«Φιλοξενήθηκαν προς αναμόρφωσιν…» – 5 βιβλία για την αλήθεια της Μακρονήσου

Tο βιβλίο αυτό απεικονίζει μέσα από τις γραμμές του, με την αμεσότητα των μαρτυριών που περιέχει, όλη την τρομερή αλήθεια της Μακρονήσου, με τη θρασύτητα και τη βαρβαρότητα του ελληνικού φασισμού, αλλά και με τον απαράμιλλο ηρωισμό των κομμουνιστών και άλλων ΕΑΜιτών δεσμωτών, που κράτησαν μέχρι τέλους την περηφάνια τους. Δεν περιορίζεται, ωστόσο, μόνο στην εξιστόρηση ξεχωριστών προσωπικών ή ομαδικών περιπτώσεων βασανισμών και δολοφονιών ή στην αναφορά κάποιων επίσημων γραπτών κειμένων για το μακρονησιώτικο κολαστήριο. Προχωρεί πιο πέρα από όλα αυτά και μέσα από τη σύνθεση και την ερμηνεία τους προβάλλει την πραγματικότητα της Μακρονήσου ως ενός από τα βασικά περιστατικά που συγκροτούν τη νέα ελληνική Ιστορία.

H Μακρόνησος εμφανίστηκε από όλους τους Έλληνες αστούς πολιτικούς ως «μέγα εθνικόν σχολείον» – το ίδιο και από τους «πνευματικούς ηγέτες» του δοσιλογικού κράτους εκείνης της εποχής. Και πολλοί ίσως αναρωτιούνται σήμερα, αν αυτοί οι «πνευματικοί ηγέτες» πίστευαν ειλικρινά ότι η Μακρόνησος αποτελούσε τέτοιου είδους «σχολείο», εντελώς μάλιστα απαραίτητο στον αγώνα για τη «σωτηρία της πατρίδος».

H απάντηση είναι ότι ασφαλώς δεν το πίστευαν – τούτο ωστόσο καθόλου δεν τους εμπόδιζε να το διακηρύσσουν, υπηρετώντας τον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, που υποστήριζαν και με το γενικότερο έργο τους. Γιατί είχαν ασφαλώς πλήρη γνώση του γεγονότος ότι η Μακρόνησος αποτελούσε ουσιαστικά έναν από τους βασικότερους τόπους ταξικής σύγκρουσης, η οποία συγκλόνιζε τότε την Ελλάδα, και ότι έπρεπε και οι ίδιοι με κάθε μέσο να υποστηρίξουν την τάξη, στην οποία ανήκαν ή είχαν την εντύπωση ότι ανήκαν, καταφεύγοντας συνειδητά ακόμη και στον πιο αγοραίο αντικομμουνισμό.

Τα «Μακρονησιώτικα» του Γιάννη Ρίτσου γράφτηκαν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη του 1949 στη Μακρόνησο και φυλάχτηκαν, με τη βοήθεια των συντρόφων, θαμμένα στο χώμα μέσα σε σφραγισμένα μπουκάλια. Από εκεί τα διέσωσε ο Μάνος Κατράκης, παίρνοντάς τα μαζί του όταν μεταφέρθηκε τον Ιούλη του 1950 στον Άη Στράτη.

Εκδόθηκαν για πρώτη φορά από το εκδοτικό του ΚΚΕ, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», τον Ιούλη του 1957 στο Βουκουρέστι, στην πολιτική προσφυγιά.

Η παρούσα έκδοση αποτελεί πιστή φωτογραφική αναπαραγωγή της πρώτης εκείνης έκδοσης του 1957, που αντίτυπό της είχε διασωθεί στη βιβλιοθήκη του Πολυχρόνη Βάη (Αχιλλέα Πετρίτη) και σήμερα φυλάσσεται στο Αρχείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.

Η κυκλοφορία της συλλογής από τη «Σύγχρονη Εποχή» συμπίπτει με την 106η επέτειο γέννησης του ποιητή, την Πρωτομαγιά του 1909, και μας φέρνει σε επαφή με ένα τεκμήριο της δράσης του κομμουνιστή ποιητή και της ίδιας της Ιστορίας του ΚΚΕ.

Με τις «Χάρτινες βαρκούλες στη Μακρόνησο», ο Μανώλης Κορνήλιος ρίχνει μυθοπλαστικά νέο φως στο θέμα του, τη βαθύτερη αλήθεια για τη Μακρόνησο.

Αντικειμενικές συνθήκες και καταστάσεις, περιστατικά και ατμόσφαιρα, φωτισμός και ερμηνεία συμπεριφορών, ύφος της αφήγησης, δίνουν στο θέμα διαστάσεις που έμεναν στη σκιά. Δεν ήταν η Μακρόνησος ένα «κολαστήρι» όπου οι κρατούντες ήταν γεννημένα τέρατα στο σύνολό τους, ούτε οι κρατούμενοι ήταν άνθρωποι που υπέμεναν παθητικά τη βαρβαρότητα – θύματα αδικημένα και άξια οίκτου, έτσι απλά και απερίσκεπτα. Η Μακρόνησος, εδώ, αποδείχνεται ένα δοκιμαστήριο για όλους, κρατούντες και κρατούμενους, όπου όλοι «διδάχτηκαν» πραγματικά, πειραματικά, όχι τη φιλοσοφία της «ανάνηψης» όπως την ήθελαν οι εμπνευστές της, αλλά την αλήθεια των δομών που γέννησαν τη Μακρόνησο.

Μια ρεβάνς της ιστορίας, στην αναμέτρηση ενός μηχανισμού τυφλής βίας και ενός μεγάλου αγώνα, μεγάλου κυρίως χάρη στην αντοχή των άοπλων και ανυπεράσπιστων μαχητών του: Των λίγων, αναγκαστικά, που έσωσαν τον άνθρωπο, οικουμενικά, παγκόσμια.