«Ήμουν άνθρωπος με ζεστή σάρκα κι αχόρταγη ψυχή»

«Για ό,τι λεν για την «Οδύσεια» – χωρίς να τη διαβάσουν – δεν στενοχωρούμαι καθόλου. Έχω τη συνείδησή μου γαλήνια. Έκαμα ό,τι μπορούσα.

Το έργο αφτό είναι το λαγάρισμα από ανείποτες αγωνίες και χαρές, γραμμένο με αίμα. Προσπάθησα χρόνια να σώσω από την ψυχή μου ό,τι μπορούσα.

Να ξέρουν οι άνθρωποι, όταν πεθάνω, πόσο κ’ εγώ αγάπησα και πόνεσα τη ζωή και πώς είδα και πώς άγγιξα τη θάλασσα, το χώμα, τη γυναίκα. Να μάθουν πως δεν ήμουνα ζώο ή πέτρα παρά άνθρωπος με ζεστή σάρκα κι αχόρταγη ψυχή.

Έκανα το χρέος μου. Παραπάνω δεν μπορούσα. Σφογγίζω σαν τον αργάτη μια στιγμή τον «φαρδήν ιδρώτα»’, όπως λέει ο Ντάντες, και δεν απλώνω χέρι, γιατί ξέρω πως δεν υπάρχει κανένας να μου πλερώσει το μεροκάματο».

Νίκος Καζαντζάκης

Απόσπασμα από γράμμα στον Ηλία Βενέζη (30/12/1938)
Νεοελληνικά Γράμματα, 1939