Κυριακή 12 Οχτώβρη 1944 – Η απελευθέρωση της Αθήνας

Τα παρακάτω αποσπάσματα είναι παρμένα από το βιβλίο του Θανάση Χατζή, γραμματέα του ΕΑΜ την τριετία 1941-44, για την Αντίσταση (Η νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε, εκδόσεις Δωρικός). Ο Θ. Χατζής αναφέρεται στη συγκλονιστική ημέρα της απελευθέρωσης, τα χαρίσματα που είχε αποκτήσει ο λαό στη διάρκεια της Αντίστασής του στη ναζιστική κατοχή, αλλά και στη συνθηκολόγηση της ηγεσίας του λαϊκού κινήματος, που δε χτύπησε μαζικά τους Γερμανούς μες στην πρωτεύουσα.

Τη νύχτα στις 11 προς 12 του Οκτώβρη, ο γερμανός στρατηγός διοικητής των στρατευμάτων κατοχής της πρωτεύουσας, με έγγραφο προς τον κατοχικό δήμαρχο της Αθήνας, του γνωστοποιούσε πως κηρύσσει την πόλη της αθήνας ανοχύρωτη κι ότι τα γερμανικά στρατεύματα μαζί με τις κατοχικές αρχές κι υπηρεσίες άρχισαν να απομακρύνονται. Στο έγγραφό του εκδήλωνε την ελπίδα πως ο εχθρός και ο λαός της πρωτεύουσας θα εκτιμήσει την χειρονομία του.

Φαινομενικά πρόκειται για μονόπλευρη πρωτοβουλία και κίνηση καλής θέσης των Γερμανών, στην πραγματικότητα όμως -όπως σημειώνει ο Χατζής- ήταν αποτέλεσμα μηχανορραφιών, απειλών και διαπραγματεύσεων που κατέληξαν πιθανότατα σε μυστική συμφωνία με τους Άγγλους. Μια συμφωνία για να φύγουν ανενόχλητοι οι Ναζί προς το Βορρά, να αναχαιτίσουν τους Σοβιετικούς στα Βαλκάνια κι η απελευθέρωση να είναι αναίμακτη, με τους Άγγλους να παραλαμβάνουν τα μεγάλα αστικά κέντρα στο όνομα της κυβέρνησης της εθνικής ενότητας. Ο Χατζής όμως κάνει -εκ των υστέρων- κριτική και στη στρατηγική της ηγεσίας του κινήματος.

Το ότι ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά που έδωσε μάχη για να λευτερώσει τις δύο πόλεις δέχτηκε παθητικά τη γερμανική «προσφορά» είναι απόδειξη πως κι η ηγεσία του λαϊκού κινήματος είχε δεχτεί –έστω σιωπηρά- την ανακωχή και χρησιμοποίησε το όπλο της πειθαρχίας.

Κυριακή 12 Οκτώβρη 1944

(…) Πριν περάσουμε την Κάνιγγος τραντάχτηκε η Αθήνα από κωδωνοκρουσίες και χαρμόσυνες αγγελίες με εκατοντάδες τηλεβόες, απ’ όλες τις μεριές της πόλης: Λαέ της αδούλωτης Αθήνας. Η πρωτεύουσα της πατρίδας μας, η καρδιά της Ελλάδας είναι λεύτερη! Μαχητές του ηρωικού ΕΛΑΣ κατέβασαν τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό που 1264 μέρες μόλυνε το βράχο της Ακρόπολης. Ύψωσαν τη γαλανόλευκη που μόνη της κυματίζει στον ελεύθερο Αττικό ουρανό. Ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα μας! Ζήτω το ΕΑΜ, η τιμή και η συνείδησή μας! Ζήτω ο ελευθερωτής ΕΛΑΣ μας! Ζήτω οι μεγάλοι μας σύμμαχοι!

Όταν φτάσαμε στην Πατησίων, βρεθήκαμε μπροστά σε ένα χείμαρρο λαού που κατέβαινε από τις λαϊκές γειτονιές στο κέντρο της πόλης. Ο λαός βγήκε στους δρόμους. Τα μπαλκόνια, στολισμένα με σημαίες και λουλούδια ήταν άδεια. Μόνο κάποια γεροντάκια, καθισμένα στις καρέκλες, σκούπιζαν δάκρυα χαράς και περηφάνιας για το μεγάλο κι αδούλωτο λαό μας. Κάτω περνούσαν φάλαγγες ατέλειωτες, με πλακάτ, σημαίες και λάβαρα, με μουσικές και τραγούδια επαναστατικά. Γιόρταζαν την απελευθέρωση που απόκτησαν με τόσες θυσίες, αίμα και δάκρυ. Ποτέ στην ιστορία της η πρωτεύουσα δεν είχε γνωρίσει παρόμοιο ενθουσιασμό που κορυφώθηκε όταν ένα τμήμα –συμβολικό του ΕΛΑΣ του Α’ Σώματος Στρατού- ξεκινώντας από την Πλατεία Αγάμων, παρέλασε στην Πατησίων. Ο λαός τιμούσε τα πιο εκλεκτά παιδιά του, που στάθηκαν υπερασπιστές του, σε όλη τη σκληρή περίοδο της Κατοχής.

Από τις πρώτες εκδηλώσεις του αδούλωτου λαού της πόλης, που στάθηκε καρδιά της εθνικής συνείδησης και πηγή του παγκόσμιου θαυμασμού για τους θρυλικούς μαζικούς κι ένοπλους αγώνες του- φάνηκε η προβολή στη ζωή της νέας δύναμης: του εργαζόμενου λαού. Ποιοτικά αγνώριστος κι ασύγκριτος σε δύναμη κι ήθος σε σχέση με το παρελθόν. Προικισμένος με αρετές, συνείδηση κι αγωνιστική αποφασιστικότητα. Έτοιμος να ριχτεί με τον ίδιο ενθουσιασμό και αυτοθυσία που πολέμησε τον εχθρό, ενάντια σε κάθε νέο εχθρό και να ξαναχτίσει την πατρίδα του από τα ερείπια. Ένα ακόμα καινούριο στοιχείο για τον ελληνικό λαό ήταν η οργάνωσή του και η πειθαρχία στις αποφάσεις και τις οδηγίες των καθοδηγητών του.

Τα θετικά του Εαμικού κινήματος εκφράστηκαν με τους αγώνες και τις κατακτήσεις του στην περίοδο της κατοχής. Μα στην εκδήλωση της απελευθέρωσης φάνηκε κι ένα αρνητικό στοιχείο που κόστισε ακριβά. Η τυφλή, χωρίς συζήτηση και κριτικό έλεγχο εμπιστοσύνη και πειθαρχία στην ηγεσία του.

Αυτό φάνηκε –λέει ο Χατζής- όταν περνούσε από την Πατησίων το τελευταίο γερμανικό τμήμα, των αντιαεροπορικών πυροβόλων.

Το πλήθος άνοιγε δρόμο για τα αυτοκίνητα και τα μακρύκαννα πυροβόλα των κατακτητών. Μες στα οχήματα δε βρίσκονταν βέβαια οι αγέρωχοι χιτλερικοί του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά πανικόβλητα όντα έτοιμα να παραδοθούν στη διάθεση του έξαλλου εκείνου πλήθους.

Γιατί γινόταν αυτό; Ήταν η γνωστή μεγαλοψυχία του περήφανου ελληνικού λαού, που όταν είναι νικητής δεν χειροδικεί στο νικημένο αντίπαλό του; Πιθανό να ήταν και μια τέτοια εκδήλωση. Αλλά κύρια ήταν η πίστη στην οργάνωση και η πειθαρχία στη γραμμή που είχε χαράξει αυτή. Να χτυπήσει ο λαός τους Γερμανούς μες στην Αθήνα, δεν είχε πάρει τέτοια εντολή. Και δεν τους χτύπησε, για μεγάλη έκπληξη των ίδιων των Γερμανών και της ντόπιας αντίδρασης.

Ανήσυχος κι απογοητευμένος δε μπορούσα να χαρώ μαζί με τους ωραίους κι ανυποψίαστους Αθηναίους. Έφυγα αμέσως για την Αττική, όπου ήμουν βέβαιος πως ο ΕΛΑΣ θα τους υποδεχόταν πολύ διαφορετικά. Θα τους χτυπούσε και θα τους εκμηδένιζε. Και δεν είχα άδικο.

Ας κλείσουμε ωστόσο με κάτι πανηγυρικό κι αισιόδοξο στο κλίμα της επετείου.

Στις 13 του Οχτώβρη ο Ριζοσπάστης δημοσίευε το παρακάτω χαιρετιστήριο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ προς το λαό της Αθήνας:
Η ηρωική Αθήνα είναι πια ελεύθερη. Ο περήφανος λαός της αναπνέει τον αέρα της λευτεριάς. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας τις μεγάλες αυτές στιγμές χαιρετίζει τον ηρωικό λαό της Αθήνας που τρία ολόκληρα χρόνια αγωνίστηκε θαρραλέα για την απελευθέρωση της Ελλάδας μας, τους ήρωες και μάρτυρες της λευτεριάς.

Κομμουνιστές!
Συνεχίστε στο πλευρό της εθνικής κυβέρνησης και των μεγάλων μας συμμάχων με μεγαλύτερη ορμή τον αγώνα για τη απελευθέρωση και της τελευταίας σπιθαμής εδάφους της πατρίδας μας. Για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας κι ακεραιότητας της Ελλάδας.

Ζήτω ο ηρωικός ελληνικός λαός.
Ζήτω η Αθήνα, η Ακρόπολη της ελληνικής λευτεριάς.
Ζήτω η εθνική μας κυβέρνηση

Το πολιτικό γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