Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Η μικρή από τη Γουατεμάλα» του Χοσέ Μαρτί

Ο Κουβανός επαναστάτης στοχαστής, ποιητής, πολιτικός και συγγραφέας, ο Απόστολος της Κουβανικής Ανεξαρτησίας όπως τον αποκαλούν οι συμπατριώτες του, Χοσέ Μαρτί (José Julián Martí Pérez), γεννήθηκε στην Αβάνα, στις 28 του Γενάρη 1853 και έπεσε στο πεδίο της μάχης, πολεμώντας με το όπλο στο χέρι τους Ισπανούς αποικιοκράτες, στις 19 του Μάη 1895.

Η λογοτεχνική κληρονομιά του Μαρτί συνδέεται με την επαναστατική του δράση. Η ποίησή του θα επηρεάσει έντονα την λατινοαμερικάνικη ποίηση του 20ού αιώνα. Το πρώτο του έργο, το ρομαντικό δράμα Αμπντάλα (1869) διαπνέεται από τη διαμαρτυρία εναντίον της δουλείας.

Στις συλλογές ποιημάτων του Ισμαελίλο (1882), Απλοί στίχοι (1891) και Ελεύθεροι στίχοι (εκδόθηκαν το 1913), ο Μαρτί υμνεί με λυρισμό τα απλά και ειλικρινή ανθρώπινα αισθήματα που αντιπαρατίθενται στο κακό και την  αδικία. Στην εισαγωγή της έκδοσης των Απλών στίχων, που αποτελούν μια σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφική καταγραφή, ο Μαρτί αναφέρει ότι δημοσιεύει το βιβλίο «γιατί αγαπάει την ειλικρίνεια και πιστεύει στην αναγκαιότητα να εκφράζεται το συναίσθημα με τρόπο απλό και ειλικρινή».

Χοσέ Μαρτί

Το ποίημα Η μικρή από τη Γουατεμάλα περιλαμβάνεται στο βιβλίο ΣΤΙΧΟΙ ΑΠΛΟΙ, ΧΟΣΕ ΜΑΡΤΙ που κυκλοφορεί σε έκδοση του «Πολιτιστικού Συλλόγου ΧΟΣΕ ΜΑΡΤΙ στην Ελλάδα» (Αθήνα 2010), μεταφρασμένο  στα ελληνικά από τον Χιλιανό ποιητή Χάιμε Σβαρτ και την Άννα Καράπα.

Η μικρή από τη Γουατεμάλα

Θέλω, κάτω από τη σκιά ενός φτερού,
να διηγηθώ αυτή την ανθισμένη ιστορία:
Η μικρή από τη Γουατεμάλα,
αυτή που πέθανε από έρωτα.

Ήταν από λευκά κρίνα οι ανθοδέσμες,
και οι μπορντούρες από μετάξι
και από γιασεμί. Τη θάψαμε
μέσα σε φέρετρο από μετάξι.

…Αυτή χάρισε σε αυτόν που την ξέχασε
ένα μαξιλαράκι με αρώματα.
Εκείνος γύρισε, γύρισε παντρεμένος.
Αυτή πέθανε από έρωτα.

Πήγαιναν κουβαλώντας την στους ώμους
επίσκοποι και απεσταλμένοι.
Πίσω πήγαινε ο λαός κατά κύματα
όλοι φορτωμένοι με λουλούδια.

…Αυτή για να τον ξαναδεί,
βγήκε να κοιτάξει από το ύψωμα.
Αυτός γύρισε με τη γυναίκα του.
Αυτή πέθανε από έρωτα.

Σαν πυρωμένος μπρούντζος
στο φιλί του αποχαιρετισμού
ήταν το μέτωπό της. Το μέτωπο
που περισσότερο αγάπησα στη ζωή μου.

Μπήκε αργά στο ποτάμι,
την έβγαλε νεκρή ο γιατρός.
Λένε πως πέθανε απ’ το κρύο.
Εγώ ξέρω πως πέθανε από έρωτα.

