Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Η πιο όμορφη θάλασσα»

«Ένα ανοιξιάτικο βράδυ του 1966. Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο είχα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι μου εξαντλημένος από μία διαδήλωση από τις πολλές που γίνονταν τότε καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας. Μας είχαν επιτεθεί οι ακροδεξιοί της ΕΚΟΦ με καδρόνια, σίδερα και ξύλα στα Προπύλαια με τη συμπαράσταση της αστυνομίας. Κατέληξα στο σπίτι μου στην Κυψέλη. Ψόφιος απ’ την κούραση, έπεσα στο κρεβάτι για να κοιμηθώ. Πήρα στα χέρια μου ένα βιβλίο για να το ξεφυλλίσω και να κλείσουν τα μάτια μου. Όλη τη νύχτα διάβαζα. Με είχε συνταράξει. Ήταν “Οι Ρομαντικοί” του Ναζίμ Χικμέτ. Στις 7 το πρωί το είχα τελειώσει και από τότε παρέμεινα αιώνιος θαυμαστής του. Το 1970, στην πιο σκληρή περίοδο της χούντας, αρχίζω να μελοποιώ ποιήματά του»… (Θάνος Μικρούτσικος μιλώντας για την πρώτη του επαφή με το έργο του Ναζίμ Χικμέτ, στο Επιστημονικό Συνέδριο της ΚΕ του ΚΚΕ με τίτλο «Ναζίμ Χικμέτ: Για να γενούνε τα σκοτάδια λάμψη»)

Το 1975 κυκλοφορεί ο πρώτος μεγάλος δίσκος του Θάνου Μικρούτσικου με τίτλο «Πολιτικά τραγούδια». Την πρώτη πλευρά του δίσκου καταλαμβάνουν έξι τραγούδια σε στίχους του Γερμανού ποιητή Βόλφ Μπίρμαν. Η δεύτερη είναι αφιερωμένη στον μεγάλο Τούρκο κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ. Ο τίτλος του δίσκου, το μουσικό ύφος των τραγουδιών, οι ενορχηστρώσεις, οι ερμηνείες της Μαρίας Δημητριάδη, οι στίχοι των ποιητών, όλα προκαλούν αίσθηση. Ο δίσκος γίνεται αντικείμενο συζήτησης και ταυτόχρονα τα τραγούδια περνούν στα χείλη του κόσμου. Ο Θάνος Μικρούτσικος με το ντεμπούτο του καταθέτει ένα έργο που ταρακουνάει τα μουσικά πράγματα (και όχι μόνο) στην εποχή του και αποτελεί παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές.

«Πολιτικά τραγούδια» – Ο δίσκος:

«Μικρόκοσμος», «Αν η μισή μου καρδιά», Το έπος του Σεΐχη Μπεντρεντίν Ι», «Το έπος του Σεΐχη Μπεντρεντίν ΙΙ», «Χιονίζει μες στη νύχτα», «Η πιο όμορφη θάλασσα», «Αυτό είναι». Οι στίχοι των πρώτων τεσσάρων είναι μεταφρασμένοι από τον Γιάννη Ρίτσο και των άλλων τριών από τον Γιώργο Παπαλεονάρδο. «Τούτα τα τραγούδια γράφτηκαν μέσα στο 1975 εκτός από μερικά (Σημ. συντ.: «Χιονίζει μες στη νύχτα», «Η πιο όμορφη θάλασσα», «Αυτό είναι») που γράφτηκαν το 1970. Ο τίτλος «πολιτικά τραγούδια» ορίζει μια συγκεκριμένη αντίληψη: Το πολιτικό τραγούδι ξεπερνά το επίπεδο των διαπιστώσεων ή της διαμαρτυρίας. Δεν εντοπίζει μόνο τις κοινωνικές αντιθέσεις αλλά ανιχνεύει τις αιτίες που τις γεννούν και δείχνει τις προοπτικές για τη συντριβή τους. Μιλάει συγκεκριμένα. Μ’ αυτή την έννοια το πολιτικό τραγούδι είναι δύσκολη υπόθεση. Τούτη η συλλογή είναι για μένα η αρχή της διαδικασίας» σημειώνει με νόημα ο συνθέτης στο εξώφυλλο του δίσκου.

