T.G KHASHCHENKO: Φυλετικές διαφορές στην επίλυση διανοητικών προβλημάτων

Συνεχίζουμε το αφιέρωμα στις έρευνες των σοβιετικών ψυχολόγων για τις διαφορές των δύο φύλων, το βιολογικό και το κοινωνικό τους υπόβαθρο, δημοσιεύοντας μεταφρασμένο το τρίτο μέρος του σχετικού κεφαλαίου από το βιβλίο της Lynne Atwood, και τις αναζητήσεις του T.G. Khaschenko.

Ένας άλλος ψυχολόγος που ασχολήθηκε ευθέως με το θέμα του φύλου είναι ο T.G Khashchenko. Εξετάζει την επιρροή του φύλου στην επίλυση διανοητικών προβλημάτων. Τα πειράματά του περιλάμβαναν 45 ενήλικες χωρισμένους σε 15 ομάδες των τριών, πέντε ομάδες ήταν αποκλειστικά ανδρικές, πέντε αποκλειστικά γυναικείες και πέντε μεικτές. Από τις ομάδες ζητήθηκε να δώσουν εξηγήσεις για προβλήματα όπως τα ακόλουθα: ¨Ένα χάρτινο κουτί με κυβάκια ζάχαρη βρίσκεται στην άκρη του τραπεζιού, με μέρος του να κρέμεται πάνω από την άκρη. Μένει έτσι για κάποια ώρα, μετά πέφτει. Το ανοίγεις και δε βρίσκεις τίποτε μέσα. Τι το έκανε να πέσει;” Σύμφωνα με τον Khashchenko, οι αντρικές ομάδες ήταν γενικά πιο δραστήριες από τις γυναικείες, και τα μέλη τους αλληλεπιδρούσαν μεταξύ τους σε μια απόπειρα εξεύρεσης βιώσιμης λύσης στο πρόβλημα. Οι εξολοκλήρου γυναικείες ομάδες χρησιμοποίησαν την προσέγγιση του “καταιγισμού ιδεών” (brainstorming), παράγοντας ατομικές, ασυντόνιστες, απαντήσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις, ορισμένες γυναίκες κατέληγαν στη σωστή απάντηση, αλλά επειδή αυτή δεν υιοθετούνταν από την υπόλοιπη ομάδα, το πρόβλημα παρέμενε ανεπίλυτο. Ο Khaschenko δίνει ένα παράδειγμα για τη γυναικεία ομαδική προσέγγιση:

Α: Ο αέρας ήταν.
Β. Κάτι το συγκρατούσε πιο πριν;
Α. Μια χελώνα, αλλά μετά το έσκασε.
Γ. Μια κατσαρίδα! Το κουτί έχασε την ισορροπία του.
Α. Ήταν κολλημένο, αλλά ξεκόλλησε.
Γ. Κάποιος το πλησίασε και το ακούμπησε τυχαία.
Β. Είχε κάτι μέσα.
Α. Ο αέρας το φύσηξε.
Γ. Ή είχε λίγη ζάχαρη που έτρεξε έξω
Β. Μήπως ήταν φάντασμα;
Γ. Το κουτί μάλλον έπεσε γιατί διαταράχθηκε η ισορροπία του.
Β. Μια πεταλούδα ήταν που πέταξε από διπλα. Ή ένα ποντίκι το μασούλησε και το έσκασε.

Οι αποκλειστικά ανδρικές ομάδες, αντιθέτως, λέγεται πως ανέπτυξαν ένα διακριτό καταμερισμό ρόλων, με έναν άντρα να αναλαμβάνει εκείνον του “δημιουργού ιδεών”, και τους άλλους να εκτιμούν και να κρίνουν αυτές τις ιδέες. Ο ρόλος του “δημιουργού” κάποιες φορές μεταφέρονταν μεταξύ των μελών της ομάδας, αλλά συνήθως κατέληγε σε ένα άτομο, τον “ηγέτη”, ο οποίος υπαγόρευε τη μέθοδο επίλυσης του προβλήματος, για παράδειγμα:

Α. Δεν υπήρχε τίποτε στο κουτί.
Β. Τουλάχιστον όχι στο τέλος.
Γ. Αλλά γιατί θα έπρεπε να υπάρχει κάτι;
Β Δεν ειπώθηκε ρητά ότι δεν υπήρχε ζάχαρη.
Α. Ίσως έκανε ρεύμα;…Δεν υπήρχε εξωτερική επιρροή, έπεσε μόνο του.
Γ Δε μπορούσε να πέσει μόνο του.
Β. Μήπως είχε κάτι μέσα του;
Α .Κάτι που μπορούσε να εξαφανιστεί.
Β. Ένα έντομο.
Α. Αλλά πώς μπήκε;
Β. Το κουτί ίσως ήταν ανοιχτό.
Γ. Σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής δε θα μπορούσε να πέσει μόνο του.
Α. Μήπως ήταν κάτι που θα μπορούσε να εξατμιστεί;
Γ. Ίσως οξύ;
Β. Μπορεί απλά να στέγνωσε, και η βαριά άκρη να έγινε ελαφρύτερη. Όχι! Η επιρροή είναι εξωτερική. Τι ήταν και πώς μπήκε;
Γ. Τι είναι αυτό! Δεν υπάρχει τίποτε έξω, κάτι ήταν μέσα!

.

Α. Υπήρχε, αλλιώς δε θα μπορούσε να πέσει.
Γ. Τι;
Α Κάτι κινούμενο
Β Ένα σκουλήκι;
Α. Όχι. Πού θα μπορούσε να έχει πάει;

Η προσέγγιση των μεικτών ομάδων διέφερε, μας λέει ο Khashchenko, ανάλογα με το λόγο των ανδρών προς τις γυναίκες. Αν η ομάδα αποτελούνταν από δύο γυναίκες κι έναν άντρα, αντιμετώπιζε το θέμα με τον ίδιο τρόπο όπως η εξολοκλήρου γυναικεία ομάδα. Αν υπήρχαν δυο άντρες και μια γυναίκα, η ομάδα λειτουργούσε όπως εκείνη των ανδρών. Σε αυτή την περίπτωση, η γυναίκα έδειχνε πολύ περισσότερο ενδιαφέρον για τις εκδοχές που πρότειναν οι συνομιλητές της κι ένα υψηλό επίπεδο αλληλεπίδρασης, προτείνοντας δικές της ιδέες ως απάντηση στις παρατηρήσεις των συνομιλητών της. O Khashchenko συμπεραίνει από αυτό το πείραμα, ότι το φύλο είναι ένας από τους παράγοντες στην ομαδική δημιουργική σκέψη. Προφανώς έχει μικρή πίστη στις ικανότητες των γυναικών να λύνουν προβλήματα. Αποστερημένες από την ανδρική επιρροή, είναι ανίκανες να δουλέψουν μαζί με ένα λογικό και συνεργάσιμο τρόπο. Στην καλύτερη μοιάζει να λειτουργούν υποστηρικτικά στους άνδρες που παίρνουν τις αποφάσεις, σε ανδροκρατούμενες, ιεραρχικές δομές είναι ικανότερες να επιτύχων υψηλότερα επίπεδο εμπλοκής, ευρηματικότητας, και αλληλεπίδρασης. Τα συμπεράσματα του Khaschenko έχουν μάλλον ενοχλητικές πολιτικές συνέπειες, δεν είναι ακριβώς υπέρ του να καταλαμβάνουν οι γυναίκες θέσεις εξουσίας και ευθύνης στην οικονομική και πολιτική σφαίρα.

Ωστόσο η μεθοδολογία του μπορεί να δεχτεί κριτική. Το δείγμα του δεν είναι μεγάλο, προφανώς υπάρχουν μόνο δύο παραδείγματα μεικτών ομάδων, είτε κυρίαρχα αρσενικών, είτε θηλυκών. Αυτό σίγουρα δεν είναι επαρκής βάση για τα ανελαστικά συμπεράσματα που βγάζει από τη μελέτη αυτή. Οι διαφορές μεταξύ των προσεγγίσεων ανδρών και γυναικών μπορεί να είναι καθαρά συμπτωματικές. Η συχνή χρήση εκ μέρους του των όρων “γενικά” και “συνήθως” , επίσης υποδεικνύουν ότι τα σχήματα που περιγράφει δεν έχουν οικομενική ισχύ. Επίσης τα συμπεράσματα του φαίνονται σαφώς υποκειμενικά. Πρέπει να σημειωθεί ότι παρά την υπεροχή που ο Khashchenko άρρητα αποδίδει στους άνδρες κατά την επίλυση προβλημάτων, στο παράδειγμα που δίνει εκείνοι δεν πετυχαίνουν πολύ καλύτερα από τις γυναίκες να επιτύχουν μια ομόφωνη απόφαση. Ένας αυξανόμενος εκνευρισμός μπορεί να ανιχνευθεί μεταξύ των μελών, μήπως αυτό δε θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η κοινή ανδρική δραστηριότητα, αντί να είναι επιτυχέστερη της γυναικείας, στην πραγματικότητα παρεμποδίζεται λόγω υπερβολικής επιθετικότητας;

Έχουμε δει από το έργο του Bodalev την ισχυρή επίδραση που οι προσδοκίες ενός ατόμου έχουν στην παρατήρηση κι αντίληψή του για τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων. Οι διαφορές που ο Khaschenko αντιλαμβάνεται θα μπορούσαν να είναι αποκύημα των φυλετικά στερεοτυπικών προσδοκιών του, βασισμένα σε πολιτισμικά στερεότυπα για τα επίπεδα δραστηριότητας, ορθολογισμού και ηγετικών τάσεων που απαντώνται σε άντρες και γυναίκες. Αν πράγματι υπάρχουν, αυτές είναι, σε κάθε περίπτωση πιθανόν να έχουν κοινωνική προέλευση, δηλ. να συνδέονται με τις κοινωνικές προσδοκίες σχετικά με την ενδεδειγμένη ανδρική και γυναικεία συμπεριφορά, καθώς και την εκπαίδευση και κοινωνικοποίηση που εφαρμόζονται σε συμφωνία με αυτές. Αν ισχύει αυτό, αυτές θα μπορούσαν να είναι -κατά τη Σοβιετική ψυχολογία- δεκτικές σε επανακοινωνικοποίηση. Η γυναικεία δραστηριοποίηση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων θα απελευθέρωνε επιπλέον ως τώρα ελλιπώς ανεπτυγμένες δυνατότητες και θα τις μετέτρεπε σε ικανότητες

(Συνεχίζεται…)

Μετάφραση – Επιμέλεια: Δύσκολες Νύχτες

Δείτε εδώ το πρώτο μέρος
Δείτε εδώ το δεύτερο μέρος