Εκεί στην παγωμένη κρύπτη,
την ακούμπησαν πάνω σε δυο πάγκους.
Φίλησα το λεπτό της χέρι
φίλησα τα λευκά γοβάκια της

σιωπηλός, σαν έπεσε το βράδυ,
με φώναξε ο νεκροθάφτης.
Ποτέ πια δεν ξαναείδα
αυτή που πέθανε από έρωτα!

Χοσέ Μαρτί

Στο βίντεο ο Χάιμε Σβαρτ και ο ηθοποιός Τάκης Βαμβακίδης διαβάζουν το ποίημα, σε εκδήλωση προς τιμή του Χοσέ Μαρτί, που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 2013 στην Αθήνα υπό την αιγίδα της Κουβανικής Πρεσβείας:

Ποια είναι όμως η «μικρή από τη Γουατεμάλα»; Η ενδιαφέρουσα ιστορία του ποιήματος (πηγή: Segunda Cita – μετάφραση: Prensa Rebelde):

«Η Μαρία ήταν μια από τις κόρες του στρατηγού Μιγκέλ Γκαρσία Γκρανάδος, προέδρου της χώρας από το 1871 έως το 1873. 24 χρόνων, ο Μαρτί γνώρισε τη Μαρία, μια από τις μαθήτριές του στην Ακαδημία Θηλέων Κεντρικής Αμερικής, όπου ο σπουδαίος κουβανός πατριώτης, ποιητής και εκπαιδευτικός παρέδιδε δωρεάν μαθήματα έκθεσης το 1877. Προφανώς υπήρξε αμοιβαία έλξη ανάμεσα στο νεαρό τότε Μαρτί, ήδη αναγνωρισμένο δάσκαλο, και την κοπέλα. Ο Μαρτί ωστόσο είχε ήδη ζητήσει σε γάμο την Κάρμεν Σαγιάς Μπασάν, την οποία και παντρεύτηκε στο Μεξικό. Ένα μήνα μετά το γάμο, τον Ιανουάριο του 1878, επιστρέφει στη Γουατεμάλα, και μαθαίνει για τον τραγικό θάνατο της μαθήτριάς του.

Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Η μικρή από τη Γουατεμάλα»

Η μεγάλη χιλιανή ποιήτρια Γκαμπριέλα Μιστράλ (1889-1957), πρώτη λογοτέχνης από τη Λατινική Αμερική που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1945), υπήρξε μεγάλη θαυμάστρια και μελετητής του έργου του Μαρτί. Δεν μπορούσε παρ’ όλα αυτά να διανοηθεί πώς ένας άνδρας της ευαισθησίας και του μεγαλείου του Χοσέ Μαρτί “καυχιέται” για το γεγονός ότι ένα κορίτσι πεθαίνει από έρωτα γι’ αυτόν.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον ισπανό βιογράφο Μανουέλ Ισίντρο Μέντεθ, ο Μαρτί γράφει το ποίημα το 1891, και ενώ η σύζυγος του τον έχει εγκαταλείψει. Ο ποιητής δείχνει, 13 χρόνια μετά, να έχει μετανιώσει που επέλεξε την Κάρμεν αντί της μικρής Μαρία και αφιερώνει στην τελευταία ένα ποίημα για τον ανεκπλήρωτο αυτό έρωτα. Δεν πρόκειται λοιπόν περί “καυχήματος” του Μαρτί, αλλά μιας προσπάθειας να προσφέρει στη νεκρή Μαρία τον έρωτα που δεν μπόρεσε να της δώσει εν ζωή. Η “Μικρή από τη Γουατεμάλα” λοιπόν ήταν το “μέτωπο που αγάπησε περισσότερο στη ζωή του”, σύμφωνα με τους ίδιους τους στίχους του, και μαζί της έφυγε μετανιωμένος στην αιωνιότητα.»

“Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα”: Δείτε όλα τα ποιήματα εδώ.