Να γελάσεις απ’ τα βάθη των χρυσών σου ματιών
είμαστε μες στο δικό μας κόσμο

Η πιο όμορφη θάλασσα
είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει
Τα πιο όμορφα παιδιά δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα
Τις πιο όμορφες μέρες μας
δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα
Κι αυτό που θέλω να σου πω
το πιο όμορφο απ’ όλα,
δε στο ’χω πει ακόμα.

(Μετάφραση: Γιώργος Παπαλεονάρδος)

Το τραγούδι «Η πιο όμορφη θάλασσα» αποδίδεται στα ελληνικά στο δίσκο του Μικρούτσικου μεταφρασμένο από τον Γιώργο Παπαλεονάρδο. Η εμβληματική ερμηνεία της αξέχαστης Μαρίας Δημητριάδη τολμούμε να πούμε ότι μεταφέρει ατόφια την τρυφερότητα και την αγάπη για τη ζωή, του Ναζίμ Χιμέτ που έζησε πολλά χρόνια στις φυλακές. Ο κομμουνιστής Χικμέτ αγαπά τη ζωή και παλεύει για να την αλλάξει, να την κάνει καλύτερη, χωρίς πόλεμο, χωρίς φτώχεια, αδικία, εκμετάλλευση . Ο ποιητής όπως χιλιάδες κομμουνιστές ανά τον κόσμο μετατρέπει τη φυλακή σε σχολείο για τους συγκρατούμενούς του με μαθήματα γλώσσας, λογοτεχνίας, Γαλλικών, αλλά και βασικών αρχών μαρξισμού. Παράλληλα γράφει ασταμάτητα ποίηση.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι: «Η πιο όμορφη θάλασσα»

«Η πιο όμορφη θάλασσα» ήταν το τραγούδι με το οποίο έκλεισε η συγκλονιστική και ανεπανάληπτη συναυλία της 20 του Γενάρη 2020, στο Μέγαρο Μουσικής. Η πρώτη συναυλία για τον Θάνο, χωρίς τον Θάνο που λίγες μέρες νωρίτερα είχε φύγει από τη ζωή. Ο Νταλάρας, ο Πασχαλίδης, ο Μεράντζας, ο Θωμαΐδης, ο Κότσιρας, η Ρίτα Αντωνοπούλου, η Μαριάννα Πολυχρονίδη, ο Θηβαίος, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Μητσιάς τραγούδησαν τα τραγούδια του Θάνου εκείνο το βράδυ, ενώ ο Οδυσσέας Ιωάννου διάβαζε αποσπάσματα από τη βιογραφία του αγαπημένου συνθέτη. Οι εικόνες από το επόμενο βίντεο δεν περιγράφονται με λόγια…

«Το πιο όμορφο απ’ όλα δεν στο ‘χω πει ακόμα», Θάνο…

Οι νεότερες γενιές γνωρίσαμε την ποίηση του Χικμέτ όταν ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος μας τον παρουσίασε μέσω των εκδόσεων Κέδρος. Η επιλογή των ποιημάτων του Χικμέτ προλογίζεται από τον Ρίτσο «ανοίγοντας το δρόμο» στον αναγνώστη για να πλησιάσει και να γνωρίσει τον Τούρκο ποιητή και το έργο του. Μια από τις ενότητες της έκδοσης του Κέδρου «Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα, Πρόλογος και Απόδοση Γιάννη Ρίτσου» έχει τίτλο «Επιστολές και ποιήματα (1942-1946)». Οι παρακάτω στίχοι και άλλα ποιήματα του Χικμέτ κυκλοφορούν μελοποιημένα από τον Μάνο Λοΐζο, στον δίσκο «Γράμματα στην αγαπημένη», που κυκλοφόρησε το 1983:

Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή
που δεν την αρμενίσαμε ακόμα.
Το πιο όμορφο παιδί
δε μεγάλωσε ακόμα.
Τις πιο όμορφες μέρες,
τις πιο όμορφες μέρες μας,
δεν τις ζήσαμε ακόμα.

Κι αχ ό,τι πιο όμορφο θα ’θελα να σου πω,
Δε στο ’πα ακόμα.

