Φθινόπωρο και φυσική: Τα νέα του Σεπτεμβρίου

Πριν δυο χρόνια μία υπόγεια λίμνη είχε εντοπιστεί κάτω από την αρειανή επιφάνεια. Τώρα, η ομάδα ερευνητών που την είχε βρει ανακοίνωσε τον εντοπισμό άλλων τριών παρόμοιων λιμνών κοντά στην προηγούμενη, και κοντά στον νότιο πόλο του Άρη.

Η ομάδα χρησιμοποίησε δεδομένα από το ραντάρ στο Mars Express, ένα σκάφος της ESA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος) που γυρίζει γύρω από τον γνωστό κόκκινο πλανήτη εδώ και δεκαεφτά χρόνια. Καθώς τα κύματα του ραντάρ περνούν από ένα υλικό σε άλλο κάτω από την επιφάνεια, αντανακλώνται· η αντανάκλασή τους καταγράφεται και συγκρίνεται με αυτή που δίνουν διάφοροι γεωλογικοί σχηματισμοί στη Γη. Κάπως έτσι βρέθηκε ότι οι αντανακλάσεις από αυτά τα τέσσερα μεγάλα αντικείμενα τα κάνουν να μοιάζουν πολύ με νερό σε υγρή κατάσταση.

Οι λίμνες βρίσκονται σε βάθος ενάμιση χιλιομέτρου και έχουν μήκη γύρω στα είκοσι χιλιόμετρα. Το ότι το νερό τους μένει υγρό στις χαμηλές θερμοκρασίες του Άρη, κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει ότι έχει μεγάλες ποσότητες αλάτων.

Ας αφήσουμε με τη φαντασία μας τα αλμυρά υπόγεια νερά του ενός πλανήτη για τα δύσοσμα σύννεφα ενός άλλου, και για αυτό που θα μπορούσε να αποδειχτεί ανακάλυψη της χρονιάς… ή και του αιώνα.

Καταρχάς, αυτό το οποίο βρέθηκε ήταν μικρές ποσότητες της ουσίας φωσφίνη στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης. Ο εντοπισμός χημικών στοιχείων και ενώσεων στις ατμόσφαιρες πλανητών και ακόμα και σε άστρα γίνεται χωρίς να αφήσει κανείς τη Γη μέσω της φασματοσκοπίας: τα άτομα και τα μόρια απορροφούν φως, αφήνοντας έτσι συγκεκριμένες σκοτεινές γραμμές στο φάσμα του φωτός που συλλαμβάνουν τα τηλεσκόπια. Με αυτό τον τρόπο ανιχνεύθηκε η παρουσία φωσφίνης από αστρονόμους στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ και συνεργάτες τους, που διασταύρωσαν τα αποτελέσματά τους χρησιμοποιώντας παρατηρήσεις από δύο αστεροσκοπεία.

Το να φτιαχτεί φωσφίνη είναι πολύ δύσκολο εκτός κι αν εμπλακεί κάποιος ζωντανός οργανισμός, ή ακόμα καλύτερα κάποιος μικροοργανισμός. Τουλάχιστον στη Γη φτιάχνεται μόνο από ανθρώπους σε εργοστάσια (όπου χρειάζεται υψηλές θερμοκρασίες και ενέργειες) και από βακτήρια σε διάφορα μέρη (όπως στο εσωτερικό στομαχιών, σε βάλτους, σε αποχετεύσεις). Δεν υπάρχουν “αυθόρμητες” χημικές διεργασίες που να τη δημιουργούν. Και παρεμπιπτόντως, ναι, η Αφροδίτη δεν πρέπει να μυρίζει και πολύ ωραία.

Η ομάδα που έκανε την ανακάλυψη εξέτασε και την πιθανότητα να δημιουργείται φωσφίνη από φαινόμενα που είναι συχνά στην Αφροδίτη, όπως κεραυνοί και εκρήξεις ηφαιστείων στην πυκνή και δηλητηριώδη ατμόσφαιρά της. Εξέτασαν ακόμα το ενδεχόμενο να την φέρνουν μετεωρίτες. Όλες οι σχετικές περιπτώσεις αποκλείστηκαν και το συμπέρασμα είναι πως όποια κι αν είναι η προέλευσή της, είναι κάτι που αυτή τη στιγμή δε γνωρίζουμε…

Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως οι συγκεντρώσεις φωσφίνης βρίσκονται σε σύννεφα σε ύψος 55 χιλιομέτρων. Μπορεί τα σύννεφα να μη γεμίζουν το μάτι σαν μέρος υποψήφιο για τη φιλοξενία ζωής, αλλά τα αφροδιτινά σύννεφα είναι πολύ πιο συμπαγή και σταθερά από τα δικά μας (επιπλέον η επιφάνεια της Αφροδίτης έχει τα χάλια της και θα ήταν πολύ δύσκολο να φιλοξενεί ζωή). Εν ολίγοις δεν είναι απίθανο να συμβαίνουν βιολογικές διεργασίες στα συγκεκριμένα σύννεφα. Πάντως υπάρχουν και άλλες δυνατές περιπτώσεις, όπως το να δημιουργείται η φωσφίνη αλλού και να συγκεντρώνεται σε εκείνο το υψόμετρο λόγω της κυκλοφορίας της ατμόσφαιρας.

Το συμπέρασμα είναι ότι οι αστρονόμοι θα ήθελαν να πάει κάποιος και να κάνει μετρήσεις επιτόπου στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης, κατά προτίμηση σε διάφορα σημεία, και να τους πει πού δημιουργείται η φωσφίνη. Αυτό θα ήταν και ένα καλό πρώτο βήμα για να καταλάβουν και πώς δημιουργείται.

Πότε θα μπορέσουν όμως να γίνουν τέτοιες μετρήσεις;

Από τη δεκαετία του ’60 μέχρι και του ’90 ο γειτονικός πλανήτης εξερευνήθηκε αρκετά από διαστημόπλοια. Στη συνέχεια ήταν η σειρά πιο μακρινών πλανητών να γίνουν τρέντυ, έτσι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν διαστημόπλοια γύρω της και ούτε προβλέπονται στα επόμενα χρόνια…

Κατά διαβολική σύμπτωση, το σκάφος BepiColombo του ευρωπαϊκού (ESA) και του ιαπωνικού (JAXA) οργανισμού διαστήματος βρίσκεται καθ’ οδόν προς τον Ερμή και θα περάσει κοντά από την Αφροδίτη το επόμενο καλοκαίρι. Έχει τα κατάλληλα όργανα για χημικές μετρήσεις και μάλλον δε θα αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη όταν θα βρίσκεται στην καλούτσικη απόσταση των 500 χιλιομέτρων. Είναι φανερό βέβαια ότι θα χρειαστούν περισσότερες ενέργειες για να λυθεί το αίνιγμα της φωσφίνης, όπως ελπίζουμε να γίνει μέσα στα επόμενα χρόνια.