Οι μοιραίοι – Από τον Βάρναλη και το Λόρκα, στον Joker και τους σύγχρονους γελωτοποιούς της εξουσίας

Μες στην υπόγεια την ταβέρνα, μες σε καπνούς και σε βρισιές, (απάνου στρίγγλιζε η λατέρνα) όλη η παρέα πίναμε εψές, εψές σαν όλα τα βραδάκια, να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

Μπαίνουμε σιγά-σιγά στο φθινόπωρο. Πάντα αυτή την εποχή με πιάνει ένα είδους γλυκόπικρης μελαγχολίας. Όχι τόσο λόγω του τέλους του καλοκαιριού όσο λόγω της περιόδου των αποτελεσμάτων των πανελληνίων. Πολλές μνήμες, πολλά ερωτήματα για το πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα πράγματα αλλιώς, ακόμα λιγότερες οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Το μόνο σίγουρο είναι πως προλάβαμε να ζήσουμε τα φοιτητικά μας χρόνια χωρίς μνημόνια, χωρίς οικονομική κρίση, χωρίς πανδημίες.

Φυσικά πλέον η κατάσταση έχει αλλάξει. Δέκα χρόνια βαθιάς οικονομικής κρίσης που τσάκισαν το επαγγελματικό ξεκίνημα μιας ολόκληρης γενιάς, ακολουθούμενο στα καπάκια με μια υγειονομική κρίση που έχει παραλύσει τον δυτικό κυρίως κόσμο. Από την άλλη η τωρινή γενιά φοιτητών δεν πρόλαβε καν μια σχετικά πιο άνετη εποχή. Όμως τα κανάλια δεν τα απασχολούν αυτές οι συζητήσεις και αυτοί οι προβληματισμοί. Ασχολούνται κυρίως με το ότι πέρασε ένας υποψήφιος με 0.5 (πρακτικά δηλαδή μόνο με το όνομά του) σε πανεπιστήμιο. Βέβαια δεν τους απασχολεί ότι μόνο με το όνομά τους (και τα λεφτά της οικογένειάς τους) μπορεί να περάσει κάποιος ή κάποια όχι σε μια αλλά σε οποιαδήποτε ιδιωτική πανεπιστημιακή σχολή. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Η ιστορία που θα μας απασχολήσει αυτή τη στιγμή έχει να κάνει με την αβεβαιότητα και τον τρόμο του φθινοπώρου και του χειμώνα που έρχεται. Όχι μόνο για τη νέα γενιά αλλά για το σύνολο της κοινωνίας, που βομβαρδίζεται συνεχώς από ενοχικά μηνύματα.

Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο και κάπου εφτυούσε καταγής, ω, πόσο βάσανο μεγάλο το βάσανο είναι της ζωής! Όσο κι ο νους να τυραννιέται άσπρην ημέρα δε θυμιέται.

Αλήθεια πόσες άλλες ενοχές μπορεί να αντέξει αυτός ο λαός; Έφταιγε για το χρηματιστήριο, έφταιγε για τους ολυμπιακούς αγώνες, έφταιγε για την οικονομική κρίση, τώρα φταίει για την πανδημία. Από την απόδειξη για την τυρόπιτα μέχρι τα καλοκαιρινά πάρτι. Με κοινό παράγοντα τον κοινωνικό αυτοματισμό και τον κανιβαλισμό ο οποίος κρύβεται πίσω από την ατομική ευθύνη και το νεοφιλελεύθερο πρότυπο της εποχής.

Αν δεν υπακούσετε θα έρθει καταστροφή. Όπως όμως σωστά παρατηρεί ο Howard Zinn  στο άρθρο του The problem is civil obedience από τη συλλογή Against police violence μήπως το σωστό ερώτημα θα ήταν αν θα γίνει καταστροφή όταν υπακούμε; Τόσα χρόνια στα οποία ο λαός ακολουθεί πιστά τις πολιτικές που του επιβάλλονται μήπως σώθηκε από κάτι; Ή μήπως τελικά η καταστροφή ήρθε επειδή ακριβώς υπάκουσε στην εφαρμογή των πολιτικών αυτών; Και σε τι να υπακούσει άραγε; Στην σωστή τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας; ΟΚ ναι. Αρκεί όμως μόνο αυτό;

Ήλιε και θάλασσα γαλάζια και βάθος τ’ άσωτ’ ουρανού∙ ω της αυγής κροκάτη γάζα, γαρούφαλα του δειλινού, λάμπετε σβήνετε μακριά μας, χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας! Του ενού ο πατέρας χρόνια δέκα παράλυτος, ίδιο στοιχειό∙ του άλλου κοντόμερη η γυναίκα στο σπίτι λιώνει από χτικιό∙ στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.

Μέχρι στιγμής ο λαός στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και στην περίοδο του πρώτου κύματος της πανδημίας όσο και στην μετέπειτα περίοδο. Παρόλ’ αυτα είδε τα σύνορα να ανοίγουν εκτός ελέγχου, τις οδηγίες να αλλάζουν κάθε μέρα. Και ενώ καρτερικά κάθεται σπίτι του τρομοκρατημένος για το τι θα γίνει σε αυτόν και στα αγαπημένα του πρόσωπα, βλέπει να του κουνάνε το δάκτυλο από την τηλεόραση. Πρέπει να επιδείξει ατομική υπευθυνότητα. Και ενώ την επιδεικνύει, βλέπει και τα κρούσματα να ανεβαίνουν και την οικονομία να καταρρέει. Ποιος να φταίει άραγε;

Φταίει το ζαβό το ριζικό μας! – Φταίει ο θεός που μας μισεί! – Φταίει το κεφάλι το κακό μας! – Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί! Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Κανένα στόμα δεν το ‘βρε και δεν το ‘πε ακόμα.

Και πιο στόμα άραγε να βρει και να το πει όταν ο νέος encoreman του υπουργείου υγείας Γκίκας Μαγιορκίνης αρνείται να απαντήσει στο αν ο ιός μεταδίδεται  μέσω λατρευτικών τελετών; Και μάλιστα δηλώνει πως ο δημόσιος διάλογος δεν κάνει καλό. Φυσικά και ο καθένας μπορεί να πιστεύει ότι θέλει. Και εγώ μπορώ να πιστεύω ότι αν φοράω μπλούζα του Παναθηναϊκού δεν θα κολλήσω κάτι. Και η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία μπορεί να πιστεύει ότι αξίζει να σκανδαλίζει τους πιστούς και να τους βάζει ενώπιον αχρείαστων θεολογικών ζητημάτων όπως από τι υλικό είναι φτιαγμένη μια λαβίδα (σε αντίθεση με πολλές άλλες ορθόδοξες εκκλησίες οι οποίες χρησιμοποιούν πλαστικά κουταλάκια) και να διοργανώνει ένα διαγωνισμό πίστεως, ώστε να κρατά τα κλειδιά του τρόμου και της σωτηρίας απέναντι σε φανταστικούς εχθρούς και επίδοξους νεομάρτυρες.

Όπως και ο καθένας μπορεί να σχεδιάζει ότι θέλει. Για παράδειγμα ο Γκίκας Μαγιορκίνης παρέδωσε ένα σχέδιο για τους μαθητές ανά τάξη βγαλμένο από επιθεώρηση του Σεφερλή. Βελάκια όπου βολεύει, θρανία όπως βολεύει, μόνο ο Αστυνόμος Θεοχάρης έλλειπε από την αίθουσα. Θα πείτε μα ο Γκίκας Μαγιορκίνης είναι ειδικός. Φυσικά ειδικοί υπάρχουν πολλοί, CDC (το παγκόσμιο κέντρο για τις μεταδοτικές ασθένειες) μόνο ένας. Και ο cdc είναι ξεκάθαρος στις οδηγίες του: οι μαθητές πρέπει να κάθονται σε απόσταση 2 μέτρων από τον άλλο μέσα σε αναδιαμορφωμένες σχολικές μονάδες με αναβαθμισμένο σύστημα εξαερισμού ( https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/global-covid-19/schools.html ).  Φυσικά και εδώ ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει. Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτός ο καθένας κατέχει δημόσια θέσει ευθύνης. Γιατί υποτίθεται ότι το κράτος οφείλει να είναι πάνω από τις ατομικές πεποιθήσεις και να υπηρετεί το κοινωνικό σύνολο.

Έτσι, στη σκοτεινή ταβέρνα πίνουμε πάντα μας σκυφτοί∙ σαν τα σκουλήκια κάθε φτέρνα όπου μας εύρει μας πατεί. Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, προσμένουμε ίσως κάποιο θάμα!

Επειδή όμως δεν υπάρχει μεγαλύτερο θαύμα από το να αντιστέκεσαι, μήπως θα έπρεπε να στα σταματήσουμε να περιμένουμε άβουλοι; Και εδώ ερχόμαστε σε έναν άλλο στίχο του Βάρναλη.  Και συ τσούλα των δημίων επιστήμη; Το ίδιο ερώτημα έθεσε πετυχημένα και ο σ. Γιώργος Σιδέρης σε σχετικό άρθρο του ( https://www.rizospastis.gr/story.do?id=10738864 ). Ποιους άραγε υπηρετούν αυτοί οι επιστήμονες;

