Το εμβόλιο, εμπορικό προϊόν

Κυβερνητικοί παράγοντες, συστημικά μέσα ενημέρωσης, μήνες τώρα αναπαράγουν σε διάφορες μορφές και με ποικίλους τρόπους τη βασική παραδοχή για τη μεγάλη τύχη της χώρας να ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ενταγμένη στις προνομιούχες χώρες του κόσμου να μπορεί να εξασφαλίσει τον εμβολιασμό του ενήλικου πληθυσμού της χώρας. Μάλιστα, στην διαδικτυακή συζήτηση που διοργανώθηκε  από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης δεν παρέλειψε να επαινέσει την ευρωπαϊκή κεντρική προμήθεια εμβολίων, χαρακτηρίζοντας την success story. Την ίδια στιγμή που οι καθυστερήσεις παράδοσης των εμβολίων από τις εταιρείες σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα που συμφωνήθηκαν με την Ε.Ε ανατρέπουν τα πολυδιαφημιζόμενα προγράμματα εμβολιασμού των χωρών της, χωρίς να δίνονται επαρκείς εξηγήσεις ούτε γι’ αυτό ούτε και για το είδος συμφωνιών, που τμήματά τους επιλεκτικά δημοσιοποιούνται, ανάμεσα στις φαρμακευτικές εταιρείες και την Ε.Ε.

Στην αρχή της πανδημίας υπήρχαν πολλές επιφυλάξεις για τη δυνατότητα ανάπτυξης εμβολίων, αφού απαιτούνται γι’ αυτό χρόνια, ενώ και  οι ίδιες οι εταιρείες δεν φαίνονταν πρόθυμες να χρηματοδοτήσουν αντίστοιχα προγράμματα εμβολίων, καθώς αυτά δεν έχουν αποδειχθεί στο παρελθόν αρκετά επικερδή. Τα περισσότερα φαρμακευτικά σκευάσματα που πωλούνται από αυτές χρησιμοποιούνται μακροχρόνια και σε συνεχή βάση, αποδίδοντας έτσι υψηλά περιθώρια κέρδους, ενώ τα εμβόλια μπορεί να χρησιμοποιηθούν και μόνο μία φορά, ίσως δύο φορές. Από την άλλη, οι αστικές κυβερνήσεις αποφεύγουν να επενδύουν σε στρατηγικές για  εξασφάλιση δημόσιας υγείας, πολύ περισσότερο πανδημίας, αφού είναι λίγες οι πιθανότητες εμφάνισής της. Δεν κάνουν όμως το ίδιο με τους εξοπλισμούς και την άμυνα, θεωρώντας απαραίτητη τη δαπάνη για τέτοιου είδους επενδύσεις, που σπάνια ή και καθόλου μπορεί να χρησιμοποιηθούν. Παράδειγμα πρόσφατο και ηχηρό η χώρα μας, όπου σύμφωνα με Δελτίο Τύπου της Π.Ο.Ε.ΔΗ.Ν. οι Δημόσιες Δαπάνες Υγείας περιορίζονται στο 5% του ΑΕΠ, ενώ στον κρατικό προϋπολογισμό οι δαπάνες για την υγεία το 2021 είναι 572 εκατ. ευρώ λιγότερα σε σχέση με το έτος 2020. Συγχρόνως όμως η κυβέρνηση αγοράζει μαχητικά αεροσκάφη από τη Γαλλία με κόστος 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ.

Καθώς το καπιταλιστικό σύστημα καθοδηγείται από το κέρδος και τη λατρεία της αγοράς, τα σχέδια για την ανάπτυξη ενός εμβολίου βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στον ιδιωτικό τομέα με συνέπεια να είναι σχεδόν κανόνας η εμφάνιση πληθώρας προβλημάτων στην ανάπτυξη ασφαλούς εμβολίου και στην επαρκή διανομή του στο γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, επειδή τα εμβόλια δεν είναι πολύ επικερδή, απαιτούνται μεγάλες επιδοτήσεις από το κράτος για να αποφέρουν κέρδος και οι μέτοχοι να αποκομίσουν όλα τα κέρδη όταν το εμβόλιο βγει στην αγορά. Λόγω λοιπόν της επείγουσας ανάγκης για εμβόλιο κατά του κορωνοϊού και της τεράστιας κλίμακας της ανθρωπιστικής κρίσης οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν φαρμακευτικές εταιρείες για τη δημιουργία και τη δοκιμή του. Συμφώνησαν επίσης να πληρώσουν για την παραγωγή μεγάλου όγκου εμβολίων προτού ακόμα αποδειχθεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά τους, ενώ φαίνεται πως μεταβιβάζεται και στις κυβερνήσεις η ευθύνη για τις πιθανές παρενέργειές τους που δεν έχουν παρατηρηθεί στην ταχεία διαδικασία που ακολουθήθηκε. Εξάλλου, η πανδημία έδειξε ότι δεν είναι απαραίτητο να αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου για την αύξηση του κέρδους των κύριων παικτών που εμπλέκονται με δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, όπως έγινε με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, που και μόνο με την ανακοίνωση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου κέρδισε εκατομμύρια με την πώληση των μετοχών του.

