Κρήτης αλλάζει γρήγορα.

Κυβέρνηση και Άγγλοι: η προδοσία.

Στις 23 Μάη, εν μέσω της μάχης, ο βασιλιάς Γεώργιος και ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός, φεύγουν για την Αλεξάνδρεια. Τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο συνεχίζουν να αμύνονται σθεναρά. Στις 27 Μάη και ενώ η μάχη της Κρήτης δεν είχε κριθεί, η κυβέρνηση της Αγγλίας δίνει διαταγή για εκκένωση του νησιού. Τη λέξη «προδοσία» δεν την είχαν πια στο στόμα τους μόνο οι κρητικοί, αλλά και οι Άγγλοι, οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανδοί στρατιώτες, που έμειναν έκπληκτοι από την εντολή της υποχώρησης. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός Στούντεντ που αναφέρει: «Η αιφνίδια κατάρρευσις της αμύνης της νήσου την 27ην Μαΐου μάς κατέπληξε, διότι επεριμέναμεν μακρόν αγώνα». Η Μάχη της Κρήτης, παρά τον ηρωισμό των Κρητών,  έληξε στις 31 Μάη 1941, με την κατάληψη της μεγαλονήσου από τους χιτλερικούς.

«Η ευθύνη της Αγγλίας ήταν τεράστια»

Οι δυνάμεις των συμμάχων ήταν περίπου 47.000 με ανεπαρκή οπλισμό. Επρόκειτο για έναν εξουθενωμένο στρατό που είχε ζήσει την δραματική υποχώρηση στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω 3.000 νεκρούς και 12.000 αιχμαλώτους. Είχαν 25 ελαφρά άρματα μάχης και 151 πυροβόλα. Στο ναυτικό οι Βρετανοί είχαν την απόλυτη υπεροχή, αφού όλες τους οι δυνάμεις ήταν στην Αλεξάνδρεια, ελέγχοντας το χώρο γύρω από το νησί και διαθέτοντας άριστα λιμάνια στην Κρήτη. Αλλά οι Γερμανοί είχαν αεροπορική υπεροχή, αφού μετά τους συνεχείς βομβαρδισμούς τους στο νησί, οι Άγγλοι μετέφεραν όλα τα αεροσκάφη τους στην Αλεξάνδρεια. Η δύναμη που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί για την κατάληψη της Κρήτης ήταν 22.750 άνδρες, 1.370 αεροσκάφη, 70 σκάφη για τη μεταφορά αποβατικών δυνάμεων και εφοδίων, υποστηριζόμενα από μικρό αριθμό ιταλικών αντιτορπιλικών και τορπιλακάτων.

Οι πάνω από 47.000 Ελληνοβρετανοί λοιπόν, αντιμετώπισαν την έφοδο 23.000 Γερμανών. Κι όμως δεν μπόρεσαν να νικήσουν. Σίγουρα οι γερμανικές δυνάμεις ήταν πολύ πιο άρτια εξοπλισμένες, έμπειρες  και εκπαιδευμένες. Ενώ οι αμυνόμενοι ήταν ένας στρατός με ανεπαρκή οπλισμό και σε μεγάλο βαθμό άπειρος. Το κύριο όμως ήταν οι ευθύνες της Αγγλίας, και της ελληνικής κυβέρνησης. Λέει γι’ αυτό η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» (τόμος ΙΕ, σελ. 452) : «Η οργάνωση της άμυνας της Κρήτης παρουσίαζε όλα τα μειονεκτήματα μιας εσπευσμένης προσπάθειας με ανεπαρκή μέσα, σε άνδρες αλλά κυρίως σε πολεμικό υλικό. Η ευθύνη της Αγγλίας για την άμυνα της μεγαλονήσου ήταν τεράστια και ανάλογη με το μέγεθος της καταστροφής. Την εγκληματική σχεδόν παραμέληση της αμυντικής οργανώσεως δεν μπορούσε να αναπληρώσει η γενναιότητα των ανδρών που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τη φοβερή γερμανική επίθεση που εξαπολύθηκε από την ηπειρωτική Ελλάδα».

Ο απολογισμός

Ο απολογισμός της Μάχης ήταν απροσδόκητος για τη Γερμανία και είχε σημαντικό αντίκτυπο στο μέλλον του πολέμου, αφού αποφασίστηκε δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ ξανά αεραποβατική επιχείρηση τέτοιου μεγέθους σ’ όλο τον πόλεμο. Είχαν, σύμφωνα με τα δικά τους στοιχεία, 3.986 νεκρούς και αγνοούμενους, 2.594 τραυματίες, 370 αεροπλάνα οι απώλειες. Σύμφωνα με τους Συμμάχους, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000 νεκρούς και τραυματίες. Στους Συμμάχους η Μάχη κόστισε 3.500 ζωές, 1.900 τραυματίες και 17.500 αιχμάλωτους. Η ελληνική πλευρά είχε 400 νεκρούς στρατιώτες και 54 αξιωματικούς. Ακόμα βυθίστηκαν 2 καταδρομικά και 6 αντιτορπιλικά  και χάθηκαν πάνω από 2.000 αξιωματικοί και ναύτες.

Τα αντίποινα

Η αποχώρηση του στρατού κι η κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, άφησε το νησί μόνο κι ανυπεράσπιστο απέναντι στην εκδικητική μανία τους. Ο κρητικός λαός πλήρωσε ακριβά την ηρωική αντίστασή του. Ολόκληρα χωριά πυρπολήθηκαν και ξεθεμελιώθηκαν. Επιδιώχτηκε η εξόντωση ολόκληρου του αρσενικού πληθυσμού που τόλμησε να αντισταθεί. Εκτελέστηκαν τουλάχιστον 7.000 Κρητικοί, άνδρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά, από τους ναζί. Στην Κάνδανο (2/6), οι ναζί εκτελούν τους πρώτους 300 αμάχους στην Ευρώπη. Στο Κονταρομαχία εκτέλεσαν όλο τον αντρικό πληθυσμό που βρήκαν. Στα χωριά Αλκιανός, Περιβόλια, Λουτρά, Παγκαλοχώρι, Παλιχώρα, Αδελέ τα ίδια.

Η προετοιμασία της αντίστασης ξεκινά αμέσως

Λίγο μετά το τέλος της μάχης, στις 26/6/1941, οργανώνεται με πρωτοβουλία των κομμουνιστών, μεγάλη σύσκεψη πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων, στο Τσαλικάκι – Μετόχι και μετά σε σπηλιά στο χωριό Μάραθο Ηρακλείου, που έβαλε τα θεμέλια του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στο νησί κι οργάνωσε τις πρώτες ένοπλες ομάδες. Το ΚΚΕ, και στην Κρήτη, ήταν το μόνο πολιτικό κόμμα που έμεινε στο πλευρό του λαού. Των απλών ανθρώπων, που: «… ενώ οι Νεοζηλανδοί και οι Αυστραλοί πετούσαν όλα τους τα όπλα και τα εφόδια για να πάνε στα Σφακιά που τους περιμέναν τα καράβια να φύγουνε, ακούσαμε την προσταγή των παλιότερων, μαζέψτε τα γιατί θα χρειαστούνε. Αυτά σε τρεις ημέρες εχαθήκανε. Κρυφτήκανε. Η ουσία είναι ότι εμείς εμαζέψαμε πολλά όπλα. Και μετά όταν άρχισε το αντάρτικο περνούσαμε από κει και τα δίναμε και μετά εβγήκαμε και μεις βέβαια» (Β. Λάζου).

ΠΗΓΕΣ : Άρθρα των sites: Ιστορικό αρχείο Εθνικής Αντίστασης, Ριζοσπάστης, Πρόλογος, Μηχανή του χρόνου, tvxs.