Ποιος νίκησε τον ναζισμό – Οι απώλειες των ναζιστικών στρατιών στο ανατολικό μέτωπο

Οι εκτιμήσεις και οι υπολογισμοί για το ποσοτικό εύρος των ανθρώπινων απωλειών που προκάλεσε ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος είναι, στην ιστοριογραφία, ένα ζήτημα ανοικτό από εκείνα που η ιστορική έρευνα πολύ δύσκολα θα κλείσει –μάλλον δεν θα το κλείσει ποτέ. Οι λόγοι ετούτης της δυσκολίας βρίσκονται στην πολυπλοκότητα των αιτιών που οδηγούν τους ανθρώπους στο θάνατο στο γενικό πλαίσιο του ολοκληρωτικού πολέμου. Σε πολλές περιπτώσεις ο ιστορικός προβληματίζεται ως προς το ποιες κατηγορίες θανάτων μπορεί να συνδέσει άμεσα με την διεξαγωγή του πολέμου και ποιες όχι.

Η περίπτωση της σιτοδείας στην Ινδία που προκάλεσε τον θάνατο σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους (ίσως 1.500.000) το 1943-1944 είναι ένα καλό παράδειγμα. Η άρνηση της Μεγάλης Βρετανίας να απελευθερώσει μερικές χιλιάδες τόνους πλοία για μεταφορά τροφίμων στην χώρα αυτή, την ώρα που το τονάζ αυτό είχε δεσμευτεί για τις στρατιωτικές μεταφορές στον Ατλαντικό και τη Μεσόγειο και για τον εφοδιασμό της Αγγλίας, ήταν η άμεση αιτία του ινδικού λιμού. Οι Ινδοί όμως που πέθαναν στους τραγικούς εκείνους μήνες δε συγκαταλέγονται στις απώλειες του πολέμου, ούτε έστω στις θυσίες των λαών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας για τη νίκη της μακρινής τους μητρόπολης. Το αποτέλεσμα είναι το κόστος του πολέμου σε ανθρώπινες ζωές να αθροίζεται σε ευρύ φάσμα επιλογών, από 60 ως τα 120 εκατομμύρια θυμάτων.

Σε ειδικές περιπτώσεις η καταμέτρηση των απωλειών του πολέμου έχει ιδιαίτερη πολιτική σημασία. Το ερώτημα, για παράδειγμα, του ποιος νίκησε και κατέστρεψε τις στρατιές του ναζισμού, επηρεάζει άμεσα την εκτίμηση για τις απώλειες του γερμανικού στρατού στον πόλεμο. Προφανώς η καταμέτρηση και η ιεράρχηση των απωλειών της Βέρμαχτ και όλων των στρατιωτικών δυνάμεων του Άξονα και της Νέας Ευρώπης, μπορεί να καταδείξει ποιοι εκ των συμμάχων πολεμούσαν τον ναζισμό και ποιοι παρακολουθούσαν από απόσταση, έτοιμοι να παρέμβουν τη «σωστή στιγμή».

Είναι ένα ζήτημα στο οποίο αξίζει να σταθούμε.

Η καταγραφή των απωλειών του γερμανικού στρατού στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν ήταν ανεξάρτητη από πολιτικές σκοπιμότητες. Σε μια πρώτη φάση, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η κυβέρνηση και οι υπηρεσίες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία), ακολούθησαν μια συνειδητή τακτική διαστρέβλωσης των στοιχείων για συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους. Η τακτική αποσκοπούσε στη συρρίκνωση των στρατιωτικών απωλειών της Γερμανίας στη διάρκεια του πολέμου και στη διόγκωση των απωλειών σε «αμάχους» της ίδιας χώρας. Ο προφανής στόχος ήταν η «θυματοποίηση» της Γερμανίας: οι αριθμοί των Γερμανών αμάχων θυμάτων του πολέμου προσδιορίστηκε από τη δεκαετία του 1950 κιόλας σε 2 ως 5 εκατομμύρια, αριθμοί που, αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας, κατέτασσαν τη χώρα στις πρώτες θέσεις των πληγέντων από τον πόλεμο. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι η χώρα δεν ήταν θύτης αλλά θύμα του πολέμου και, κυρίως, υπέφερε, πέρα από κάθε μέτρο από τη σοβιετική βαρβαρότητα.