Τις τελευταίες μέρες, με την εμπλοκή που παρατηρήθηκε στην προμήθεια και διανομή των εμβολίων αποκαλύφτηκαν οι ανεπάρκειες ενός συστήματος ιατρικής έρευνας που λειτουργεί, ως συνήθως, με γνώμονα τα εταιρικά συμφέροντα και όχι τα οφέλη στη δημόσια υγεία, ενώ έγινε φανερό πως παρόλο που παραδόθηκε στις φαρμακοβιομηχανίες δημόσιο χρήμα, είναι οι εταιρείες που διατηρούν τα αποκλειστικά δικαιώματα να διαχειριστούν τα αποτελέσματα των ερευνών τους. Αξιωματούχοι της ΕΕ, πολιτικοί διαφόρων χωρών, κάνουν δηλώσεις για το θέμα, όπως και ο δικός μας υπουργός Υγείας, Β. Κικίλιας, («Η Ευρώπη των 27 Κρατών, των 450 εκατομμυρίων πολιτών και με 22 τρις ΑΕΠ, στα θέματα Δημόσιας Υγείας οφείλει να διαπραγματεύεται από θέση ισχύος, να απλώσει ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας, προστατεύοντας τους πιο αδύναμους πολίτες απέναντι σε επιχειρηματικούς ή διακρατικούς ανταγωνισμούς») γεμάτες δημαγωγικές πομφόλυγες, αδράχνοντας την ευκαιρία να επιδείξουν ένα φιλολαϊκό προφίλ κατηγορώντας τις φαρμακευτικές εταιρείες για ασυνέπεια. Κι έτσι προσπαθούν να αποσείσουν κάθε ευθύνη για την τραγελαφική εξέλιξη της πορείας εμβολιασμού που από κοινού οργάνωσαν. Μόνο που η Ε.Ε αυτοδιαψεύδεται με την απόφασή της για αποκλεισμό της Β. Ιρλανδίας από τη διάθεση εμβολίων σε συνδυασμό με τη μετέπειτα άρση της, αποκαλύπτοντας τους ανταγωνισμούς μεταξύ κρατών και την αδιαφορία για την υγεία των πολιτών.

Η φαρμακευτική βιομηχανία θεωρείται μια παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία που περιλαμβάνει μερικές μεγάλες εταιρείες με τεράστια κέρδη από τα φάρμακα, σε αγορές οι οποίες προστατεύονται μονοπωλιακά από τον ανταγωνισμό, σε αγαστή συμφωνία με τις αστικές κυβερνήσεις που υποτίθεται εκφράζουν τη λαϊκή βούληση, μέσω πονηρών πολιτικών για την έρευνα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τις άδειες και την τιμολόγηση,. Έτσι, με το πρόβλημα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εταιρείες που αναπτύσσουν επιτυχώς ένα εμβόλιο είναι προς το συμφέρον τους να παρακρατήσουν τις γνώσεις μέσω της προστασίας των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, προκειμένου να αποκομίσουν όλο το κέρδος για τον εαυτό τους, αντί να μοιραστούν αυτές τις γνώσεις με άλλες εταιρείες ή σε άλλες χώρες που έχουν ανάγκη. Και όλα αυτά εις βάρος των ασθενών σε φτωχότερες χώρες του κόσμου που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά αυτά τα φάρμακα, αλλά ακόμα και των φτωχότερων ασθενών στις πλούσιες χώρες.

