Είναι τελικά ατυχήματα; (Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας)

Οι λέξεις είναι μια από τις πρώτες κληρονομιές που βρίσκουμε. Έρχονται από το περιβάλλον μας όταν δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε το βάρος τους, συνεχίζουμε να τις μαθαίνουμε στο σχολείο, πάλι σε μια ηλικία που έχουμε περισσότερη εμπιστοσύνη από ότι χρειάζεται ή αξίζει το εκπαιδευτικό σύστημα. Όταν λοιπόν έρθει η στιγμή να τις χρησιμοποιήσουμε και να τις επεξεργαστούμε, τις θεωρούμε ήδη αυτονόητες.

Για παράδειγμα η φράση  εργατικό ατύχημα σε τι πραγματικά αναφέρεται; Ο άμεσος συνειρμός είναι ότι αφορά το θάνατο εργαζόμενου στο χώρο εργασίας του. Ας ξαναδούμε όμως την φράση. Εργατικό ατύχημα. Ατύχημα. Δηλαδή ένα τυχαίο γεγονός. Ένα γεγονός το οποίο δεν έχει να κάνει με αποφάσεις, δεν μπορούσε να προβλεφθεί και άρα δε θα μπορούσε να υπάρχει πρόληψη για την αντιμετώπιση του.

Κάτι αστάθμητο. Τι άλλο όμως μπορεί να είναι το αστάθμητο από την πιο εύκολη δικαιολογία για να καλυφθούν ανεπάρκειες και ευθύνες. Γιατί αν κάτι μπορούσε να έχει προβλεφθεί, αν κάτι μπορούσε να αποφευχθεί, τότε δεν μιλάμε για ένα τυχαίο γεγονός, δε μιλάμε για ατύχημα. Μιλάμε για δολοφονία.

Για αυτό το λόγο υπάρχει η ειδικότητα της Ιατρικής της Εργασίας. Άλλη μια ειδικότητα η οποία μπήκε στο περιθώριο στην πολιτισμένη χώρα μας. Αφενός, γιατί να εκπαιδεύσεις γιατρούς που εν δυνάμει θα περιορίζουν την κερδοφορία των αφεντικών, και αφετέρου, γιατί να ενδιαφέρεται το κράτος για ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Οι γιατροί της ειδικότητας αυτής θα μπορούσαν να ενταχθούν στα προστατευόμενα είδη της WWF, και μπορεί να χρεώνονται δεκάδες επιχειρήσεις (νομικά όσες έχουν πάνω από 50 άτομα εργαζόμενους), ενώ τα κενά καλύπτονται (;) με συμβάσεις με γιατρούς άλλων ειδικοτήτων.

Παρ’ όλ’ αυτά η νομοθεσία και οι κανόνες παραμένουν, υπάρχουν (προς το παρόν τουλάχιστον). Ας τους δούμε για λίγο.

Ποιες καταρχήν είναι οι πηγές του κινδύνου;

–Μηχανική (ακατάλληλος εξοπλισμός)

–Ηλεκτρική (ακατάλληλες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις)

–Χημική (έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες)

–Θερμική (πιθανές πυρκαγιές ή εκρήξεις)

–Κτηριακή δομή (ακατάλληλοι χώροι εργασίας)

–Φυσικός παράγοντας (θόρυβος, ακτινοβολία, κλπ)

Με αυτό τον τρόπο οι κίνδυνοι ταξινομούνται σε:

–1η ομάδα: Κίνδυνους για την ασφάλεια: Περιβαλλοντικούς (θερμοκρασία, φωτισμός)

–2η ομάδα: Κίνδυνους για την υγεία: Φυσικούς (έκθεση σε θόρυβο, ακτινοβολία, δονήσεις), Χημικούς (εισπνοή ουσιών, έκθεση σε ουσίες), Βιολογικούς (μολυσματικά υλικά, μικρόβια, ιοί)