Οι εκτιμήσεις που βασίζονταν στα ημερολόγια της Ανώτατης Διοίκησης του Γερμανικού Στρατού (OKW) αποτέλεσαν τα επίσημα στοιχεία της Ο.Δ. Γερμανίας από το 1949 και μετέπειτα. Τα στοιχεία πρωτοδημοσιεύθηκαν από τον Schramm Ernst (αξιωματικό επιφορτισμένο με την τήρηση του ημερολογίου απωλειών στο OKW). Σύμφωνα με αυτά οι απώλειες του γερμανικού στρατού (Heer) από την 1^η Σεπτεμβρίου 1939 ως τις 31 Ιανουαρίου 1945 ήταν οι ακόλουθες.

Στους παραπάνω αριθμούς δεν αθροίζονταν οι απώλειες στο φινλανδικό μέτωπο καθώς και οι θανόντες ως συνέπεια των τραυμάτων τους (295.659 για όλα τα μέτωπα). Επίσης δεν γίνεται κατανομή των απωλειών της αεροπορίας (περιπου 300.000) και του ναυτικού (περίπου 150.000).

-.-

Μετά το 1990, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου άμβλυνε την ανάγκη υποβάθμισης των γερμανικών απωλειών, ιδιαίτερα στο ανατολικό μέτωπο. Ταυτόχρονα η πρόσβαση στα αρχεία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας και στις αντίστοιχες σχετικές μελέτες, έφερε νέα στοιχεία ως προς τις γερμανικές στρατιωτικές απώλειες. Οι υπολογισμοί βασίστηκαν πλέον σε πρόσθετες πηγές, πέρα από τις καταγραφές της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης. Η αναθεώρηση των μεγεθών ήταν σαφώς προς τα πάνω.

Η ενιαία πλέον Ιστορική Υπηρεσία του γερμανικού στρατού κατέληξε στα ακόλουθα μεγέθη, όπως αυτά αποτυπώθηκαν στην μελέτη του επιφορτισμένου με τη σχετική έρευνα αξιωματικού της ΔΙΣ, Overmans (Overmans Rudiger (2000), Deutsche militarische Verluste im Zweiten Weltkrieg, Oldenbourg).

Πέρα από τους καταγραμμένους θανάτους η ολοκλήρωση της έρευνας πάνω στους «αγνοούμενους» και τους «εξαφανισθέντες» πρόσθεσε επιπλέον στοιχεία στο κόστος του πολέμου σε γερμανικές ζωές στρατιωτών.

Στην τρέχουσα βιβλιογραφία το παραπάνω μέγεθος θεωρείται το πλέον αξιόπιστο από όσα ως τώρα έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Η κατανομή του παραπάνω μεγέθους σε απώλειες κατά μέτωπο πολέμου δίνει τα παρακάτω στοιχεία.

Στη βάση αυτού του απολογισμού, οι Γερμανοί στρατιώτες που σκοτώθηκαν στο ανατολικό μέτωπο πολεμώντας ενάντια στον Κόκκινο Στρατό αποτελούν το 73% περίπου του συνολικού αριθμού (τα 2/3 των θανόντων στην αιχμαλωσία μπορούν να αποδοθούν, κατά τον  Overmans, όπως και τα 2/3 των θυμάτων των μαχών στην Γερμανία του 1945, στον Κόκκινο Στρατό). Σε αυτό το ποσοστό θα μπορούσαν να αθροιστούν κάποια μικρά του ναυτικού (συγκρούσεις στη Βαλτική, ενίοτε με πολλά θύματα κλπ.).

Οι απώλειες που προκάλεσε η ένοπλη Αντίσταση των κατακτημένων και των υπόδουλων λαών της Ευρώπης στον γερμανικό στρατό, αποτέλεσαν για πολλά χρόνια –τόσο στις καταγραφές που έγιναν στη διάρκεια του πολέμου, όσο και στους καιρούς του Ψυχρού Πολέμου- επτασφράγιστο μυστικό. Η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να μην υπάρξουν διακριτές στατιστικές για τις απώλειες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής. Η «δυτική» ιστοριογραφία ακολούθησε λίγο ως πολύ ετούτη την πεπατημένη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το παλαιό έγγραφο της Γερμανικής Πρεσβείας στη χώρα μας που βρήκε να έχουν σκοτωθεί από αντάρτες στο ελληνικό έδαφος μόλις τριακόσιοι Γερμανοί (είναι αλήθεια ότι η «πληροφορία» θάφτηκε μέσα σε πλήθος αστερίσκων με τρόπο ώστε να μην εκτεθούν οι συντάκτες της).

Με βάση τα στοιχεία του Overmans, όπως και τις προγενέστερες «επίσημες» εκθέσεις για τις γερμανικές απώλειες στα Βαλκάνια, μπορούν ίσως να εκτιμηθούν οι απώλειες που προκάλεσε στους κατακτητές η Αντίσταση των βαλκανικών λαών. Να θυμίσουμε ότι η γερμανική εκστρατεία στα Βαλκάνια στα 1941 κόστισε περίπου 5.000 νεκρούς και αγνοούμενους στο γερμανικό στρατό (συμπεριλαμβανομένης της Μάχης της Κρήτης). Η μεγάλη διαφορά των παλιότερων εκτιμήσεων (προ του 1990) (κάνουν λόγο για 36.000 νεκρούς και «εξαφανισθέντες») με τις νέες (103.000 ως τον Οκτώβριο του 1944, πριν δηλαδή εμπλακούν στις μάχες κατά των Γερμανών οι μεταστραφέντες πρώην σύμμαχοι της Γερμανίας στον Άξονα, Βουλγαρία, Ρουμανία κλπ.), ίσως οφείλεται στην συνειδητή προσπάθεια των «ιστορικών» της Ομοσπονδιακής Γερμανίας του Ψυχρού Πολέμου να μειώσουν την συμμετοχή των λαϊκών κινημάτων Αντίστασης και των κομμουνιστών –που εδραίωσαν αργότερα τις Λαϊκές Δημοκρατίες- στην ήττα του Άξονα. Αυτό όμως είναι ένα ζήτημα με το οποίο αξίζει να ασχοληθούμε σε ειδικό κείμενο.

Οι απώλειες του γερμανικού στρατού στο ανατολικό μέτωπο πιστοποιούν ένα μονάχα μέρος της αντίστασης και του αγώνα του Κόκκινου Στρατού. Στην αντικομμουνιστική σταυροφορία του Άξονα και της ναζιστικής Νέας Ευρώπης πήραν μέρος με όλες τους τις στρατιωτικές δυνάμεις η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Φινλανδία. Οι απώλειες των στρατών αυτών υπήρξαν τρομακτικές καθώς μάλιστα οι Γερμανοί «σύμμαχοι» τους εφοδίαζαν με υποδεέστερο και ξεπερασμένο οπλισμό ενώ τους άφηναν συχνά εκτεθειμένους σε επικίνδυνα σημεία του μετώπου. Φυσικά ο ακριβής προσδιορισμός των απωλειών των κρατών αυτών στο ανατολικό μέτωπο προσκρούει σε προβλήματα ακόμα πιο σύνθετα από τα αντίστοιχα της γερμανικής περίπτωσης. Η Φινλανδία των 3.700.000 κατοίκων είχε στρατιωτικές απώλειες 83.000 ανδρών (συγκριτικά η Ελλάδα στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο είχε 13.500 νεκρούς), η Σλοβακία πάνω από 35.000, η Ουγγαρία περίπου 250.000 όπως και η Ρουμανία.

Επιπλέον ένας αριθμός 800.000 «εθελοντών» (Freiwillingen) στρατεύθηκε στα κράτη της δυτικής Ευρώπης για να πάρει μέρος στην αντικομμουνιστική σταυροφορία στην ανατολή. Χώρες όπως το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Δανία, η Νορβηγία είχαν πολύ περισσότερους νεκρούς στον αγώνα των στρατιωτών τους υπέρ του Άξονα στο ανατολικό μέτωπο παρά στον αντίστοιχο αγώνα άλλων στρατιωτών τους υπέρ των συμμάχων. Η επίσημη ιστοριογραφία αυτών των χωρών πασχίζει έκτοτε, με πλήθος τεχνάσματα, να ανατρέψει αυτούς τους συσχετισμούς. Χώρες «ουδέτερες» όπως η Ισπανία και η Σουηδία έστειλαν εκστρατευτικά σώματα στη Ρωσία, η πρώτη επίσημα, η δεύτερη ανεπίσημα ως «εθελοντές». Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το 50% των δυνάμεων αυτών χάθηκε στον πόλεμο: περισσότεροι από 400.000 νεκροί και «εξαφανισθέντες».

Το ύψος αυτών των απωλειών για στρατεύματα φανατικών ναζί δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Το ιταλικό εκστρατευτικό σώμα στη Ρωσία, σαφώς λιγότερο φανατικό και πολεμόχαρο, είχε περίπου 100.000 νεκρούς και «εξαφανισθέντες», σε σύνολο 230.000 ανδρών.

-.-

Το σύνολο των στρατιωτικών απωλειών του Άξονα στο ανατολικό μέτωπο κυμαίνεται σε κάτι ανάμεσα σε 5,5 και 6,5 εκατομμύρια νεκρούς. Ο αριθμός είναι αντίστοιχος με τον αριθμό των σοβιετικών στρατιωτών που σκοτώθηκαν στη μάχη. Η σε βάρος του Κόκκινου Στρατού τελική διαφορά –στα 8.500.000 ανήλθε το μέγεθος των στρατιωτικών απωλειών της ΕΣΣΔ- οφείλεται στη μαζική θανάτωση των αιχμαλώτων πολέμου στα στρατόπεδα του Άξονα αλλά και στη μαζική θανάτωση των ανδρών των αποκομμένων μονάδων του Κόκκινου Στρατού που χαρακτηρίζονταν «παρτιζάνοι» από τους Γερμανούς. Παρά το γεγονός ότι η γερμανική πλευρά ισχυρίζεται ότι μόνο μισό εκατομμύριο σοβιετικοί αιχμάλωτοι πέθαναν στην αιχμαλωσία, ο τελικός αριθμός υπερβαίνει τα 1.500.000 και ξεπερνά ίσως τα 2.000.000 σύμφωνα με τις σοβιετικές πηγές και τη διεθνή ιστοριογραφία (Browning).

Η σημασία αυτής της σύγκρισης βρίσκεται στο γεγονός ότι η γερμανική, στη διάρκεια του πολέμου, και η «δυτική», στη συνέχεια, πλευρά, ισχυρίζονται ότι ο Κόκκινος Στρατός ήταν τεχνικά, ψυχολογικά και μαχητικά υποδεέστερος από τις απέναντί του ναζιστικές στρατιές. Οι αριθμοί δεν πιστοποιούν κάτι τέτοιο. Πιστοποιούν όμως ότι ο Κόκκινος Στρατός υπήρξε πολύ πιο ανθρώπινος ως προς τους αντιπάλους του όταν αυτοί έπεφταν ηττημένοι στα χέρια του. Η Σοβιετική Ένωση δεν είχε πλάνο εξόντωσης 30.000.000 αμάχων όπως προβλεπόταν στα ναζιστικά σχέδια εισβολής της άνοιξης του 1941, «για να αποκατασταθούν οι επισιτιστικές ισορροπίες της Ευρώπης»!

-.-

Υπάρχουν όμως και οι προπαγανδιστές των «δυτικών αξιών» στη χώρα μας οι οποίοι ενίοτε φέρουν τον ψευδεπίγραφο τίτλο του ιστορικού. Επικαλούνται άγνωστα στην επιστημονική κοινότητα και στους πολλούς «στοιχεία» ώστε να «αποδείξουν» ότι τη ναζιστική Γερμανία την συνέτριψε ο δυτικός συνασπισμός των καπιταλιστικών μητροπόλεων, ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία επικεφαλής. Ενάντια σε κάθε λογική επιμένουν δε στην άποψή τους και είναι πρόθυμοι να ειρωνευτούν αυτό που όλες οι πηγές και όλες οι μελέτες πιστοποιούν. Κρίμα! Θα μπορούσαν να διεκδικήσουν άλλες δάφνες δόξας για τους πιστούς τους εταίρους και προστάτες. Η «στρατηγική» αεροπορία των ΗΠΑ και της Βρετανίας σκότωσε κάτι ανάμεσα σε 600.000 και ένα εκατομμύριο αμάχους στις εργατικές συνοικίες των γερμανικών και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων. Αργότερα συμπλήρωσαν την τεχνική με ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Γιατί οι «ιδεολογικά αδέσμευτοι» «ιστορικοί» δεν το εξυμνούν αυτό; Σε αυτόν τον τομέα, των από αέρος δολοφονιών και εγκλημάτων η Σοβιετική Ένωση υστερεί απελπιστικά. Ποτέ δεν σκέφτηκε να σκοτώσει εργάτες για να νικηθούν οι ναζί.

Ο καθείς και οι «αξίες» του!