Επιχείρηση ‘Πάπια’: Η δολοφονία του Τρότσκι – Α’ μέρος

1. 1. Εισαγωγή

Ο Λ. Τρότσκι (πραγματικό όνομα Λεβ Μπρονστάιν) γεννήθηκε στη Ρωσία το 1879 σε οικογένεια εύπορων χωρικών. Ήρθε σε επαφή με τον μαρξισμό και στο 2^ο συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού κόμματος συντάχθηκε με τους μενσεβίκους. Μέχρι και το 1917 κρατούσε εχθρική στάση αναφορικά με τις θέσεις των μπολσεβίκων και του Λένιν. Ωστόσο τον Ιούλιο του 1917 ακολουθώντας το ρεύμα προσχώρησε μαζί με τους οπαδούς του στους μπολσεβίκους. Μετά τη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης του ανατέθηκε το Υπουργείο των Εξωτερικών. Στη διάρκεια της θητείας του και παρά τις οδηγίες του Λένιν άργησε να υπογράψει τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ με αποτέλεσμα η νεογέννητη Σοβιετική Ρωσία να απολέσει επιπλέον εδάφη. Αναπέμφθηκε από Υπ. Εξωτερικών αλλά αμέσως ανέλαβε  την ηγεσία του νεοσυσταθέντος Κόκκινου Στρατού. Η θητεία του σαν επικεφαλής του ΚΣ δεν ήταν χωρίς κηλίδες αναφορικά με τη χρήση τσαρικών αξιωματικών αλλά και στρατηγικά λάθη (Νότιο Μέτωπο, επίθεση στη Βαρσοβία κλπ). Το 1920-21 στη διαμάχη για το ρόλο των συνδικάτων αντιπαρατέθηκε με την πλειοψηφία των μπολσεβίκων και τον Λένιν ζητώντας την στρατιωτικοποίηση των συνδικάτων. Από το 1923 δημιουργεί ξεχωριστή φράξια μέσα στο ΠΚΚ(μπ) παραβιάζοντας την απόφαση του 10^ου συνεδρίου το 1921 για κατάργησή τους.

Η ουσία του τροτσκισμού βρίσκεται στο γεγονός ότι είχε εντελώς διαφορετικές απόψεις για τη φύση και τις προοπτικές της επανάστασης του Οκτώβρη από το ΠΚΚ(μπ). Σύμφωνα με τους τροτσκιστές, η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι μόνο το σημείο εκκίνησης της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Δύση, αλλά εάν η παγκόσμια επανάσταση καθυστερήσει και η σοσιαλιστική επανάσταση στη Δύση δεν νικήσει στο άμεσο μέλλον, η προλεταριακή εξουσία στη Ρωσία θα καταρρεύσει ή θα εκφυλιστεί (που είναι το ίδιο πράγμα) υπό την πίεση αναπόφευκτων συγκρούσεων μεταξύ του προλεταριάτου και των αγροτών[i]. Η θέση αυτή που αγνοούσε τις αναγκαίες κοινωνικές συμμαχίες αλλά και το ρόλο του χρόνου στα κοινωνικά φαινόμενα και οδηγούσε σε ήττα τη σοσιαλιστική επανάσταση μέσω των συνεχών παραχωρήσεων στα καπιταλιστικά στοιχεία της ΕΣΣΔ. Αντικειμενικά το ρεύμα αυτό βρέθηκε στην ίδια όχθη με τους λοιπούς εχθρούς της ΕΣΣΔ και χρησιμοποιήθηκε από αυτούς για την υπονόμευση της.

2. 2. Επιχείρηση ‘Πάπια’.

Oι συνθήκες του θανάτου του Λ. Τρότσκι έχουν προσελκύσει από καιρό την προσοχή των ιστορικών. Δεν είναι μυστικό ότι ο Ρ. Μερκαντέρ, ο οποίος έδωσε το θανάσιμο πλήγμα στις 20 Αυγούστου 1940 στον αρχηγό της IV Διεθνούς με μία ορειβατική αξίνα, δεν ήταν ένας μοναχικός φανατικός, αλλά συνεργάτης των υπηρεσιών κρατικής ασφάλειας της ΕΣΣΔ. Συνήθως το γεγονός αυτό είναι μια ακόμη αφορμή για αντικομουνιστική προπαγάνδα χωρίς να μπουν στον κόπο να παραθέσουν τις αιτίες και τις συνθήκες που οδήγησαν στην πράξη αυτή.

Η πιο διαδεδομένη εκδοχή (κοινή σε αστούς αλλά και αυτοαποκαλούμενους αριστερούς ιστορικούς) θέλει τον Τρότσκι αθώο θύμα της μανίας του Στάλιν. Υποστηρίζεται ότι ο Στάλιν είχε καταδικάσει τον Τρότσκι σε θάνατο ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Με εντολή του οι ειδικές υπηρεσίες της OGPU-NKVD κυνηγούσαν τον Τρότσκι από τις πρώτες μέρες εξορίας του στο εξωτερικό αλλά τα κατάφεραν μετά από 12 περίπου χρόνια το 1940. Ωστόσο η εκδοχή αυτή δεν φαίνεται πειστική. Αρχική πηγή είναι ο ίδιος ο Τρότσκι που ήταν πεπεισμένος ότι ήδη από το 1924 ο Στάλιν επιζητούσε το θάνατό του[ii]. Αν υποθέσουμε ότι η μοίρα του Τρότσκι ήταν ήδη αποφασισμένη από τότε, θα ήταν ευκολότερο να τον εξουδετερώσουν όσο βρισκόταν ακόμη στην ΕΣΣΔ και να μην τον αφήσουν να φύγει στο εξωτερικό, όπου μια τέτοια ενέργεια θα αντιμετώπιζε απείρως περισσότερα προβλήματα στην εφαρμογή της και θα προκαλούσε ένα διεθνές σκάνδαλο. Επίσης, η δωδεκαετής καθυστέρηση φαίνεται και αυτή υπερβολική μιας και εξαρχής ήταν σίγουρο ότι ο Τρότσκι δεν θα άλλαζε απόψεις και οι επιθέσεις του ενάντια στον Στάλιν, την ΕΣΣΔ και την Διεθνή όχι μόνο δεν θα σταματούσαν αλλά θα εντείνονταν.

Από τεχνική άποψη μια επίθεση εναντίον του Τρότσκι δεν παρουσίαζε ιδιαίτερες δυσκολίες για τις σοβιετικές ειδικές δυνάμεις. Τα πρώτα δέκα χρόνια της παραμονής του στο εξωτερικό (σε Τουρκία, Γαλλία, Νορβηγία και τα δύο πρώτα χρόνια στο Μεξικό) ο Τρότσκι, όπως αναγνώριζε κι  ο ίδιος, δεν είχε καμία σοβαρή προστασία. Μόνο το 1939 κατέφυγε σε ένα σπίτι στο Κογιοακάν, (συνοικία της πόλης του Μεξικού), που μετατράπηκε σε πραγματικό φρούριο από τους υποστηρικτές του και τη μεξικανική αστυνομία.

Επίσης τουλάχιστον από το 1933, ο Τρότσκι ήταν κάτω από τη στενή παρακολούθηση της OGPU-NKVD. Τόσο στο περιβάλλον του όσο και στο περιβάλλον του γιου του, Λ. Σεντόβ είχαν διεισδύσει σοβιετικοί πράκτορες, χάρη στους οποίους η Μόσχα γνώριζε πού ακριβώς ήταν ο Τρότσκι, ποιοι και πώς τον φύλαγαν, τι έκανε και τι σκόπευε να κάνει και να δημοσιεύσει. Με τέτοια πληροφόρηση, η εξουδετέρωσή του δεν αποτελούσε κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα, εντούτοις, μέχρι το 1940 δεν έγινε τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Η προφανής εξήγηση είναι ότι απλούστατα μέχρι το τέλος του 1939 και πιθανότατα μέχρι τον Ιανουάριο του 1940, δεν είχε ληφθεί καμία απόφαση σχετικά με την φυσική εξόντωση του Τρότσκι.

Κατά τη διάρκεια της εξορίας του η ζωή του Τρότσκι βρέθηκε σε κίνδυνο τρεις φορές. Και στις τρεις περιπτώσεις ο Τρότσκι ως συνήθως κατηγόρησε σαν υπεύθυνο την ΕΣΣΔ και τον Στάλιν. Το φθινόπωρο του 1931 σχεδιάστηκε μια απόπειρα εναντίον του Τρότσκι από τον στρατηγό των λευκών Α.Β Τουρκούλ (που παρεμπιπτόντως στη διάρκεια του Β’ ΠΠ πολέμησε ενάντια στην ΕΣΣΔ στο πλευρό των ναζί). Οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες έμαθαν το σχέδιο και το αποκάλυψαν δημόσια σώζοντας έτσι τη ζωή του Τρότσκι. Ο ίδιος ο Τρότσκι τυφλωμένος από τον αντικομουνισμό του, κατηγόρησε τον Στάλιν σαν υπεύθυνο, αδυνατώντας να εξηγήσει για ποιο λόγο αν ήταν έτσι η ηγεσία της ΕΣΣΔ δεν άφησε τους λευκοφρουρούς να κάνουν τη δουλειά τους.

Στις 5 Αυγούστου 1936, οι οπαδοί του Κουίσλινγκ εισέβαλαν στο διαμέρισμα του Τρότσκι στη Νορβηγία. Η δολοφονία του Τρότσκι δεν ήταν μέρος των σχεδίων τους μιας και αυτό ήταν αδύνατο, καθώς ο Τρότσκι δεν ήταν καν στη Νορβηγία εκείνη την περίοδο. Οι επιδρομείς ήλπιζαν να βρουν υλικό που θα ενοχοποιούσε την κυβέρνηση των εργατικών στην Νορβηγία που είχε δώσει άσυλο στον Τρότσκι. Είναι επίσης πιθανό οι Νορβηγοί φασίστες να ενεργούσαν με βάση εντολές του Βερολίνου. Υπάρχουν πειστικά αποδεικτικά στοιχεία ότι ένα αντίγραφο από έγγραφο που κατασχέθηκε από τους επιδρομείς (επιστολή του Τρότσκι στους γάλλους τροτσκιστές) μεταφέρθηκε στη γερμανική αποστολή στο Όσλο, και από εκεί στη Γερμανία[iii]. Εννοείται ότι ο Τρότσκι, παρότι η Νορβηγική κυβέρνηση στις έρευνες που έκανε απέκλεισε κάθε ανάμειξη της ΕΣΣΔ στην υπόθεση, επέμεινε ότι η διάρρηξη ήταν δουλειά της GPU σε συνεργασία με τη Γκεστάπο. Βέβαια οι Σοβιετικοί δεν είχαν κάποιο λόγο να προβούν σε μια τέτοια θορυβώδη ενέργεια μιας και με το δίκτυο των πρακτόρων τους στη Νορβηγία είχαν στη διάθεση τους όλη την αλληλογραφία του Τρότσκι.

Τέλος το 1938 σημειώθηκε έκρηξη στον φράκτη του σπιτιού του Τρότσκι στο Κογιοακάν. Λίγο πριν είχε έρθει ένας αγγελιοφόρος στην πύλη με ένα δέμα για τους ιδιοκτήτες. Επειδή το δέμα φάνηκε ύποπτο στη φρουρά δεν του επιτράπηκε να το αφήσει. Ο Τρότσκι δεν είχε καμία αμφιβολία ότι το δέμα αυτό ήταν η βόμβα που εξερράγη αργότερα, και δήλωσε ότι ήταν μια απόπειρα κατά της ζωής του, που οργάνωσε η Μόσχα. Κάποιος βέβαια θα μπορούσε να αναρωτηθεί ποιο το όφελος, αφού το δέμα δεν έγινε δεκτό μέσα στο σπίτι, να αφεθεί να εκραγεί στο φράκτη. Κάτι τέτοιο θα είχε σαν αποτέλεσμα να προειδοποιήσουν τον Τρότσκι, αυτός να ενισχύσει τη φρουρά του, οπότε η επόμενη απόπειρα να είναι πολύ πιο δύσκολη. Το πιο πιθανό είναι η έκρηξη να ήταν μια προειδοποίηση που δεν απευθυνόταν κυρίως στον Τρότσκι αλλά στη μεξικάνικη κυβέρνηση. Είναι γνωστό ότι οι μεξικάνοι κομμουνιστές επιδίωκαν επίμονα να διώξουν τον Τρότσκι από τη χώρα. Προσπαθούσαν να πιέσουν τη κυβέρνηση Καρντένας με ψηφίσματα διαμαρτυρίας και συγκεντρώσεις και πιθανά να αποφάσισαν αυτό το ακραίο βήμα μήπως και λυθεί άμεσα το πρόβλημα. Πολλοί ήταν οι Μεξικάνοι που είχαν μόλις επιστρέψει από την Ισπανία και ήταν εξοργισμένοι με τη στάση του Τρότσκι και τον υπονομευτικό ρόλο των τροτσκιστών εκεί που είχε κοστίσει πολλά θύματα στις γραμμές τους.

Μια άλλη πτυχή της υπόθεσης είναι οι εξαφανίσεις ή οι δολοφονίες πολλών συνεργατών του Τρότσκι. Όλες βέβαια ανεξαιρέτως αποδόθηκαν στις σοβιετικές υπηρεσίες ασφαλείας, χωρίς φυσικά τις αντίστοιχες αποδείξεις, και χρησίμευαν στο να επιβεβαιώνουν την αρχική θέση ότι ο Στάλιν είχε προγράψει τον Τρότσκι ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο Τσέχος E. Wolf, γραμματέας του Τρότσκι στη Νορβηγία, που εξαφανίστηκε χωρίς ίχνος στην Ισπανία, ο ηγέτης του POUM A. Nin, ο αυστριακός C. Landau, ο γιος του Ρώσου μενσεβίκου ηγέτη Αμπράμοβιτς Μ.Ρέιν. Ο L. Sedov γιος του Τρότσκι πέθανε τον Φεβρουάριο του 1938 σε ιδιωτική κλινική στο Παρίσι, μετά από χειρουργική επέμβαση σκωληκοειδίτιδας. Ο Ρ. Κλέμεντ, γραμματέας του Τρότσκι στην Τουρκία και τη Γαλλία, πέθανε στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1938 υπό ασαφείς συνθήκες. Τέλος, ο Ι. Reiss, ένας από τους επικεφαλής του δικτύου των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών στη Δυτική Ευρώπη, που αρνήθηκε να επιστρέψει στην ΕΣΣΔ και παράλληλα ήρθε σε επαφή με τον Τρότσκι, βρέθηκε δολοφονημένος κοντά στη Λοζάννη το Σεπτέμβριο του 1937.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ευθύνη των σοβιετικών υπηρεσιών ασφαλείας για το θάνατο ή την εξαφάνιση πολλών από τους προαναφερθέντες δεν έχει αποδειχθεί. Με μεγαλύτερη ή μικρότερη βεβαιότητα μπορούμε να μιλάμε μόνο για τη συμμετοχή τους στο θάνατο των Reiss και Nin. Ο πρώτος εξουδετερώθηκε σαν προδότης (μέλος των υπηρεσιών ασφαλείας της ΕΣΣΔ που αυτομόλησε), και ο δεύτερος ως ηγέτης μιας ένοπλης εξέγερσης στα μετόπισθεν των Δημοκρατικών στην Ισπανία. Όσο για τον θάνατο του Sedov, σύμφωνα με το επίσημο συμπέρασμα των γάλλων γιατρών, πέθανε από περιτονίτιδα στη διάρκεια εγχείρησης [iv].

Τη νύκτα της 24^ης Μαΐου 1940, μια ομάδα αγωνιστών με επικεφαλής τον γνωστό τοιχογράφο Α. Σικέιρος επιτέθηκε στο σπίτι του Τρότσκι στο Κογιοακάν. Σκοπός της εισβολής ήταν να συλλέξουν, χωρίς αιματοχυσία, αποδεικτικά στοιχεία για τα χρήματα τα οποία ο Τρότσκι λάμβανε από τον αντιδραστικό δημοσιογραφικό όμιλο Hearst και να προκαλέσουν ένα σκάνδαλο το οποίο θα υποχρέωνε την κυβέρνηση Καρδένας να κλείσει το στρατηγείο του Τρότσκι στο Μεξικό. Η ένοπλη αυτή διαμαρτυρία κατέληξε σε φιάσκο. Ο Τρότσκι παρέμεινε κρυμμένος κάτω από το κρεβάτι του, προστατευόμενος από τη σύζυγό του, ενώ, πάνω στην αναταραχή, τα έγγραφα που ο Σικέιρος ήλπιζε να βρει, δεν κατασχέθηκαν και ο Τρότσκι παρέμεινε ασφαλής στο Μεξικό. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Μεξικού κατηγορηματικά δήλωσε ότι δεν είχε καμία σχέση με την ενέργεια εκείνη.

Ο Α. Σικέιρος συνελήφθη από τη μεξικάνικη αστυνομία και καταδικάστηκε, ενώ στην απολογία του ανέφερε τους λόγους που τον οδήγησαν στην πράξη του αυτή. Ήταν κυρίως η υπονομευτική δράση των τροτσκιστών στην Ισπανία, όπου στη μέση του άνισου αγώνα με τους εθνικιστές και τους φασίστες οργάνωσαν μια εξέγερση στη Βαρκελώνη στις 3 Μάη του 1937 στα μετόπισθεν των Δημοκρατικών. Μία εξέγερση που κόστισε στον ισπανικό λαό 850 νεκρούς και 2.600 τραυματίες[v]. Με το Γερμανικό στρατό ήδη στα σύνορα της ΕΣΣΔ, ο Σικέιρος ήθελε να σταματήσει τον Τρότσκι από το να χρησιμοποιεί το έδαφος του Μεξικού για να επιτίθεται στην ΕΣΣΔ. Και αφού οι επανειλημμένες του εκκλήσεις στον Καρδένας τον πρόεδρο του Μεξικού δεν είχαν αποτέλεσμα αποφάσισε να δράσει. Όπως ο ίδιος δήλωσε στόχος του δεν ήταν η δολοφονία του Τρότσκι αλλά να πείσει την Μεξικάνικη κυβέρνηση να τον διώξει από τη χώρα.

Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η απόφαση της σοβιετικής ηγεσίας να λύσει εκείνη την περίοδο μια για πάντα τους λογαριασμούς της με τον Τρότσκι οφείλεται στην άμεση και ενεργή συμμετοχή των τροτσκιστών και του ίδιου του Τρότσκι στους αντισοβιετικούς σχεδιασμούς των Αγγλογάλλων στην αρχική φάση του Β’ΠΠ. Φαίνεται ότι προς τα μέσα του 1939 η ηγεσία του Λαϊκού Επιτροπάτου Εσωτερικών Υποθέσεων (NKVD) άρχισε να σχεδιάζει την επιχείρηση εξουδετέρωσης του Τρότσκι. Η επιχείρηση ονομάστηκε ‘Επιχείρηση Πάπια’ όπου πάπια (утка) στα ρώσικα σημαίνει εκτός από το πουλί και παραπλάνηση. Έτσι στάλθηκε μια ομάδα πρακτόρων στο Μεξικό με επικεφαλής  τον Ν. Εϊτιγκον. Μέλη της ομάδας ήταν ο Ρ. Μερκαντέρ, ταγματάρχης στις τάξεις των Δημοκρατικών στην Ισπανία, που το 1938 είχε διεισδύσει στον τροτσκιστικό μηχανισμό στο Παρίσι, καθώς  και η μητέρα του Κ. Μερκαντέρ, και αυτή μαχήτρια των Δημοκρατικών. Στις 20 Αυγούστου ο Ρ. Μερκαντέρ με την αφορμή ενός άρθρου που είχε γράψει, κατάφερε να βρεθεί μόνος με τον Τρότσκι στο γραφείο του τελευταίου. Εκεί με μια ορειβατική αξίνα έδωσε ένα θανάσιμο πλήγμα στον Τρότσκι που ξεψύχησε μία μέρα αργότερα σε νοσοκομείο στο Μεξικό. Ο Ρ. Μερκαντέρ δεν κατάφερε να διαφύγει και παραδόθηκε από τους σωματοφύλακες του Τρότσκι στις μεξικάνικες αρχές Καταδικάστηκε το 1943 για τον φόνο σε 20 χρόνια φυλακή. Έμεινε ακριβώς 20 χρόνια στη φυλακή χωρίς ποτέ να αποκαλύψει ούτε καν το πραγματικό του όνομα (η ταυτότητα του αποκαλύφθηκε μόλις το 1953 με τη συνδρομή των Ισπανικών αρχών). Όταν απελευθερώθηκε το 1960, βρέθηκε στη Μόσχα μέσω Κούβας, όπου παρασημοφορήθηκε σαν ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 6 Ιουνίου του 1941 ο Ν. Εϊτιγκον και η Κ. Μερκαντέρ έλαβαν το παράσημο Λένιν για την επιτυχημένη αποστολή[vi].

Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 ο Τρότσκι και οι υποστηρικτές του επιτίθονταν με μένος στην ΕΣΣΔ και την Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ). Ο πραγματικός σκοπός αυτών των επιθέσεων ήταν η απομάκρυνση από την εξουσία της ηγεσίας των μπολσεβίκων με επικεφαλής τον Στάλιν. Στο σκοπό τους αυτό οι τροτσκιστές απέτυχαν. Στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ αλλά και στην ΚΔ, τόσο οι τροτσκιστές όσο και οι δεξιοί σύμμαχοί τους με επικεφαλής το Μπουχάριν, είχαν εξουδετερωθεί κάτω από τα χτυπήματα των υπηρεσιών ασφαλείας της χώρας. Απέτυχαν να κερδίσουν την πλειοψηφία των μελών των κομμουνιστικών κομμάτων αλλά και της μεγάλης μάζας της εργατικής τάξης τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και σε όλες τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου.

Ωστόσο η αυξανόμενη απειλή ενός νέου παγκόσμιου πολέμου έδωσε νέες ελπίδες στον Τρότσκι και τους υποστηρικτές του. Πίστευαν ότι όπως ο Α’ ΠΠ προκάλεσε την αναζωπύρωση του επαναστατικού κινήματος, έτσι κι ένας νέος πόλεμος θα προκαλούσε επαναστατική έκρηξη σε μια σειρά από χώρες. Προέβλεπαν ότι τα κόμματα της ΚΔ, όπως έπραξαν τα κόμματα της Β’Διεθνούς στη διάρκεια του Α’ΠΠ, θα περνούσαν σε θέσεις σοσιαλσωβινισμού, το προλεταριάτο θα τους γυρνούσε την πλάτη και θα στρεφόταν στα ‘πραγματικά επαναστατικά κόμματα’  δηλ. τις τροτσκιστικές οργανώσεις. Εν αναμονή αυτής της εξέλιξης ο Τρότσκι και οι υποστηρικτές του το 1938 προχώρησαν στη δημιουργία της IV Διεθνούς. Ο πόλεμος και η παγκόσμια επανάσταση, σύμφωνα με τον Τρότσκι, θα γινόταν μια καθαρτική πυρκαγιά που θα απελευθέρωνε την ΕΣΣΔ από τα δεσμά του “γραφειοκρατικού απολυταρχισμού” του Στάλιν. Αναφερόμενος στην ανάγκη να προστατευθούν τα «οικονομικά θεμέλια της ΕΣΣΔ», ο Τρότσκι τόνιζε ταυτόχρονα ότι «μόνο η διεθνής επανάσταση μπορεί να σώσει την ΕΣΣΔ και τον  σοσιαλισμό», πράγμα που  σήμαινε τη συμμετοχή της ΕΣΣΔ στον πόλεμο. Πόλεμο που θα οδηγούσε  σε μια «πολιτική επανάσταση» στη Σοβιετική Ένωση [vii] .

Το σοβιετο-γερμανικό σύμφωνο μη επίθεσης (σύμφωνο Μολότοφ – Ριμπερτρομπ) το οποίο επέτρεψε στην ΕΣΣΔ να παραμείνει έξω από την αρχική φάση του ιμπεριαλιστικού πολέμου, κατάφερε ένα καίριο πλήγμα στους υπολογισμούς του Τρότσκι και των υποστηρικτών του. Δεν ήταν τυχαίο ότι επικρίθηκε έντονα από τον ίδιο τον Τρότσκι που μίλησε για προδοσία του Στάλιν, κατηγόρησε την  ΕΣΣΔ σαν υπεύθυνη για τη ναζιστική εισβολή στην Πολωνία κλπ, όλες οι συκοφαντίες που και σήμερα η αστική ιστοριογραφία και προπαγάνδα αναπαράγει ενάντια στην ΕΣΣΔ [viii].

Το Νοέμβριο του 1939 ξεκίνησε ο Σοβιετο-φινλανδικός πόλεμος. Η Γαλλία και η Μ. Βρετανία θεώρησαν τον πόλεμο αυτό μια καλή ευκαιρία για να επέμβουν στην ΕΣΣΔ. Ο αρχικός σχεδιασμός περιελάμβανε την αποστολή ενός εκστρατευτικού σώματος 150 χιλιάδων ανδρών στη Φινλανδία και το βομβαρδισμό των σοβιετικών πετρελαιοπηγών στον Καύκασο. Σε δεύτερο στάδιο σχεδίαζαν να μεταφέρουν τις εχθροπραξίες στο έδαφος της ΕΣΣΔ. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι στόχοι των Αγγλογάλλων για επέμβαση ενάντια στην ΕΣΣΔ συνέπεσαν με το στόχο του Τρότσκι για εμπλοκή της ΕΣΣΔ σε πόλεμο που κατ’ αυτόν θα οδηγούσε σε πτώση της σοβιετικής κυβέρνησης. Αυτό οδήγησε ορισμένους κύκλους σε Λονδίνο και Παρίσι να σκεφτούν την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τον Τρότσκι και τους υποστηρικτές του προς όφελός τους. Εξετάστηκε η δυνατότητα της μεταφοράς του Τρότσκι στην ΕΣΣΔ, όπου με την βοήθεια των υποστηρικτών του θα οργάνωνε πραξικόπημα που θα οδηγούσε στην ανατροπή της ηγεσία των μπολσεβίκων και του Στάλιν. Στο μυαλό τους είχαν την Γερμανία, που στη διάρκεια του Α’ ΠΠ διευκόλυνε την επιστροφή του Λένιν αλλά και στελεχών των μενσεβίκων στην Τσαρική Ρωσία, που εντέλει οδήγησε στην απόσυρσή της από τον πόλεμο. Οι Αγγλογάλλοι με τη βοήθεια του Τρότσκι σκόπευαν στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: να σύρουν την ΕΣΣΔ σε μία σύγκρουση με τη ναζιστική Γερμανία. Δεν ήταν οι πρώτοι, ήδη η Φινλανδική κυβέρνηση το Δεκέμβριο του 1939 είχε συζητήσει ανοικτά το σχηματισμό ρωσικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Κερένσκι ή εναλλακτικά τον Τρότσκι [ix].

Δυο έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου εξωτερικών της Γερμανίας ρίχνουν επιπλέον φως στην ιστορία αυτή. Στο πρώτο ο Γερμανός πρόξενος στη Γενεύη αναφέρει στο τμήμα στρατιωτικών πληροφοριών του υπουργείου εξωτερικών στο Βερολίνο:

‘… Σε σχέση με τις πληροφορίες σε προηγούμενες εκθέσεις σχετικά με τη συγκέντρωση (αγγλογαλλικών) στρατευμάτων στη Συρία, τα ακόλουθα μηνύματα και φήμες που αποστέλλονται από πράκτορες στη Γαλλία και τη Γενεύη  έχουν πιθανώς ενδιαφέρον. Σύμφωνα με αυτούς, η Αγγλία σκοπεύει να προκαλέσει ξαφνικό πλήγμα όχι μόνο στις ρωσικές πετρελαιοπηγές, αλλά θα προσπαθήσει επίσης να στερήσει τη Γερμανία από τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές στα Βαλκάνια.

… Ένας πράκτορας στη Γαλλία αναφέρει ότι το βρετανικό σχέδιο είναι διαμέσου της ομάδας του Τρότσκι στη Γαλλία, για να έλθει σε επαφή με τους υποστηρικτές του Τρότσκι στη Ρωσία και να προσπαθήσει να οργανώσει πραξικόπημα εναντίον του Στάλιν. Αυτές οι απόπειρες πραξικοπήματος πρέπει να θεωρηθούν ότι συνδέονται στενά με την βρετανική πρόθεση να καταστραφούν οι  ρωσικές πετρελαιοπηγές’ [x].

Λίγες μέρες αργότερα στο γραφείο του Γερμανού υπουργού εξωτερικών Ρίμπεντροπ έφτασε η παρακάτω έκθεση από την Γενεύη:

‘Αναφορικά με τα βρετανικά σχέδια για διακοπή της τροφοδοσίας πετρελαίου της Γερμανίας και της Ρωσίας η Γενεύη αναφέρει:

Η βρετανική πλευρά θέλει να κάνει μια απόπειρα να αποκόψει τους Ρώσους από τις πετρελαιοπηγές της και ταυτόχρονα σκοπεύει να επηρεάσει τη Ρουμανία με τη μία ή την άλλη μορφή και, προκαλώντας μια σύγκρουση στα Βαλκάνια, να στερήσει τη Γερμανία από τον εφοδιασμό της με πετρέλαιο. Αποκόπτοντας την ΕΣΣΔ και τη Γερμανία από το πετρέλαιο… ελπίζουν να λύσουν γρήγορα και ριζικά το πρόβλημα, υποθέτουν ότι σε έντονα επιδεινούμενες συνθήκες, αυτές οι χώρες θα κινηθούν ανοικτά η μία ενάντια στην άλλη…

Περαιτέρω, η αγγλική πλευρά θα επιχειρήσει να κινητοποιήσει την ομάδα του Τρότσκι, δηλαδή την IV Διεθνή, και να την μεταφέρει με κάποιο τρόπο στη Ρωσία. Πράκτορες στο Παρίσι αναφέρουν ότι ο Τρότσκι, με τη βοήθεια των Βρετανών, θα πρέπει να επιστρέψει στη Ρωσία για να οργανώσει πραξικόπημα εναντίον του Στάλιν. Σε ποιο βαθμό μπορούν να υλοποιηθούν αυτά τα σχέδια, είναι δύσκολο να κρίνουμε από εδώ. Βερολίνο, 17 Ιανουαρίου 1940’ [xi].

Βέβαια τα γερμανικά έγγραφα που αποκαλύπτουν τα σχέδια της Αγγλίας και της Γαλλίας σχετικά με τον Τρότσκι και την ομάδα του, δεν μας λένε ποια ήταν η θέση του ίδιου του Τρότσκι αναφορικά με τα σχέδια αυτά. Ωστόσο έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι τυχόν πρόταση κάποιας κυβέρνησης των μεγάλων δυνάμεων ώστε με την βοήθειά της να επιστρέψει στη Σοβιετική Ένωση την κατάλληλη στιγμή για να ηγηθεί του αγώνα ενάντια στο Στάλιν θα γινόταν αποδεκτή από τον Τρότσκι. Μάλιστα η αποδοχή μιας τέτοιας πρότασης ήδη έβρισκε την αιτιολόγησή της στα γραπτά του Τρότσκι και στον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος προσέγγιζε τις συνθήκες επιστροφής του Λένιν στη Ρωσία το 1917. Ο Τρότσκι χαρακτήριζε την ενέργεια του Λένιν σα μια τολμηρή απόφαση, μια επιδέξια αξιοποίηση των ψεύτικων ελπίδων των γερμανικών αρχών προς το συμφέρον της επανάστασης. Πίστευε ότι ο επερχόμενος πόλεμος θα σάρωνε τα κομμουνιστικά κόμματα και θα έδινε τη δυνατότητα στις ασήμαντες τροτσκιστικές ομάδες να ηγηθούν μιας παγκόσμιας επανάστασης. Η ανατροπή της σοβιετικής εξουσίας εν τω μέσω πολέμου ήταν η μόνη συνεπής επαναστατική γραμμή:

‘Μόνο η ανατροπή της κλίκας του Κρεμλίνου μπορεί να καταστήσει δυνατή την αναγέννηση της στρατιωτικής δύναμης της ΕΣΣΔ. Μόνο η διάλυση της πρώην Κομιντέρν μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για τον επαναστατικό διεθνισμό. Ο αγώνας ενάντια στον πόλεμο, τον ιμπεριαλισμό και τον φασισμό απαιτεί έναν αδίστακτο αγώνα ενάντια στον όλο εγκλήματα σταλινισμό. Όποιος υπερασπίζεται τον Σταλινισμό άμεσα ή έμμεσα, όποιος σιωπά για τις προδοσίες του ή υπερβάλλει τη στρατιωτική του δύναμη, είναι ο χειρότερος εχθρός της επανάστασης, του σοσιαλισμού, των καταπιεσμένων λαών. Όσο πιο γρήγορα η συμμορία του Κρεμλίνου ανατραπεί από την ένοπλη επίθεση των εργαζομένων, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι πιθανότητες για σοσιαλιστική αναγέννηση της ΕΣΣΔ, τόσο πιο κοντά και ευρύτερη θα είναι η προοπτική της διεθνούς επανάστασης’ [xii].

Άναυδος – Ιούνιος 2020

Σημειώσεις – Παραπομπές

[i] FIFTEENTH CONFERENCE OF THE CPSU(B) Moscow, October 26-November 3, 1926  RESOLUTION “ON THE OPPOSITION BLOC IN THE CPSU(B)”

[ii] Pages From Trotsky’s Journal.Fourth International, Vol. 2 No. 5, June 1941, σελ.150-154.

[iii] Vishlev O.V. On the eve of June 22, 1941. Documentary essays. – M .: Nauka, 2001 (στα ρώσικα Вишлёв О.В. Накануне 22 июня 1941 года. — М.: Наука, 2001)

[iv] Vishlev O.V. On the eve of June 22, 1941. Documentary essays. – M .: Nauka, 2001 (στα ρώσικα Вишлёв О.В. Накануне 22 июня 1941 года. — М.: Наука, 2001)

[v] Ph. Stein. Siqueiros His life and Works – International Publishers 1993 σελ 116

[vi] Эдуард Прокопьевич Шарапов Наум Эйтингон – карающий меч Сталина

[vii] Leon Trotsky The USSR in War (September 1939) Source: The New International [New York], Vol.5 No.11, November 1939, pp.325-332. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1939/09/ussr-war.htm

[viii] L.Trotsky Statement to Press on Soviet-German Alliance. Socialist Appeal, Vol. III No. 67, 9 September 1939, pp. 1 & 4. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1939/09/statement.htm

[ix] Väinö Tanner, The Winter War: Finland Against Russia 1939-1940 (Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1957, orig.; Finnish, 1950), 274 pp.  Small Nations in Times of Crisis and Confrontation By Yohanan Cohen sel 281

[x] Vishlev O.V. On the eve of June 22, 1941. Documentary essays. – M .: Nauka, 2001 (στα ρώσικα Вишлёв О.В. Накануне 22 июня 1941 года. — М.: Наука, 2001)

[xi] Vishlev O.V. On the eve of June 22, 1941. Documentary essays. – M .: Nauka, 2001 (στα ρώσικα Вишлёв О.В. Накануне 22 июня 1941 года. — М.: Наука, 2001)

[xii] Leon Trotsky A Fresh Lesson On the Character of the Coming War (October 1938) https://www.marxists.org/archive/trotsky/1938/10/imperial.htm