–3η ομάδα: Κίνδυνους εγκάρσιους ή εργονομικούς: Οργάνωσης της εργασίας (εντατικοποίηση, υπερωρίες, μονοτονία), Ψυχολογικούς (mobbing, παρενόχληση, αυταρχική συμπεριφορά) , Εργονομικούς (επαναληπτικές κινήσεις), Συνθηκών εργασίας (καιρικές συνθήκες, ζώα)

Ήδη παρατηρούμε πως στους κινδύνους εργασίας τοποθετούνται και οι συμπεριφορές και οι καταστάσεις που διαμορφώνουν και επηρεάζουν την ψυχολογία των εργαζομένων. Σκεφτείτε πόσα burn out  έχουμε δει, πόσες παραιτήσεις, πόσες φυγές στο εξωτερικό, και πως όλα θεωρούνται απλά ευθύνη ενός αδύναμου  χαρακτήρα.

Παρ’ όλ’ αυτά τόσο οι ψυχολογικοί όσο και οι υπόλοιποι παράγοντες κινδύνου πρέπει να καταγραφούν και να υπολογιστεί το υπαρκτό ρίσκο έκθεσης των εργαζομένων σε αυτούς, κάτι που είναι υποχρέωση του εργοδότη. Όλο αυτό προσδιορίζεται από την εκτίμηση κινδύνου η οποία εμπεριέχει τόσο την καταγραφή και τον υπολογισμό των κινδύνων, όσο και τη λήψη μέτρων πρόληψης. Και πάλι αυτά είναι ευθύνη του εργοδότη (Ν. 1568/85, Π.Δ. 294/88, Π.Δ. 17/96, Π.Δ. 159/99, Ν. 3850/10), ο οποίος οφείλει  να έχει στη διάθεσή του γραπτή εκτίμηση των κινδύνων, τόσο για τους εργαζόμενους του, όσο και για τα άτομα που επηρεάζονται από τις δραστηριότητες της επιχείρησης.

Στην 1η φάση εντοπίζονται οι πηγές κινδύνου: ανάλυση της παραγωγικής διαδικασίας, καταγραφή των σημείων στα οποία ενδέχεται να παρουσιαστεί κίνδυνος, καταγραφή ερωτηματολογίου εργαζομένων, συγκέντρωση εγχειριδίων χρήσης και νομοθεσίας, μελέτη του αρχείου συμβάντων. Στη 2η φάση γίνεται  εξακρίβωση  των κινδύνων έκθεσης: απεικόνιση των πηγών έκθεσης, συζήτηση με τους εργαζόμενους, καταγραφή των εργαζομένων που βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Στην 3η φάση γίνεται η εκτίμηση   των κινδύνων και η λήψη απόφασης για την αποτελεσματικότητα των υφισταμένων μέτρων πρόληψης και προστασίας. Ο κίνδυνος (risk) ισούται με το βαθμό των συνεπειών πολλαπλασιασμένο με την πιθανότητα  πρόκλησης βλάβης. Με βάση το αποτέλεσμα προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας (πηγή από πανεπιστήμιο  Κρήτης):

Όλο αυτό το οργανόγραμμα περιλαμβάνει αναλυτική καταγραφή όχι μόνο ό,τι φανταζόμαστε ως σοβαρούς κινδύνους (πχ έκρηξη) αλλά ακόμα και την ακτινοβολία ή το θόρυβο από ένα φωτοτυπικό. Εδώ να σημειωθεί πως όταν γίνεται μια αλλαγή ή μια τοποθέτηση νέου μηχανήματος, η εκτίμηση κινδύνου πρέπει να αναθεωρείται και να αναπροσαρμόζεται. Στα μέτρα προστασίας εντάσσονται οι ασκήσεις ετοιμότητας για εκκένωση κτηρίων (σε περίπτωση σεισμού, πυρκαγιάς, διαρροής μολυσματικού παράγοντα), οι σημάνσεις σε περίπτωση χρήσης χημικών, τοξικών και βιολογικών ουσιών, ενημέρωση για τη χρήση των κατάλληλων μέτρων ατομικής προστασίας ανάλογα με το υλικό υπό χρήση, μέτρα και κανόνες πυροπροστασίας.

