Εμφύλιος Πόλεμος (Η επόμενη μέρα της πανδημίας)

Τις τελευταίες μέρες στις ΗΠΑ έχει ξεκινήσει ένα πρωτόγνωρο κύμα αντιδράσεων μετά την δολοφονία του George Floyd. Οι αντιδράσεις αγγίζουν τα όρια εμφυλίου πολέμου, καθώς η κυβέρνηση Trump απαντά με την κάθοδο στρατού στο δρόμο, με προκλητικές δηλώσεις και υπεράσπιση της φασιστικής και ρατσιστικής πρακτικής των αστυνομικών δυνάμεων της Minneapolis. Λίγο μόλις διάστημα πριν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ είχε ξανααπασχολήσει τον παγκόσμιο τύπο με τις απόψεις του για την πανδημία. Είναι άραγε τα δύο αυτά γεγονότα ασύνδετα; 

Πριν απαντηθεί αυτή η ερώτηση, έχει αξία να αποσαφηνιστεί ένα άλλο ερώτημα που πλανάται: Είναι ο πρόεδρος Trump τρελός; Εδώ παρατηρείται μια αντίφαση. Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη λογική θεωρεί την επιστήμη ένα ουδέτερο πεδίο (και άρα η ερώτηση της πρώτης παραγράφου απαντάται με ναι), όμως την χρησιμοποιεί με ευκολία για να αθωώσει πολιτικές και πρακτικές μέσα από την ψυχιατρικοποίηση τους. Οι ψυχιατρικές παθήσεις και ασθένειες αφορούν καθημερινούς ανθρώπους, με πραγματικά προβλήματα που δυσκολεύουν την ζωή τους, χωρίς να είναι “τρελοί”. Δεν αφορά ηγέτες που προσπαθούν με νύχια, δόντια και “τα πιο άγρια σκυλιά” να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των πολυεθνικών. Όχι λοιπόν, ο πρόεδρος Trump δεν είναι τρελός, είναι η καθαρή και ωμή έκφραση του καπιταλισμού. Ενός καπιταλισμού στα όριά του. Είναι δηλαδή φασίστας. 

Με αυτό τον τρόπο επανέρχεται το αρχικό ερώτημα. Συνδέεται η στάση των ΗΠΑ στη δολοφονία του George Floyd με την στάση τους στην πανδημία; Η απάντηση είναι ναι. Και δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ. Αφορά το σύνολο των δυτικών καπιταλιστικών κρατών. Κρατών που θυσίασαν όποια έννοια κοινωνικού κράτους υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια προς όφελος της οικονομίας. Θυσίασαν τις δημόσιες δομές υγείας, την κοινωνική έρευνα, τις ιατρικές ειδικότητες που είτε δεν απέφεραν κέρδος είτε περιόριζαν το κέρδος των επιχειρήσεων. Και γι’ αυτό το λόγο ήταν τελείως ανέτοιμα για μια κατάσταση υγειονομικής κρίσης όπως η πανδημία του SARS-CoV-2. 

Αυτό μπορεί να φαίνεται περίεργο καθώς μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, οι αριστεροί αποδώσαμε στον καπιταλισμό θεϊκές ιδιότητες. Πιστεύουμε ότι διαθέτουν σοβαρούς τεχνοκράτες, πιστεύουμε πως διαθέτουν σχέδιο για τα πάντα, πως δε μπορούν να ηττηθούν ποτέ. Και όλο αυτό αποδεικνύεται συνεχώς την τελευταία δεκαετία ότι είναι μια φούσκα. Οριακά πλέον δεν εμφανίζεται ούτε σε σενάριο ταινιών του Hollywood. Η ανικανότητά τους, η έλλειψη ύπαρξης ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για την κοινωνία απαντά στο γιατί λέει ό,τι λέει ο Trump,  γιατί κινείται όπως κινείται ο Johnson,  γιατί φάσκει και αντιφάσκει η ελληνική κυβέρνηση. Δεν είναι η εξήγηση ότι έχουν κάποιο μεγάλο και μυστικό σχέδιο, αντιθέτως η απάντηση είναι ότι δεν έχουν τίποτα πέρα από μισθοφόρους, με όπλα ή κάμερες. 

Με την έναρξη μιας απειλής που είχαν αγνοήσει, οι ηγέτες των κρατών αυτών πανικοβλήθηκαν. Η ορθή για την κοινωνία επιλογή θα ήταν η άμεση ανασυγκρότηση των εθνικών συστημάτων υγείας, με την αύξηση των κλινών ΜΕΘ και ΜΑΦ, τη διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων και την πρόσληψη προσωπικού στις δομές υγείας. Ό,τι ακριβώς δηλαδή πρότεινε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, προκαλώντας την αποχώρηση των ΗΠΑ από αυτόν και τον συντονισμένο χλευασμό των τρολ επιπέδου “ομάδας αλήθειας” στην Ελλάδα. Γιατί όλα αυτά είναι περιττό κόστος για τους καπιταλιστές. Οι οποίοι έβλεπαν να δημιουργείται ένα δίλημμα,  να καταστρέψουν κομμάτι της οικονομίας ή να καταστρέψουν κομμάτι του πληθυσμού. Ο πυρήνας των σκληρών νεοφιλελεύθερων κρατών (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Βραζιλία) επέλεξε το πρώτο. Η Ελλάδα έχοντας μετά από πολλούς αγώνες διατηρήσει ένα δημόσιο σύστημα υγείας, επέλεξε το δεύτερο. Με μια σημαντική υποσημείωση. Η κυβέρνηση θυσίασε κομμάτι μικρών επιχειρήσεων, προστατεύοντας τη λειτουργία των μεγάλων και αρνούμενη να κάνει οποιαδήποτε επένδυση στην υγεία με βάση τις οδηγίες του ΠΟΥ, επιλογή που θα μπορούσε να επιτρέψει την κατά τόπους πιο άμεση επιστροφή στην κανονικότατα. 

Το πραγματικό πρόβλημα είναι όμως πως ακόμη και μετά από την περίοδο αυτή, οι καπιταλιστές δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν πλεύση. Στην Ελλάδα η αναδιοργάνωση του ΕΣΥ εξαφανίστηκε με την έναρξη της τουριστικής σαιζόν, ενώ δεν υπάρχει καμία εξαγγελία για δημιουργία δομών κοινωνικής ιατρικής και δημόσιας υγείας, ούτε κινήτρων για την επιστροφή επιστημόνων στον τομέα αυτό. Λεφτά υπάρχουν, συγκεκριμένα 30 εκατομμύρια ευρώ για τον εξοπλισμό των δυνάμεων καταστολής με αφορμή τις κωμικοτραγικές καταστάσεις στον Έβρο, την ίδια στιγμή που τα νησιά τα οποία θα υποδεχθούν τους τουρίστες, έχουν διαλυμένες δομές υγείας. Οι γιατροί θα συνεχίσουν να είναι οι πιο χαμηλόμισθοι στην ΕΕ, διαγνωστικά κέντρα συνεχίζουν να μην υπάρχουν, και οι εργαστηριακές ειδικότητες μαζί με τις ειδικότητες με αναφορά στην επιδημιολογία θα συνεχίσουν να μην έχουν ειδικευόμενους. Και όλα αυτά θα κρύβονται πίσω από το προφίλ ενός μόνο ανθρώπου, ο οποίος όταν χρειαστεί θα επανέλθει στα δελτία των 6.

Αν δε σας θυμίζει κάτι, είναι κατά αντιστοιχία ό,τι είχε γίνει την τελευταία περίοδο της Χούντας. Και τότε η καταστολή και η ανεπάρκεια του οικονομικά θατσερικού καθεστώτος είχε κρυφτεί πίσω από τη φιγούρα ενός μετριοπαθούς πολιτικού, του Μαρκεζίνη. Και τότε ένα τμήμα της αριστεράς είχε τρέξει από φόβο αλλά και έλλειψη εμπιστοσύνης στο λαό να κρυφτεί πίσω από αυτόν και να είναι έτοιμο να συνθηκολογήσει για την ομαλή μετάβαση μέσω ελεγχόμενων εκλογών. Οπότε δυστυχώς οι μέρες αυτές είναι μια βελούδινη μετάβαση σε ένα πιο αυταρχικό και σκληρό κράτος. Τον ρόλο των τανκς έχουν αναλάβει τα ΜΜΕ και η προπαγάνδα.

Βέβαια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, έχουν αναλάβει τα κανονικά τανκς. Ήδη από την προηγούμενη περίοδο ο Trump, είχε κατευθύνει τους οπαδούς του στην ένοπλη σύγκρουση για να διατηρηθεί η κανονική λειτουργία της οικονομίας. Σε αυτή την έκρυθμη κατάσταση ήρθε η δολοφονία του George Floyd. Και σε αυτό ο πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ξεκάθαρος. Το  status qvo θα διατηρηθεί με όπλα, στρατό και καταστολή. Το μήνυμα της κήρυξης των antifa, δηλαδή των ανθρώπων που είναι ενάντια στον φασισμό, σε τρομοκρατική οργάνωση, είναι ξεκάθαρο για το ποιους ακριβώς εκφράζει ο πρόεδρος αυτός: τους νοσταλγούς της δουλείας που γοητεύονται από την ιδέα να έχουν απλήρωτους εργάτες σε φυτείες και εργοστάσια, τους οποίους θα μπορούν να σκοτώνουν χωρίς να γίνεται και τόσο θέμα. 

Κάτι αντίστοιχο βέβαια είχε συμβεί και στη Μανωλάδα.  Γιατί, τι είναι ο φασίστας αν βγάλει κάποιος τις εθνικιστικές και συντηρητικές κορώνες; Ένας άνθρωπος διψασμένος για εκμετάλλευση και με μίσος για οτιδήποτε τον εμποδίζει. Για αυτό και ντόπιοι εκφραστές του νεοφιλελεύθερου φασισμού στην Ελλάδα έτρεξαν να συμφωνήσουν με τον Trump ότι για τις αναταραχές στις ΗΠΑ ευθύνεται η αριστερά και οι αντιφασίστες. Είναι οι ίδιοι που θεωρούν τις ΗΠΑ μια χώρα τόσο δημοκρατική που έχει το δικαίωμα να εξάγει με στρατό το πολίτευμά της σε άλλες χώρες για να υπερασπιστεί τα… ανθρώπινα δικαιώματα. Τα οποία στην ίδια χώρα καταπατώνται και πνίγονται είτε από το πόδι αστυνομικού, είτε από την πόση χλωρίνης σε αντίδοτο της έλλειψης δημόσιας υγείας. 

Όλα αυτά φανερώνουν πως οι ΗΠΑ και οι δυτικές χώρες βρίσκονται σε οριακές καταστάσεις κρίσης. Για τις οποίες έχουν κατασκευάσει ήδη τον ένοχο. Είναι πάντα ο λαός, είναι το ιδεολόγημα της ατομικής ευθύνης. Για όλα φταίει ο κόσμος και προφανώς όχι τα παχυλά αμειβόμενα στελέχη του κρατικού μηχανισμού. Είναι τέτοια η υποτίμησή τους στους πολίτες και στην ανθρώπινη ζωή, που είναι να απορεί κάποιος το για πιο λόγο πολέμησαν αυτοί οι άνθρωποι τη ναζιστική Γερμανία. Μέχρι να θυμηθεί ότι δεν την πολέμησαν αυτοί, αλλά ένα αντίπαλο δέος που με όλα τα κακά και τα στραβά του, είχε καταφέρει να συσπειρώσει τα όνειρα και τις αγωνίες ενός ολόκληρου κόσμου σε κάτι παραπάνω από ακτιβιστικές ενέργειες και χτυπήματα τυφλής οργής.

Βέβαια για  να είμαστε ειλικρινείς ένα μερίδιο ευθύνης το έχει και ο κόσμος. Στο επίπεδο όμως που φοβάται να σηκωθεί και να διεκδικήσει αυτό που του αξίζει. Στο επίπεδο που αφήνει τα αδέρφια του και τον εαυτό του να πεθάνουν. Στο επίπεδο που για το φόβο του να δράσει φταίνε πάντα οι αποτυχίες άλλων που έδρασαν και έκαναν λάθη. Γιατί πάντα μπορεί να βρεις ευθύνες στις αντικειμενικές συνθήκες, στη Σοβιετική Ένωση, στη Βάρκιζα, στο δημοψήφισμα. Μέχρι να συνειδητοποιήσεις ότι τα χρόνια από αυτές τις ήττες πέρασαν αλλά ο πραγματικός υπεύθυνος για την απραξία σου παραμένει ο ίδιος στον πιο κοντινό καθρέφτη. Και τότε θα έρθει ο καθένας και η καθεμία αντιμέτωπος με το πραγματικό και ακόμα πιο τρομακτικό ερώτημα. Και αν τελικά δεν είναι αήττητοι; Και αν τελικά μπορέσουμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς αυτούς; Και αν τελικά μπορούμε να νικήσουμε; 

Πάνος Χριστοδούλου, Ειδικευμένος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής,  MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης