Ερνέστο Τσε Γκεβάρα: 50 πορτραίτα

«Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την 9η Οκτωβρίου του 1967. Για μένα, ένα μοναχικό κρατούμενο, ήταν μια ημέρα ανυπολόγιστης θλίψης. Το ραδιόφωνο ανακοίνωσε το θάνατο του αδελφού μου στον αγώνα, και οι εχθροί τους οποίους είχαμε παλέψει μαζί χάρηκαν με τη νίκη τους. Αλλά όσο περνάει ο καιρός, και οι συνθήκες του αντάρτικου αγώνα που έληξε εκείνη τη μέρα στο Νανκαουάζου ξεθωριάζουν στη μνήμη, ο Τσε είναι ολοένα και περισσότερο παρών στις σκέψεις όλων εκείνων που αγωνίζονται και ελπίζουν. Είναι μέρος της καθημερινής τους ζωής. Κάτι γι ‘αυτόν παραμένει θαμμένο σαν ένας θησαυρός στα πιο βαθιά μέρη της καρδιάς και του μυαλού τους, αναζωπυρώνοντας το θάρρος τους και την ανανεώνοντας τη ισχύ τους». Ahmed Ben Bella

«Θα ‘θελα να σας ενσταλάξω λίγη απ’ την τόσο υλική αγάπη που τρέφω για τη ζωή, τη ζωή που απολαμβάνω συνειδητά κάθε στιγμή». Τσε (Γράμμα στη συμφοιτήτρια Τίτα Ινφάντε)

«Δεν ήταν εύκολο να είσαι φίλος του Ερνέστο, γιατί πάντα υπάρχει μια τάση να συγχωρείς περισσότερα σε ένα φίλο. Συχνά λένε για κάποιο φίλο ότι είναι μεθύστακας, γυναικάς, ότι δεν σέβεται τις γυναίκες. Όμως ο φίλος είναι φίλος και τον υπερασπίζεσαι. Όχι ότι ο Τσε τα έκανε αυτά. (…) Ήταν πάντα έντιμος και έθετε τον εαυτό του υψηλές απαιτήσεις, κάτι που διαφαινόταν από μικρή ηλικία. Αν δεν άντεχες την κριτική, αν σου άρεσε η κολακεία, αν με άλλα λόγια είχες αυταπάτες, δεν υπήρχαν πολλές πιθανότητες να γίνεις φίλος του Τσε. Ήταν πάντα έτοιμος να σου επιτεθεί και, αργά ή γρήγορα, θα σε έκανε να θυμώσεις». Αλμπέρτο Γκρανάδο

«Ο Τσε ήταν από εκείνους τους ανθρώπους που αμέσως συμπαθούν όλοι χάρη στην απλότητα, το χαρακτήρα, τη φυσικότητα, τη συντροφικότητα την προσωπικότητα και την πρωτοτυπία του, ακόμα και όταν δεν είχαν γίνει γνωστές οι άλλες ξεχωριστές αρετές που τον χαρακτήριζαν». Φιντέλ

«Ο Γκεβάρα είχε τότε έναν μποέμικο αέρα, ένα χιούμορ πλούσιο, προκλητικό και αργεντίνικο. Κυκλοφορούσε χωρίς πουκάμισο, ήταν κάπως ναρικισσιστής, σταρένιος στο χρώμα, μετρίου αναστήματος, με δυνατή μυική διάπλαση, με την πίπα και το μάτε του. Αθλητικός και ασθματικός, ενάλλασε τον Στάλιν με τον Μποντλέρ, την ποίηση με τον Μαρξισμό.» Κάρλος Φράνκι (Κούβα, η βίβλος των 12)

«Επιτρέψτε μου να πω, με κίνδυνο να φανώ γελοίος, ότι ο πραγματικός επαναστάτης καθοδηγείται από βαθιά αισθήματα αγάπης. Είναι αδύνατο να φανταστούμε έναν αληθινό επαναστάτη δίχως αυτό το χαρακτηριστικό. Ίσως αυτό να αποτελεί ένα από τα μεγάλα δράματα του ηγέτη: πρέπει να συνδυάζει το φλογερό πνεύμα με τον ψυχρό νου και να παίρνει επώδυνες αποφάσεις χωρίς να δειλιάζει. Οι πρωτοπόροι επαναστάτες μας πρέπει να αναδείξουν την αγάπη για τους λαούς, την αγάπη για τους πιο ιερούς σκοπούς, σε ένα μοναδικό και αδιαχώριστο ιδανικό. Δεν είναι δυνατό να κατέβουν, με μικρές δόσεις καθημερινής τρυφερότητας, στο επίπεδο όπου οι απλοί άνθρωποι κάνουν πράξη την αγάπη τους.

»Οι ηγέτες της επανάστασης έχουν παιδιά τα οποία στο πρώτο στάδιο της ομιλίας τους δεν μαθαίνουν να λένε «μπαμπά». Έχουν γυναίκες που συμμετέχουν και αυτές στη θυσία της ζωής τους για να οδηγήσουν την επανάσταση στο πεπρωμένο της. Ο κύκλος των φίλων τους περιορίζεται αυστηρά στον κύκλο των συντρόφων της επανάστασης. Δεν υπάρχει ζωή έξω από αυτήν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πρέπει να έχει κανείς μεγάλη ανθρωπιά μέσα του, μεγάλη αντίληψη της δικαιοσύνης και της αλήθειας ώστε να μην πέσει στον ακραίο δογματισμό και στον ψυχρό σχολαστικισμό, σε απομόνωση από τις μάζες. Πρέπει να πασχίζουμε κάθε ημέρα ώστε αυτή η αγάπη για τη ζωντανή ανθρωπότητα να μεταφράζεται σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πράξεις που να αποτελούν υπόδειγμα, να αποτελούν μοχλό κινητοποίησης». Τσε

«Στη μάχη πυροβολείς τους αντιπάλους σου γιατί σου πυροβολούν αυτοί. Τους σκοτώνεις ειδάλλως θα σε σκοτώσουν αυτοί. Αυτό είναι ο πόλεμος. Αντιθέτως, ήταν ο Τσε που δολοφονήθηκε. Συνελλήφθη, είναι αφοπλισμένος και αβοήθητος, και τον σκότωσαν χωρίς να τον δικάσουν. Αυτό ήταν αληθινή δολοφονία. Ο πατέρας μου δεν έκανε ποτέ τίποτα τέτοιο. (Οι αντάρτες) δεν σκότωσαν ποτέ αιχμάλωτους, τους φρόντιζαν, τους διέθεταν ιατρική φροντίδα. Καθυστερούσαν ακόμη και τις αντεπιθέσεις τους επειδή έπρεπε να εξασφαλίσουν μέρος για τους αιχμαλώτους, ώστε να είναι ασφαλείς». Αλέιδα Γκεβάρα

«Οι εχθροί πιστεύουν πως νίκησαν τις ιδέες του, τις αντιλήψεις του για το αντάρτικο, τις απόψεις του για την ένοπλη επαναστατική πάλη. Και το μόνο που κατάφεραν, με τη βοήθεια της τύχης, ήταν να εξαλείψουν τη φυσική του παρουσία. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να κερδίσουν ένα τυχαίο πλεονέκτημα από αυτά που μπορεί να πετύχει ο εχθρός σε έναν πόλεμο». Φιντέλ

«Πολίτης του κόσμου, ο Τσε μας θυμίζει αυτό που γνωρίζαμε από την εποχή του Σπάρτακου, κάτι που ενίοτε ξεχνούσαμε: η ανθρωπότητα βρίσκει στην πάλη κατά των αδικιών μια κίνηση που την εξυψώνει, που την κάνει καλύτερη και πιο ανθρώπινη». Subcomandante Μάρκος

«Οι λαϊκές δυνάμεις μπορούν να κερδίσουν έναν πόλεμο ενάντια στο στρατό. Δεν πρέπει να περιμένουμε να υπάρξουν οι συνθήκες για την επανάσταση, η εστία της εξέγερσης μπορεί να τις δημιουργήσει». Τσε (Περικοπές του επαναστατικού πολέμου)

«Ζήτησα από τον Τσε να μου επιτρέψει να πάω στο Οριέντε να δω την οικογένειά μου. εκέινος μου απάντησε μ’ένα ξερό ΟΧΙ. «Μα Τσε, η επανάσταση κερδήθηκε» επέμεινα. «Όχι, ο πόλεμος κερδήθηκε. Η επανάσταση αρχίζει τώρα» μου αποκρίθηκε βάζοντας ένα τέλος στο θέμα». Μαρτυρία του αγωνιστή Μουστελιέρ.

«Εδώ, από το κουβανικό δάσος, σαν να ήμουν στ’ αλήθεια ένας στρατιώτης (αν μη τι άλλο, βρωμιάρης και κουρελιάρης είμαι), γράφω πάνω σ’ ένα πιάτο εκστρατείας, με το τουφέκι δίπλα μου και ένα καινούργιο στοιχείο ανάμεσα στα χείλη: ένα πούρο». Τσε (Γράμμα στην Ίλντα Γκαδέα)

«Υπάρχουν αλήθειες τόσο προφανείς που δεν ωφελεί να τις συζητά κανείς. Πρέπει να είσαι μαρξιστής με την ίδια φυσικότητα με την οποία είσαι υπέρ του Νεύτωνα στη φυσική ή υπέρ του Παστέρ στη βιολογία». Τσε

«Όταν εμείς θυμόμαστε τον Τσε, όταν σκεφτόμαστε τον Τσε, δεν σκεφτόμαστε βασικά τις στρατιωτικές του αρετές. Όχι! Ο πόλεμος είναι μέσο και όχι σκοπός, ο πόλεμος είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν οι επαναστάτες. Το σημαντικό είναι η επανάσταση, η επαναστατική υπόθεση, οι επαναστατικές ιδέες, οι επαναστατικοί στόχοι, τα επαναστατικά αισθήματα, οι επαναστατικές αρετές!» Φιντέλ