(Απόδοση: Γιάννης Ρίτσος)

Ο Λοΐζος δούλευε τα συγκεκριμένα τραγούδια από το 1971 όμως δεν θα δει ποτέ τον δίσκο να γίνεται κτήμα του κόσμου καθώς ένα χρόνο νωρίτερα θα φύγει πρόωρα από τη ζωή σε νοσοκομείο της Μόσχας. Τα δεκατέσσερα τραγούδια του δίσκου κυκλοφορούν ερμηνευμένα από τον ίδιο το συνθέτη στις δοκιμαστικές τους ηχογραφήσεις, παρά το γεγονός ότι είχαν ηχογραφηθεί με τη φωνή του Μανώλη Ρασούλη και ο Λοΐζος τα προόριζε για τη Μαρία Φαραντούρη! Να σημειωθεί (και θα καταλάβετε τον λόγο στη συνέχεια) ότι ο Ρασούλης είχε τραγουδήσει και στα «Νέγρικα» (δίσκος που κυκλοφόρησε το 1975 σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη και μουσική Μάνου Λοΐζου) δίπλα στη Φαραντούρη.

Από τον πρόλογο του Γιάννη Ρίτσου, θα μεταφέρουμε λόγω χώρου μόνο μια συγκεκριμένη παράγραφο που πιστεύουμε ότι αξίζει ιδιαίτερα να φωτιστεί. Γράφει ο Ρίτσος για τον Χικμέτ: «Τη μοναξιά τη γνωρίζει περισσότερο μέσα στη φυλακή κι όχι ανάμεσα στους ανθρώπους, όχι πλάι στη γυναίκα, όχι μέσα του. Τη δέχεται σαν κοινωνικό καταναγκασμό που μπορείς να τον πολεμήσεις, κι όχι σαν αναπότρεπτη μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι μια φυλακή που πρέπει και μπορεί να την γκρεμίσει. Κι αν κάποτε αφήνετα σ’ αυτήν (κι αυτό γίνεται πότε- πότε) δεν το συγχωρεί στον εαυτό του».

«Γράμματα στην αγαπημένη» – Ο δίσκος:

Στη σύντομη αναφορά μας είδαμε πώς ο Χικμέτ «συνέδεσε» τους δυο σπουδαίους και λαοφιλείς συνθέτες μας, τον Θάνο Μικρούτσικο και τον Μάνο Λοΐζο. Όμως η πρώτη τους μουσική συνάντηση είχε λάβει χώρα αρκετά χρόνια νωρίτερα. Το ημερολόγιο έγραφε 19 του Απρίλη 1967 όταν στο θέατρο “Κεντρικό”, ο νέος τότε συνθέτης Μάνος Λοΐζος παρουσίαζε τα «Νέγρικα». Η συνέχεια ανήκει στον Θάνο Μικρούτσικο που θυμάται με συγκίνηση: «Στο πιάνο έπαιζα εγώ (ήμουν 19 χρόνων), σε ένα όργανο από τους προγόνους των λεγόμενων συνθεσάιζερ, που είχα στο σπίτι μου, έπαιζε ο Λοΐζος, κιθάρα ο Διονύσης Σαββόπουλος, τραγουδούσε η νεαρή τότε Μαρία Φαραντούρη και επίσης σε άλλα δύο όργανα ήταν δύο πολύ αξιόλογοι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής, ο Τζίμης Τζιμόπουλος, ένας από τους γνήσιους ροκάδες της δεκαετίας του ’60 και ο Πετροπουλάκης. Μετά από πάρα πολλές πρόβες δώσαμε αυτή τη συναυλία, που είχε ένα ιδιαίτερο σφρίγος και παλμό. Τα τραγούδια του Μάνου ήταν εξαιρετικά, η Φαραντούρη τραγουδούσε εκπληκτικά, εμείς παίζαμε με όλο το πάθος μας και μάλιστα ήταν τόση η καλλιτεχνική επιτυχία της συναυλίας, που οι οργανωτές είπαν ότι θα την επαναλάμβαναν “μεθαύριο”. Το “μεθαύριο” ήταν η 21η Απριλίου 1967»…

Θάνος Μικρούτσικος – Μάνος Λοΐζος

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να συγκινούν τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας, να τους συντροφεύουν στις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», φιλοδοξεί να «παίξει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια που γράφτηκαν από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς, που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, μας εμπνέουν και μας συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… Ακούστε τα όλα εδώ.