Εμπρός ξεσηκωθείτε προστάζει ο Λόρκα στο ποίημα του anda jaleo. Εμπρός μη μιλάτε, προστάζουν τα παπαγαλάκια της κυβέρνησης. Η διεκδίκηση και ο δημόσιος διάλογος βλάπτει σοβαρά τη δημόσια υγεία. Και ενίοτε οδηγεί και σε πειθαρχικά και ΕΔΕ. Ποιον υπηρετούν άραγε οι «ειδικοί»; Σίγουρα όχι τον λάο. Ο λαός είναι εχθρός. Άρα ποιος είναι ο ρόλος τους;

Στην περσινή ταινία Joker, ο πρωταγωνιστής βρίσκεται στο επίκεντρο μιας τεράστιας εξέγερσης και γίνεται σύμβολό της. Η εξέγερση τοποθετείται σε να είναι ένα σύμπαν αντιθέσεων: οι «φυσιολογικοί» και οι ψυχικά ασθενείς, οι ενταγμένοι και οι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι, οι νόμιμοι και οι παράνομοι, οι φιλειρηνικοί και οι βίαιοι, οι «κονφορμιστές» και οι «αντι-κονφορμιστές», οι πλούσιοι και οι φτωχοί και πάνω από όλα, η τραγική και η αστεία πλευρά της ζωής. Τι είναι όμως αυτή η εξέγερση; Ένας όχλος ο οποίος είναι απολίτιστος, σπάει, σκοτώνει και λεηλατεί. Γιατί μόνο για αυτά είναι ικανά οι ψυχικά ασθενείς, οι παράνομοι, οι ριζοσπάστες, οι περιθωριοποιημένοι. Καλλιεργείται λοιπόν υπόρρητα ένας φόβος για την αλλαγή και τη χειραφέτηση. Μπορεί το σύστημα να παρουσιάζεται ως διεφθαρμένο και διαλυτικό για τη συνοχή της κοινωνίας, όμως λιγότερο κακό από το χάος και την παράδοση της κοινωνίας στα «λάθος χέρια». Στην πραγματικότητα στο τέλος προετοιμάζει η ταινία το έδαφος για την εμφάνιση του «καλού batman» που θα σώσει την πόλη από τον βάρβαρο όχλο.

Παρόμοιος είναι και ο ρόλος των σύγχρονων «ειδικών». Δημιουργούν τους όρους για να ευδοκιμήσει το κίνημα των αρνητών του ιού και χρησιμοποιούν μετά το δημιούργημά τους για να τρομοκρατήσουν. Ταυτίζουν την οποιαδήποτε κριτική και αντίδραση με τις θεωρίες συνωμοσίας και την καταστροφή. Δικαιολογούν την ύπαρξή τους πάνω στο φόβο. Όσο και αν παρουσιάζονται ως προοδευτικοί και επιστήμονες, αποδομούν οι ίδιοι την επιστήμη.

Όπως και ο Joker, οι «ειδικοί» αυτοί είναι οι σύγχρονοι γελωτοποιοί του συστήματος. Ο ρόλος τους είναι να βγάζουν τα πορίσματα και τα συμπεράσματα τα οποία θα κάνουν χαρούμενα τα αφεντικά τους, την κυβέρνηση, την ηγεσία της εκκλησίας και τους επιχειρηματίες. Γι’ αυτό και τα επιχειρήματά τους καταλήγουν στο τι 25 τι 15 παιδιά σε μια τάξη, το ίδιο είναι. Γιατί όταν εγκαταλείπεις την επιστήμη σου για το χρήμα αυτά είναι τα πιο σοβαρά επιχειρήματα που μπορείς να βρεις. Μέχρι να χρειαστεί να τα αλλάξεις πάλι, όταν τα αφεντικά θα χρειάζονται καινούριο επιστημονικό μανδύα για να καλύψουν τις επιλογές τους και να χειραγωγήσουν την κοινωνία.

Για αυτούς πάντα θα φταίνε οι κάτοικοι του περιθωρίου. Μόνο που το περιθώριο για αυτούς είναι όσοι δεν εντάσσονται στο κόμμα τους, στην σφαίρα επιρροής τους, στον «εθνικό» κορμό τους. Και θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιπαλέψουν κάθε φωνή αντίδρασης. Θα τη στιγματίσουν, θα τη λοιδορήσουν, θα προσπαθήσουν να την εξαφανίσουν. Παρόλ’ αυτά η αντίδραση κάποια στιγμή θα ξεφύγει από την υπόγεια την ταβέρνα, από τους καπνούς και τις βρισιές και η εξέγερση θα γίνει. Και θα είναι πολύ πιο όμορφη από την ταινία που αναφέρθηκε προηγουμένως.

Πάνος Χριστοδούλου, Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης