Όταν ο Χρουτσόφ χτυπούσε το παπούτσι του στο έδρανο του ΟΗΕ

Σαν σήμερα στις 12 Οκτώβρη του 1960, διαδραματίζεται μία από τις πιο ιδιαίτερες σκηνές στην ιστορία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), όταν ο Νικίτα Χρουτσόφ, ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, βγάζει το παπούτσι του και το χτυπάει στο έδρανο, διαμαρτυρόμενος έτσι έντονα για την τοποθέτηση του Φιλιππινέζου εκπρόσωπου, που έκανε λόγο για “αποικιακή πολιτική της ΕΣΣΔ στην Ανατολική Ευρώπη”.

Για κάποιους έδειξε πυγμή κι αποφασιστικότητα, έστω και με αυτόν τον τρόπο, για κάποιους άλλους έδειξε ένα είδος γραφικού επαρχιωτισμού, που χαρακτήριζε γενικά την καταγωγή του και το χαρακτήρα του. Σίγουρα όμως δεν ήταν αυτό το πιο προβληματικό στοιχείο της πολιτικής του δράσης και προσωπικότητας…

Ο Χρουτσόφ συνέδεσε το όνομά του με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, τη λεγόμενη “αποσταλινοποίηση” και τη στροφή στην τακτική της ειρηνικής συνύπαρξης με το καπιταλιστικό σύστημα, που τελικά οδήγησε απλώς στην “ειρηνική” επικράτηση της αντεπανάστασης. Η τακτική αυτή συνοδευόταν με τη στρατηγική του “ειρηνικού περάσματος” στο σοσιαλισμό για τα ΚΚ του δυτικού κόσμου, πότε ως δυνατότητα, πότε ως κεντρική επιλογή, και σε κάθε περίπτωση, επηρεάζοντας την πολιτική τους γραμμή.

Το 22ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1961, επέφερε μεγαλύτερες και πιο σημαντικές προγραμματικές ανατροπές, αλλά το 20ό πέρασε στην ιστορία για τη στροφή που σηματοδότησε, τον αντίκτυπό της, την αίσθηση που προκάλεσε, ακόμα και με τον τρόπο με τον οποίο έγινε γνωστή. Μια μυστική έκθεση κατά της προσωπολατρίας, που διαβάστηκε στους αντιπροσώπους του Συνεδρίου, χωρίς να τους δοθεί αντίτυπο, αλλά διέρρευσε -αν δε διοχετεύτηκε- στη Δύση και το περιεχόμενό της κυκλοφόρησε σε λίγους μήνες.

Σε αυτήν ο Χρουτσόφ αναπαράγει ή τροφοδοτεί εξ αρχής κάποιους δημοφιλείς αστικούς αντισταλινικούς μύθους, πχ για το βαθμό ετοιμότητας της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας και πόσο επηρεάστηκε από τις εκκαθαρίσεις στον Κόκκινο Στρατό, με τις Δίκες της Μόσχας. Δέχτηκε όμως από οπορτουνιστική σκοπιά και την αντίστροφη κριτική, ότι δηλαδή επικέντρωσε πολύ στο ζήτημα της προσωπολατρίας -θεωρώντας το προφανώς προνομιακό πεδίο για να εξαπολύσει την πολεμική του στον προκάτοχό του- και δεν προχώρησε σε μια ριζική κριτική και ξεθεμελίωμα του “σταλινικού συστήματος”, που επιβίωσε μέχρι τα χρόνια του Γκορμπατσόφ.

Ο Γκορμπατσόφ ήταν πνευματικό παιδί της εποχής του Χρουτσόφ, της περιόδου που έλιωναν (και δεν έσπαγαν) οι πάγοι, όπως την χαρακτήρισαν. Είναι χαρακτηριστικό πως επέλεξε να κάνει το πρώτο συνέδριο επί των ημερών του -το 27ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ- ακριβώς τριάντα χρόνια μετά το 20ό Συνέδριο, δηλ το Φλεβάρη του 1986. Ο Χρουτσόφ ήταν ο πρώτος Σοβιετικός ηγέτης που καθαιρέθηκε από το αξίωμα του ΓΓ του ΚΚΣΕ, ενώ ο Γκορμπατσόφ πήγε ένα βήμα παραπέρα και έγινε ίσως ο μοναδικός ηγέτης της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας που υπέγραψε οικειοθελώς το διάταγμα διάλυσης της χώρας του.

Το Χρουτσόφ τον διαδέχτηκε στην ηγεσία ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, που είχε διακριθεί ως ταγματάρχης την εποχή του Μεγάλου Πατριωτικού Αντιφασιστικού Πολέμου. Ως ένα βαθμό επιβράδυνε τους ρυθμούς των αλλαγών που προωθούσε ο Χρουτσόφ, αλλά αυτή η θεώρηση είναι κάπως σχηματική, αν σκεφτεί κανείς πως οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν, που εισήγαγαν πιο αποφασιστικά το κριτήριο του κέρδους στην παραγωγή, πάρθηκαν το 1965, ακριβώς μετά από την καθαίρεση του Χρουτσόφ.

Η πορεία μετά το 20ό Συνέδριο δεν ήταν χωρίς αντιφάσεις, ή μια μονοσήμαντη πορεία υποχωρήσεων απέναντι στον ιμπεριαλισμό -όπως ήταν τα χρόνια της Περεστρόικα. Αυτό φαίνεται πχ από την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου, τον Αύγουστο του 1961, και την Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα (με την εγκατάσταση, την ίδια περίπου περίοδο, που αύξησε κατακόρυφα την ένταση με τις ΗΠΑ και το ενδεχόμενο ενός θερμού πολεμικού επεισοδίου, παρά τη διακήρυξη της ειρηνικής συνύπαρξης.

Ενδιάμεσα, ο Χρουτσόφ είχε επισκεφτεί τις ΗΠΑ και παραδέχτηκε πως μπορεί οι Σοβιετικοί να υστερούν σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξης της αμερικάνικης οικονομίας, αλλά σε μερικά χρόνια θα τους φτάσουν και θα τους προσπεράσουν. Αυτό φάνηκε να συμβαίνει όντως σε κάποια πεδία, όπως στην κούρσα για την κατάκτηση του διαστήματος, με τις πρώτες διαστημικές πτήσεις -επανδρωμένες και μη- που πέτυχαν οι Σοβιετικοί. Σημειολογική αξία έχει το γεγονός πως ο Χρουτσόφ ήταν αυτός που πάντρεψε τη Βαλεντίνα Τερένσκοβα, την πρώτη γυναίκα κοσμοναύτη της ιστορίας (που ψηφίστηκε ως η γυναίκα του 20ού αιώνα από αμερικάνικο περιοδικό), αλλά ο γάμος αυτός δε στέριωσε -όπως κι άλλα πράγματα που πέρασαν από τα χέρια του Νικίτα Χρουτσόφ.

Μία αντίστοιχη διακήρυξη είχε κάνει και στο εσωτερικό, με τη στροφή στην παραγωγή περισσότερων καταναλωτικών αγαθών -αντί για μέσα παραγωγής- λέγοντας πως σε είκοσι χρόνια η Σοβιετική Ένωση θα ήταν έτοιμη για το άλμα στην οικοδόμηση του κομμουνισμού, κάτι που ακουγόταν εντυπωσιακό, αλλά αποδείχτηκε προφανώς απλή Χίμαιρα.

Στα αξιοσημείωτα επεισόδια της περιόδου διακυβέρνησής του ανήκει και η ρήξη στις σινοσιβιετικές σχέσεις. Μπορεί η κριτική των Μαοϊκών να μη γινόταν από αγνά αντιρεβιζιονιστικά κίνητρα, όπως ισχυρίζονταν, σε κάθε περίπτωση όμως, παρά τις όποιες αντιφάσεις μπορεί να διαγνώσει κανείς, η ιστορική ετυμηγορία για το Χρουτσόφ είναι σαφής και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης: ο Χρουτσόφ ήταν αυτός που ανέκοψε την ανοδική πορεία της οικοδόμησης και άνοιξε την πόρτα στην επικράτηση της αντεπανάστασης.

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση