Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Τα αποτρόπαια εγκλήματα του ΕΔΕΣ στην Πρέβεζα

Ο Γιαννάκος (Γιάννης) Μαστρογιάννης γεννήθηκε το 1914 στους Μελισσουργούς Άρτας. Από μαθητής οργανώθηκε στην Οργάνωση Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος (ΟΚΝΕ). Αργότερα έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1940 πήρε μέρος στον πόλεμο εναντίον των Ιταλών και ως διακριθείς στάλθηκε τον Δεκέμβρη του 1940 στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, στην Καβάλα. Μετά την εκπαίδευσή του επέστρεψε στο μέτωπο με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Μετά την κατάρρευση του μετώπου, ως φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συμμετείχε στον αντιφασιστικό αγώνα. Το 1943 βγήκε στο βουνό, στο ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ.

Ο Γιαννάκος Μαστρογιάννης ήταν παρών στην τελευταία πολιτική ομιλία του Άρη Βελουχιώτη στους Μελισσουργούς Άρτας, τον Μάη του 1945. Στο βιβλίο του «Χρονικό – Το λαϊκό κίνημα στο νομό Άρτας (1931-1945)» (εκδ. Πέτρα, 2004) μας δίνει μια σημαντική προσωπική μαρτυρία για όσα είπε ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, λίγο πριν από το θάνατό του.

Το 1947 επιστρατεύτηκε και τον οδήγησαν στο στρατόπεδο της Μακρονήσου. Αρνούμενος να υπογράψει δήλωση βασανίστηκε και οδηγήθηκε στον «κλωβό αμετανόητων – σύρμα». Από ανθυπολοχαγό τον έκαναν απλό στρατιώτη.

Το 1950 εξορίστηκε στον Αη Στράτη. Το 1952 ως αδειούχος εξόριστος εγκαταστάθηκε στην Άρτα, όπου εργάστηκε ως δικηγόρος. Το 1965 κατήλθε υποψήφιος Δήμαρχος Άρτας. Η δικτατορία του 1967 τον εξόρισε στα Γιούρα.

Μετά τη μεταπολίτευση ο Γιαννάκος Μαστρογιάννης εκλέχτηκε δυο φορές Δημοτικός Σύμβουλος Άρτας. Το 1977 ήταν υποψήφιος βουλευτής Άρτας του ΚΚΕ. Διετέλεσε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Παραρτήματος Άρτας της Πανελλήνιας Επιτροπής Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ). Έφυγε από τη ζωή  στις 10 του Οκτώβρη 1995.

Τα όσα μας αφηγείται, για πρόσωπα και γεγονότα στο βιβλίο του «Χρονικό – Το λαϊκό κίνημα στο νομό Άρτας (1931-1945)» (εκδ. Πέτρα, 2004), είναι αυθεντικές μαρτυρίες. Παραθέτουμε ένα κεφάλαιο:

Και ενώ αυτά τα δραματικά γεγονότα λάβαιναν χώρα έξω από την περιοχή της οχυρωμένης, από τους καταχτητές Ιταλούς και Γερμανούς, πόλη της Άρτας, την ίδια περίοδο [φθινόπωρο 1944] στη γειτονική πόλη, την Πρέβεζα, απέχουσα μόλις 50 χιλιόμετρα από την Άρτα, διαδραματίζονταν πρωτάκουστα και θλιβερά γεγονότα, με δολοφονίες αμάχων πολιτών από τις Ζερβικές ένοπλες δυνάμεις που εισήλθαν σ’ αυτήν.

Και συγκεκριμένα: οι Γερμανοί καταχτητές που κατείχαν την πόλη, τις νύχτες της 12ης και 13ης Σεπτέμβρη την εγκατέλειψαν οριστικά και τούτο έπραξαν από φόβο αποκοπής τους από τον κύριο Γερμανικό στρατιωτικό κορμό, από τις προελαύνουσες σοβιετικές στρατιές στα Βαλκάνια και της αιχμαλωσίας τους ενδεχομένως. Την οριστική αποχώρηση των Γερμανών πληροφορήθηκε πρώτη η ΕΑΜική οργάνωση της πόλης, η οποία έσπευσε με σύνδεσμό της και πληροφόρησε τη Διοίκηση του 24ου Συντάγματος ΕΛΑΣ που έδρευε στην κωμόπολη της Βόνιτσας και η δύναμή του είχε ευθύνη μέχρι την περιοχή Ακτίου που βρίσκεται έναντι της Πρέβεζας.

Η παρατακτή δύναμη του Συντάγματος αυτού έφθανε τους 300 μόνιμους αντάρτες. Με απόφαση της Διοίκησης του Συντάγματος, δύναμη 200 ανταρτών πέρασε, με την πολύτιμη συνδρομή του ΕΛΑΝ (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό) στην πόλη της Πρέβεζας και από εκεί μοιράστηκε σε μικρότερα τμήματα, τα οποία στη συνέχεια κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις της πόλης και συγκεκριμένα η διμοιρία του ΕΛΑΝ ταμπουρώθηκε στο παραλιακό κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος, η ομάδα της ανταρτοΕΠΟΝ τοποθετήθηκε στο κτίριο του Γυμνασίου και η υπόλοιπη δύναμη σε μικρές ομάδες τοποθετήθηκε σε οχυρές θέσεις, στον Άγιο Ανδρέα, στον Αϊ Γιώργη και στο Τουρκοβούνι.

Από τις πρώτες φροντίδες της Διοίκησης ήταν να θέσει υπό περιορισμό τους υπάρχοντες στην πόλη 100 χωροφύλακες, που μέχρι τότε υπηρετούσαν υπό τις διαταγές των Γερμανών. Στο μεταξύ, οι τοπικές ηγεσίες του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ διεξήγαγαν ατέρμονες διαβουλεύσεις για τη συνύπαρξη των οργανώσεων, για την ίδρυση κοινού Φρουραρχείου, για τη συμμετοχή ολόκληρου του Πρεβεζιάνικου λαού στην επίσημη δοξολογία που θα γινόταν για την απελευθέρωση της πόλης από τον κατακτητή και μάλιστα από κοινού όρισαν ομιλητή τον Γυμνασιάρχη Χρήστο Κοντό.

Κατά τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων αυτών, η τοπική ηγεσία του ΕΑΜ φάνηκε απονήρευτη και καλοκάγαθη, γιατί ενώ η πόλη κατέχονταν στρατιωτικά από τον ΕΛΑΣ και οι Ζερβικοί βρίσκονταν έξω από την πόλη και στην περιοχή της παλαιάς Νικόπολης και βορειότερα αυτής, εντούτοις και από λόγους στοιχειώδους πρόνοιας και αποφυγής αιφνιδιασμού, δεν έστειλε την απαιτούμενη στρατιωτική δύναμη να παραταχθεί στην είσοδο της πόλης με 5-6 βαριά πολυβόλα και άλλα αυτόματα όπλα στην περιοχή του Ελαιώνα μέχρι και τα αρχαία κτίσματα της Νικόπολης και να εμποδίσει την είσοδο σ’ αυτή στρατιωτικών δυνάμεων του ΕΔΕΣ.

Η παράλειψη αυτή απέβη μοιραία για την ΕΑΜική οργάνωση και τον άμαχο πληθυσμό της. Οι Ζερβικοί πληροφορηθέντες την εγκατάλειψη της πόλης από τους Γερμανούς και την εγκατάσταση στη συνέχεια δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη, κατέστρωσαν σατανικό σχέδιο κατάληψης της Πρέβεζας και αιχμαλωσίας των ΕΛΑΣίτικων τμημάτων και της ΕΑΜικής ηγεσίας. Προς επιτυχία του σκοπού τους αυτού, μετά παρέλευση δύο ημερών, απέστειλαν βενζινόπλοιο με 100 περίπου ένοπλους αντάρτες, το οποίο στάθμευσε στο στενό του κόλπου και εκεί ακριβώς που είναι σήμερα η βάση του φέρυ-μπόουτ και θέλησαν να αποβιβασθεί το στρατιωτικό αυτό τμήμα και να στρατοπεδεύσει στην πόλη.

Στην αρχή απαγορεύτηκε η έξοδος, αλλά τελικά επέτρεψαν την αποβίβαση, χωρίς όμως να έχουν την έγκριση της προϊστάμενης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας τους. Και ενώ είχαν θέσει υπό περιορισμό τους 100 χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες που υπηρετούσαν στην Πρέβεζα μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών, οι Ζερβικοί ακολουθούντες την τακτική του «δούρειου ίππου», παρακάλεσαν την τοπική ΕΑΜική ηγεσία να αφήσουν ελεύθερους τους κρατούμενους χωροφύλακες, το οποίο και πέτυχαν τελικά. Και κατ’ αυτό τον τρόπο βρέθηκε να έχουν εντός των τειχών της πόλης 200 ένοπλους αντάρτες τους, ήτοι τους 100 που αποβιβάσθηκαν από το βενζινόπλοιο και τους 100 απελευθερωθέντες χωροφύλακες.

Με την απαιτούμενη άνεση οι Ζερβικοί, γνωρίζοντες από πρώτο χέρι τις υπάρχουσες στην πόλη ΕΑΜικές δυνάμεις, τις θέσεις που κατείχαν, ως και τη δύναμη πυρός αυτών, αποφάσισαν τη γενική επίθεση εναντίον τους, με πολλαπλάσιες δυνάμεις σε άνδρες και βαρύ οπλισμό όλων των διαμετρημάτων. Ημέρα επίθεσής τους όρισαν την 18η Σεπτέμβρη ’44 και η μάχη συνεχίσθηκε και την 19η Σεπτέμβρη ’44. Τα επιτιθέμενα Ζερβικά τμήματα εισήλθαν στην πόλη και έκαναν χρήση του βαρέως οπλισμού τους, ως όλμων, βαρέων πολυβόλων και άλλων αυτόματων όπλων και χτυπούσαν με αυτά, σε ευθεία βολή, τις υπάρχουσες θέσεις αντίστασης του ΕΛΑΣ στην πόλη, χωρίς όμως να πετύχουν την εκπόρθηση αυτών, καθόσον οι ΕΛΑΣίτες επέδειξαν γενναιότητα απερίγραπτη και απέκρουαν όλες τις επιθέσεις των Ζερβικών, τα δύο αυτά κρίσιμα 24ωρα, για την κατάληψη της πόλης.

Οι Ζερβικοί, με επικεφαλής τον οπλαρχηγό του ΕΔΕΣ Γαλάνη, βοηθούμενος στο απάνθρωπο έργο του από τους απελευθερωμένους από τον ΕΛΑΣ χωροφύλακες, που γνώριζαν με κάθε λεπτομέρεια τις διευθύνσεις των σημαινόντων ηγετών του ΕΑΜ, προέβησαν σε αθρόες συλλήψεις αυτών και στη συνέχεια τους οδήγησαν στη θέση «Παργινόσκαλα». Εκεί τους υπέβαλαν σε αφάνταστα βασανιστήρια και στη συνέχεια, τους τουφέκισαν και τους έριξαν μετά στον ανοιγέντα εκεί ομαδικό τάφο της «Παργινόσκαλας».

Οι κατά τον απάνθρωπο αυτό τρόπο δολοφονηθέντες άμαχοι πολίτες της Πρέβεζας ανέρχονται σε 100 τουλάχιστον, ως τα ονοματεπώνυμα αυτών αναγράφονται στα εκδοθέντα μεταγενέστερα βιβλία των Πρεβεζάνων μαχητών της Εθνικής Αντίστασης Χρ. Ράπτη «Τα δύσκολα χρόνια 1941-1949» σελ. 163 και Μιχ. Ντούσια «ΕΑΜ Πρέβεζας – ΕΛΑΣ Ζαλόγγου-Σουλίου» σελ. 350-352. Μεταξύ των εκτελεσθέντων αμάχων συμπεριλαμβάνονται και οι: Χρίστος Κοντός, Γυμνασιάρχης, ο οποίος, τρεις μέρες πριν από τη δολοφονία του, είχε εκφωνήσει τον πανηγυρικό για την απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς, ο σχολίατρος Χρ. Μαϊδάτσης και άλλα στελέχη του ΕΑΜ της πόλης.

Η αντίσταση των μαχητών του ΕΛΑΣ όχι μόνο κράτησε, αλλά είχε προετοιμαστεί στο μεταξύ, με την άφιξη και νέων δυνάμεων του ΕΛΑΣ, και ετοιμάστηκε η γενική αντεπίθεση, η οποία όμως ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, γιατί στο μεταξύ είχε υπογραφεί η συμφωνία της Καζέρτας (26-9-1944), με την οποία παραχωρούνταν οι πόλεις της Ηπείρου Πρέβεζα, Άρτα και Γιάννενα στους Ζερβικούς.

Για τα διαπραχθέντα από τους Ζερβικούς εγκλήματα στον άμαχο πληθυσμό της Πρέβεζας, ούτε ένορκη δικαστική εξέταση έγινε από τους προϊστάμενους διοικητές του, Παπαδάτο και Μπάλκο, αλλά ούτε και από το επίσημο Ελληνικό Κράτος σε βάρος του αιμοσταγούς και εγκληματία πολέμου Γαλάνη και των συνενόχων του. Ούτος, καθόλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, αλλά και μετέπειτα, ήταν αρχηγός του παρακράτους και δρούσε κατά την επιθυμία του σε βάρος της αριστεράς. Ακόμη δε, όταν κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’50 αποστρατεύτηκε και αποχώρησε από την Ήπειρο, του έγινε επίσημη δεξίωση στην πόλη των Ιωαννίνων, με την ευκαιρία της οριστικής αποχώρησής του από την περιοχή της Ηπείρου.

«Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ». Η στήλη παρουσιάζει πτυχές από γνωστά και λιγότερο γνωστά γεγονότα, φιλοξενεί αναμνήσεις αγωνιστών και καταγράφει μικρές και μεγάλες στιγμές, που χαράχτηκαν με αγώνες και αίμα στις χρυσές σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Σελίδες απ’ την Εθνική Αντίσταση και τον ΔΣΕ: Δείτε τις όλες εδώ.