«Ή είμαστε ικανοί να καταρρίψουμε με επιχειρήματα τις αντίθετες απόψεις, ή πρέπει να τις αφήσουμε να εκφραστούν. Δεν είναι δυνατόν να καταρρίπτουμε απόψεις δια της βίας, γιατί αυτό μπλοκάρει οποιαδήποτε ελεύθερη ανάπτυξη της νοημοσύνης». Τσε (Ο σοσιαλισμός και ο νέος άνθρωπος)

«Ο Φιντέλ και ο Τσε έκαναν σχέδια χαράσσοντας το χώμα μ’ ένα ραβδί. Φαίνεται πως σκέφτονταν να φτιάξουν νοσοκομεία, σχολεία, δρόμους, γιατί έκαναν ένα σωρό γραμμές στη λάσπη». Η γριά Τσάνα, χωρική της Σιέρα.

«Αξίζει να πιστέψεις σ’ αυτόν που εξορμά με τη βάρκα που έφτιαξαν οι φτωχοί. Αξίζει να πιστέψεις σ’ αυτόν που βασίστηκε μονάχα στις ευλογίες των φτωχών για να ξεκινήσει ένα ριψοκίνδυνο ταξίδι. Αξίζει να πιστέψεις στο ταξίδι, αφού μόνο οι πληγωμένοι ήταν στην όχθη για να πουν αντίο». Φίνα Γκαρσία Μαρούς (Ορατόριο στον Τσε Γκεβάρα)

«Ο Τσε έπεσε υπερασπιζόμενος τα συμφέροντα, υπερασπιζόμενος της υπόθεση όλων όσων ζουν κάτω από την εκμετάλλευση και την καταπίεση σε αυτήν την ήπειρο. Ο Τσε έπεσε υπερασπιζόμενος την υπόθεση των φτωχών και των ταπεινών αυτής της γης. Και ακόμη και οι πιο άσπονδοι εχθροί του δεν τολμούν να αμφισβητήσουν τον παραδειγματικό τρόπο και την ανιδιοτέλεια με την οποία υπερασπίστηκε αυτή την υπόθεση». Φιντέλ

«Ο Φιντέλ μου έκανε εντύπωση ως ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Αντιμετώπιζε και επέλυε τα πιο αδύνατα πράγματα. Είχε μια εξαιρετική πίστη ότι αν ξεκινούσε για την Κούβα θα έφτανε. Ότι αν έφτανε θα πάλευε. Κι ότι παλεύοντας θα νικούσε. Συμμερίστηκα την αισιοδοξία του. Έπρεπε να κάνουμε κάτι, να αγωνιστούμε, να γίνουμε συγκεκριμένοι. Να πάψουμε να κλαίμε και να παλέψουμε». Τσε

«Μόνο εκείνος που ήταν ο πιο ευαίσθητος μπορεί να γίνει ο πιο ψυχρός και ο πιο σκληρός, γιατί αυτός πρέπει να περιβάλλεται από ένα σκληρό κέλυφος και συχνά αυτό το κέλυφος θα του γίνεται βάρος». Γκαίτε

«Ο Τσε ζει στον καθένα που πιστεύει σε αυτά που ο ίδιος πίστευε, και ζει μέσα στα μεγάλα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα, σε αυτή τη γη που δεν την έχει καταδικάσει κανένας θεός σε αυτή την δυστυχία». Εδουάρδο Γκαλεάνο

«Όπου κι αν βρίσκομαι, θα αισθάνομαι την ευθύνη του να είσαι Κουβανός επαναστάτης και σαν τέτοιος θα συμπεριφέρομαι. Δεν λυπάμαι που δεν άφησα τίποτα υλικό στη γυναίκα και τα παιδιά μου. Είμαι ευτυχισμένος που έγινε έτσι. Δε ζητώ τίποτα γι’ αυτούς γιατί το κράτος θα φροντίσει να έχουν αρκετά για να ζήσουν και να μορφωθούν. Θα είχα πολλά να πω σ’ εσένα [απευθύνεται στον Φιντέλ] και το λαό μας, αλλά αισθάνομαι ότι είναι άχρηστα. Οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν αυτό που θα ήθελα και δεν υπάρχει λόγος να ξοδεύω σελίδες.

Πάντα μπροστά για τη νίκη!
Πατρίδα ή θάνατος!»

Τσε

«Προπαντός να είστε πάντοτε ικανοί να νιώσετε όσο πιο βαθιά γίνεται οποιαδήποτε αδικία που διαπράττεται κατά του οποιουδήποτε, σ’ οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Είναι η πιο όμορφη αρετή ενός επαναστάτη». Ο μπαμπάς (γράμμα του Τσε στα παιδιά του)