Ο καπιταλισμός ως σύστημα βασίζεται στην λογική του κέρδους. Αυτή η λογική – που εκδηλώνεται ως σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και παίρνει και τη μορφή ανταγωνισμού και μέσα στην τάξη των καπιταλιστών – οδήγησε και την επιστήμη, συμπεριλαμβανομένων των θεσμών και των μεθόδων της, να γίνει παραγωγική δύναμη. Και είναι πολλοί που υποστηρίζουν πως εκεί βρίσκεται η πηγή μιας μεγάλης εξέλιξης της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας τον τελευταίο αιώνα στον καπιταλιστικό κόσμο. Μόνο που ταυτόχρονα, η έκταση και η φύση της ενδεχόμενης υλοποίησης αυτής της δυναμικής που δημιουργεί, διαμορφώνεται και υπονομεύεται επίσης από την λογική του κέρδους. Ο καπιταλισμός δηλ. δημιουργεί τεράστιες δυνατότητες στους ανθρώπους να παρεμβαίνουν και να διαμορφώνουν τον φυσικό κόσμο, καθώς και τον δικό τους κοινωνικό κόσμο, δημιουργώντας τις απαραίτητες ικανότητες, που όμως μπορούν να παραμείνουν αδρανείς ή να μην ωφελούν την πλειοψηφία των ανθρώπων, απουσία του απαιτούμενου κινήτρου κέρδους. Εξάλλου αυτή η συνθήκη, επιδίωξη κέρδους για ανάπτυξη της επιστήμης, στον σοσιαλιστικό κόσμο που κτιζόταν μέχρι προ τριακονταετίας με την ΕΣΣΔ, παρόλο που δεν ίσχυε, η επιστήμη όχι μόνο έκανε άλματα αλλά και υπερασπιζόταν επιτυχώς τη δημόσια υγεία. Παράδειγμα ο τρόπος εξάλειψης της ευλογιάς στη Σοβιετική Ένωση αλλά και παγκόσμια, με πρωτοβουλία της Σοβιετικής Ένωσης που άρχισε να υλοποιεί παγκόσμιο πρόγραμμα για την εξάλειψή της, πριν μπουν μετά από οκτώ χρόνια στο πρόγραμμα οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες. Ακόμα και τώρα, παρόλο τον οικονομικό της στραγγαλισμό, είναι η  Κούβα που αποδεικνύει ότι η ανάπτυξη της επιστήμης χωρίς επιδιώξεις κέρδους και τεράστια μπορεί να είναι αλλά και επωφελής για όλους τους λαούς.

Αυτή την αντίφαση μεταξύ του επιστημονικού και τεχνολογικού δυναμικού, που έχει αναπτυχτεί στον καπιταλιστικό κόσμο, και της πραγματικότητας της υλοποίησής του την βιώσαμε με κίνδυνο της ζωής μας στον καιρό της πανδημίας. Οι ΗΠΑ, όπως και η Ε.Ε, είναι μεν το αποθετήριο των πλέον προηγμένων γνώσεων και τεχνικών ικανοτήτων σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της ιατρικής επιστήμης, αλλά βρέθηκαν εντελώς απροετοίμαστες, αλλά και απρόθυμες, να πολεμήσουν ενάντια στην εξάπλωση της επιδημίας. Έλειπε η υλική ικανότητα να παράγουν ακόμη και τις πιο βασικές ιατρικές προμήθειες, όπως μέσα προσωπικής προστασίας, αφού οι εταιρείες από τις οποίες εξαρτώνταν η παραγωγή, επεδίωκαν το κέρδος και λειτουργούσαν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, όπως και  ώρα στο θέμα των εμβολίων.

Η καπιταλιστική τάξη όλους αυτούς τους μήνες έχει καταδείξει ξεκάθαρα την ανικανότητά της και τη μεγάλη αδιαφορία της για τη ζωή των εργαζομένων στην καταπολέμηση αυτής της πανδημίας, αντιμετωπίζοντας τους εργαζόμενους ως θυσιαζόμενους αμνούς στο όνομα της αγοράς και του όλο και μεγαλύτερου κέρδους. Κι αυτή η απόλυτη αδυναμία του καπιταλισμού να προστατεύσει τους ανθρώπους από τη χειρότερη πανδημία σε πάνω από 100 χρόνια γίνεται ένα συγκλονιστικό κατηγορητήριο για το πόσο επικίνδυνος γίνεται ο καπιταλισμός.

Επειδή  λοιπόν οι αποφάσεις που λαμβάνουν τώρα οι κυβερνήσεις και οι αξίες στις οποίες βασίζονται, επιδιώκουν να διαμορφώσουν τον κόσμο για τα επόμενα χρόνια, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, της οικονομίας και του πολιτισμού μας, οι εργαζόμενοι δεν έχουν άλλο δρόμο από τη συλλογική οργάνωση και αντίσταση απέναντι στον καπιταλιστικό οδοστρωτήρα που ισοπεδώνει τις ζωές.