Βέβαια γνωρίζουμε καλά πως οι νόμοι δεν δεσμεύουν τους πάντες και κυρίως αυτούς που κατέχουν το μεγάλο κεφάλαιο. Γι’ αυτό το λόγο 2 εκατομμύρια θάνατοι αποδίδονται κάθε χρόνο σε επαγγελματικά νοσήματα και 300000 θάνατοι σε εργατικά ατυχήματα. Το άγχος που βιώνουν οι εργαζόμενοι επηρεάζει πάνω από 40 εκατομμύρια ανθρώπους στην ΕΕ, ενώ το 20% θεωρεί ότι η υγεία του διατρέχει κίνδυνο λόγω του εργασιακού στρες. Συγκεκριμένα η Ελλάδα βρίσκεται στη 2η θέση από τις χώρες της ΕΕ στο εργασιακό στρες όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Όλες οι επιχειρήσεις λοιπόν υποχρεούνται να διατηρούν τεχνικό ασφαλείας με υποχρεωτικό μηνιαίο ωράριο τον αριθμό εργαζομένων επί 0,4 και οι άνω των 50 να έχουν αναφορά σε γιατρό εργασίας. Τώρα αναρωτηθείτε αν στο χώρο εργασίας έχετε γνωρίσει τον γιατρό εργασίας, αναρωτηθείτε αν έχετε γνωρίσει τον τεχνικό σύμβουλο, αναρωτηθείτε αν σας έχει ζητηθεί η γνώμη για τις συνθήκες εργασίας, αναρωτηθείτε αν σας έχουν ενημερώσει για κανόνες πυροπροστασίας, εκκένωσης κτηρίου, κανόνων ασφαλείας, αναρωτηθείτε αν έχετε δει μέτρα και κανόνες ασφαλείας να αλλάζουν όταν αλλάζει κάτι στον εξοπλισμό. Αν δεν έχετε δει, αν δε γνωρίζετε κάποιον που να έχει δει, τότε καταλαβαίνετε ότι μάλλον η λέξη ατύχημα δεν καλύπτει το τι ακριβώς παθαίνουν οι εργαζόμενοι.

Αφορμή για αυτές τις σκέψεις και αυτό το άρθρο ήταν μια σειρά μαθημάτων στο eclass του Πανεπιστημίου Πατρών για την υγιεινή και την ασφάλεια, αλλά κυρίως ο θάνατος του Χρήστου Ζορμπά στο εργοστάσια της φέτας Ηπείρου στην Άρτα. Ένα γεγονός που συγκλόνισε την τοπική κοινωνία. Γιατί ήξερε τον Χρήστο. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι δε συμβαίνουν και αλλού «ατυχήματα» τα οποία δε μαθαίνουμε ποτέ. Ζούμε τις τελευταίες μέρες, την παγκόσμια  κρίση ενός συστήματος που γεννά και θρέφει αδικίες. Βλέπουμε από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έως την Ελλάδα δήθεν ατυχήματα να συνταράσουν τους πολίτες. Βλέπουμε τις τελευταίες μέρες μιας σύγχρονης Πομπηίας, με ένα ηφαίστειο γεμάτο από οργή, κοινωνική αδικία και απελπισία έτοιμο να εκραγεί.

Όλα αυτά μόνο τυχαία γεγονότα δεν είναι. Είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος που κοστίζει ανθρώπινες ζωές. Ένα σύστημα που μπορεί να σε δολοφονεί με βιολογικούς όρους στη δουλειά, αλλά μπορεί να σε σκοτώνει και ψυχολογικά κάθε μέρα. Κανένας θάνατος, βιολογικός ή ψυχικός δεν είναι ατύχημα. Την ίδια ώρα που η σκανδαλολογία γίνεται πρωτοσέλιδο, που η γραφειοκρατία θερίζει και δίνει νόημα στον κάθε παράγοντα για να αποκτά πελατεία με ρουσφέτια, από μια σφραγίδα, μια απόφαση ενός συμβουλίου, έως διορισμούς και χρηματισμούς, γεννάται το ερώτημα μήπως παλεύουμε για μια κοινωνία που δε θέλει να σωθεί, για μια κοινωνία που έχει συμβιβαστεί με την εικόνα του τέρατος; Μήπως το μόνο που έχει νόημα είναι να ψάξει ο καθένας να φύγει σε μια χώρα που θα μπορεί να διαπραγματευτεί καλύτερα την εργατική του δύναμη;

Τι έχουμε να περιμένουμε; Μια ψήφο κάθε τέσσερα χρόνια; Μήπως να βάλουμε και σε ψηφοφορία το αν τα αφεντικά έχουν το δικαίωμα να μας σκοτώνουν στη δουλειά; Μήπως να βάλουμε σε ψηφοφορία αν η γραφειοκρατία και το κράτος έχει δικαίωμα να μας βιάζει τα όνειρα; Μήπως να περιμένουμε να ωριμάσουν οι συνθήκες; Ή μήπως να κλείσουμε τα μάτια και να περιμένουμε το ηφαίστειο να εκραγεί;

Ξέρουμε όμως ότι αν γίνει αυτό δεν υπάρχει κανένα περιθώριο, καμία ανάσα για το λαό. Γιατί ξέρουμε πως όσο δεν εφαρμόζονται οι νόμοι, δυστυχώς θα καίγονται οι δρόμοι. Ή ευτυχώς.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

∆ρίβας Σ., Ζορµπά Κ., Κουκουλάκη Θ., Μεθοδολογικός οδηγός για την εκτίµηση και πρόληψη του επαγγελµατικού κινδύνου, εκδ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., Αθήνα 2001.

∆ρίβας Σ., Παπαδόπουλος Μ., H εκτίµηση του επαγγελµατικού κινδύνου, από το βιβλίο του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.:  Θέµατα υγείας και ασφάλειας της εργασίας για επιχειρήσεις γ’ κατηγορίας (αρθ.2 Π∆ 294/88), εκδ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., Αθήνα 2003.

∆ρίβας Σ., Παπαδόπουλος Μ., H εκτίµηση του επαγγελµατικού κινδύνου, από το βιβλίο του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.:  Εγχειρίδιο υγείας και ασφάλειας της εργασίας, εκδ. ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.-ΕΚΑ, Αθήνα 2004.

Παπαδόπουλος Μ., Ο στόχος της εγγενούς ασφάλειας και ο ρόλος του Τεχνικού Ασφάλειας, Υγιεινή & Ασφάλεια της Εργασίας (περιοδική έκδοση ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.), τ. 13, 2003.

Παπαδόπουλος Μ., Προστασία της υγείας απ΄ τον επαγγελµατικό κίνδυνο, από το βιβλίο του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών: Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα, σελ. 226-234, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2000.

Πανεπιστήμιο Πατρών, Υγιεινή και ασφάλεια στο πανεπιστήμιο Πατρών, eclass 2020

International Labor Organization (ILO): “XIX World Congress on Safety and Health at Work.” Available at http://www.perosh.eu/ wp- content/uploads/2013/06/PEROSH OSH-and-Competitiveness G Ahonen FIOH.pdf (accessed January 20, 2014

http://osha.europa.eu/topics/riskassessment

http://osha.europa.eu/topics/ds

http://sme.osha.europa.eu/products/dangerous_substances/

Πάνος Χριστοδουλου, Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής,  MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης