Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Ύμνος στη ζωή»

Η συνεργασία του Στέλιου Καζαντζίδη με τον Θανάση Πολυκανδριώτη απαριθμεί ελάχιστα τραγούδια, που όμως χάραξαν βαθιά τα σημάδια τους στο σώμα του λαϊκού μας τραγουδιού. Τρία καταγράφονται στην πρώτη τους δισκογραφική συνεργασία, το 1988, και στο δίσκο «Ελεύθερος». Εκεί ο Στέλιος ερμηνεύει το «Αν ρωτάς να σου πω», του σπουδαίου ποιητή-στιχουργού Μάνου Ελευθερίου. Στον ίδιο δίσκο ερμηνεύει το τραγούδι που φέρει τον τίτλο «Πίκρα και άδικο», σε στίχους Λευτέρη Χαψιάδη, που ο Πολυκανδριώτης αφιερώνει στον Άκη Πάνου.

Ο Θανάσης Πολυκανδριώτης, σημαντικός συνθέτης πολλών όμορφων τραγουδιών και μεγάλων επιτυχιών, από τους πιο σπουδαίους παίκτες μπουζουκιού αλλά και ακούραστος δάσκαλος με τεράστια προσφορά στην αναγνώριση παγκοσμίως του κάποτε διωκόμενου και κατασυκοφαντημένου -ελληνικού- μπουζουκιού, και στη λαϊκή μας παράδοση, γράφει τη μουσική σε τέσσερα τραγούδια που ερμηνεύει ο Καζαντζίδης στον δίσκο «Τα βιώματά μου», που κυκλοφορεί το 1995. Πρόκειται για το ομότιτλο του δίσκου (στίχοι: Γιώργος Γιαννόπουλος), τα «Πίκρα και άδικο» και «Ο φίλος μας» (στίχοι: Λευτέρης Χαψιάδης) και το «Ύμνος στη ζωή» σε στίχους του Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, μεταφρασμένους, όπως αναφέρεται στο δίσκο, από τον Γιάννη Ρίτσο!

Στα 64 του χρόνια, ο μέγιστος λαϊκός βάρδος ερμηνεύει αξεπέραστα ένα τραγούδι που δεν συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες – εμπορικές – επιτυχίες του, εγγράφεται όμως στις πιο μεστές και θα λέγαμε πιο «συνειδητοποιημένες» ερμηνείες του, ισάξια με αυτές των τραγουδιών του Τ. Λειβαδίτη, του Κώστα Βίρβου (στην «Καταχνιά»), του Δημήτρη  Χριστοδούλου, του Νίκου Γκάτσου και άλλων σπουδαίων ποιητών-στιχουργών. Ο Καζαντζίδης συναισθανόμενος το μέγεθος της ποίησης του Χικμέτ αποφασίζει να ερμηνεύσει το τραγούδι πριν ακόμα ο Πολυκανδριώτης γράψει τη μουσική, από τη στιγμή που ο συνθέτης του διαβάζει τους στίχους.

Στέλιος Καζαντζίδης – Θανάσης Πολυκανδριώτης

Η… ευθύνη για την όλη εξέλιξη «βαρύνει» τον Λευτέρη Χαψάδη, σημαντικό στιχουργό, φίλο και συνεργάτη του Θανάση Πολυκανδριώτη. Ο ίδιος δίνει τους στίχους του Χικμέτ στον Πολυκανδριώτη και τον παρακινεί να τους διαβάσει προσεχτικά. Ο συνθέτης εντυπωσιάζεται από το περιεχόμενο και τη δύναμη τους και πριν προλάβει να το καλοσκεφτεί, η εικόνα του Καζαντζίδη μπροστά σ’ ένα μικρόφωνο να ερμηνεύει το τραγούδι (πριν ακόμα γραφτεί!) σχηματίζεται μπροστά του.

Τι όμορφο που είναι να ζεις
να μπορείς να διαβάζεις τον κόσμο
τη ζωή να τη νιώθεις τραγούδι αγάπης
τι όμορφο που είναι να ζεις
σαν παιδί να απορείς και να ζεις.

Κι όμως είναι ν’ απορείς
πώς αυτό το ωραίο τραγούδι
πώς αυτή η ζωή η γεμάτη χαρά
έχει γίνει σκληρή
έχει γίνει φτηνή
και τόσο πικραμένη
που να ‘ναι σιχαμένη.

Το όμορφο που είναι να ζεις
να σου λένε καλημέρα του κόσμου τα χείλη
τη ζωή να την κάνεις τραγούδι χαράς
τι όμορφο που είναι να ζεις
σαν παιδί να απορείς και να ζεις.

«Ύμνος στη ζωή» – Στέλιος Καζαντζίδης:

Απ’ όταν το τραγούδι περνάει την πόρτα του στούντιο, θα χρειαστούν αρκετές βδομάδες ωσότου ο γνωστός για την τελειομανία του Καζαντζίδης ολοκληρώσει την ηχογράφηση. Τον πλαισιώνουν η ομάδα εγχόρδων του Π. Δεσποτίδη, ο Νίκος Λιάμης στην κλασική κιθάρα, ο Θανάσης Πολυκανδριώτης στο μπουζούκι και η παιδική χορωδία του Ωδείου «Νίκος Σκαλκώτας».

Ο Στέλιος Καζαντζίδης με την απέραντη φωνή και τα χιλιάδες τραγούδια που ερμήνευσε αγγίζοντας τις καρδιές και τις ψυχές των απλών ανθρώπων, απεχθανόταν το άδικο, μισούσε την κοινωνική αδικία και τις πηγές από τις οποίες εκπορεύεται. Ο λαϊκός βάρδος-θρύλος, αντίθετα, λάτρευε τους ανθρώπους του λαού, τους εργαζόμενους, τους άνεργους, τους μετανάστες, τους καταπιεσμένους από την οικονομική και πολιτική εξουσία της κυρίαρχης τάξης. Από αυτούς προερχόταν, γι’ αυτούς τραγουδούσε και ποτέ δεν τους απαρνήθηκε μέχρι που σίγησε για πάντα η φωνή του. Έτσι αντιλαμβανόταν τη ζωή και την κοινωνία, ο αξέχαστος Στέλιος, έτσι προσέγγιζε και αντιμετώπιζε τις κοινωνικές συνθήκες και τους ανθρώπους. Όταν, λοιπόν, έφτασαν στα χέρια του οι στίχοι του Χικμέτ, έμοιαζε σαν έτοιμος από καιρό για να τους τραγουδήσει…

«Υπάρχουν κάποια όνειρα που κι όταν τα κάνεις πραγματικότητα, παραμένουν όνειρα, απλά γίνονται πιο όμορφα όνειρα… Έτσι γίνεται όταν τραγουδάει τη μουσική σου ο Καζαντζίδης… Υπάρχουν και όνειρα… που ανοίγουν το σακούλι με τους άνεμους της ψυχής σου. Έτσι έγινε όταν άκουσα τα λόγια του ποιητή Ναζίμ Χικμέτ τραγουδισμένα από τον Καζαντζίδη…», σημειώνει με περισσή συγκίνηση ο Θανάσης Πολυκανδριώτης στο εσώφυλλο του δίσκου.

«Ύμνος στη ζωή» – Η όμορφη ερμηνεία της Γλυκερίας, με την Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου, στη συναυλία «Θανάσης Πολυκανδριώτης & Οι Επόμενοι» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2006):

Το «Ύμνος στη ζωή» δεν αποτελεί αυτοτελές ποίημα του Χικμέτ. Πρόκειται για στίχους από το μνημειώδες έργο του «Γράμματα στην Ταράντα-Μπαμπού», που γράφτηκε το 1935 για τον αγώνα του λαού της Αιθιοπίας εναντίον της επίθεσης της φασιστικής Ιταλίας.

Στον δίσκο αναφέρεται ως μεταφραστής ο Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος ξεκίνησε να καταπιάνεται μεταφραστικά με τον Χικμέτ από τις αρχές ακόμα της δεκαετίας του 1950. Το 1953 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Σύγχρονα βιβλία» η – δυσεύρετη στις μέρες μας και μάλλον άγνωστη – πρώτη συλλογή με μεταφρασμένα από τον Ρίτσο ποιήματα του Τούρκου κομμουνιστή ποιητή, «Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα», την οποία ο μεγάλος Έλληνας ποιητής υπογράφει με το ψευδώνυμο Πέτρος Βελιώτης.

Η πιο γνωστή έκδοση με μεταφρασμένο από τον Ρίτσο Χικμέτ είναι αυτή του «Κέδρου» που πρωτοκυκλοφόρησε το 1966, «Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα – Πρόλογος και απόδοση Γιάννη Ρίτσου», που ανατυπώθηκε πολλές φορές τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Πιθανότατα, κάποια μεταφρασμένα ποιήματα να δημοσιεύτηκαν και στις εφημερίδες «Ριζοσπάστης» και/ή «Η Αυγή».

Αναζητώντας τους στίχους στην έκδοση του «Κέδρου» δεν τους εντοπίσαμε. Το αντίθετο συνέβη όταν καταφύγαμε στον τόμο «Ναζίμ Χικμέτ – Ποιήματα (Εκλογή από το έργο του)», που κυκλοφόρησε το 1953 από το εκδοτικό του ΚΚΕ «Νέα Ελλάδα», που έδρευε τότε στη σοσιαλιστική Ρουμανία και ανατυπώθηκε από τις εκδόσεις «Γ. Μόσχου» πιθανότατα την δεκαετία του 1970. Η μετάφραση των ποιημάτων της έκδοσης έγινε κατά βάση από τα τουρκικά, και σε κάποια που δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν στο πρωτότυπο, από τα ρωσικά ή τα γαλλικά.

Οι στίχοι του «Ύμνος στη ζωή» εμπεριέχονται σε εκτενές απόσπασμα το οποίο τιτλοφορείται «Να ζεις» και φέρει την υποσημείωση: «Απόσπασμα από το μεγάλο ποίημα Ταράντα-Μπάμπου που γράφτηκε για τον αγώνα του λαού της Αβησσυνίας ενάντια στον ιταλικό φασισμό».

Αντιγράφουμε το απόσπασμα με τονισμένους τους στίχους που μελοποίησε ο Θανάσης Πολυκανδριώτης και ακούγονται στο τραγούδι:

Ταράντα μου Μπάμπου
τι όμορφη πούναι η ζήση
τι όμορφα πούναι να ζεις!
Να μπορείς
να διαβάζεις τον κόσμο σαν ένα βιβλίο
να τον νιώθεις σαν ένα τραγούδι αγάπης
κι ως παιδί ν’ απορείς
και να ζεις!
Να ζεις τη ζωή
τη δικιά σου
να ζεις με τον κόσμο ομάδι
σαν το ένα μετάξινο ράμα
που υφαίνει μαγνάδι!

Να ζεις,
ναν’ η ζήση τραγούδι χαράς,
χαρωπό
ζωηρό
νάναι ύμνος χαράς
από χείλια χιλιάδες
Να ζεις!…
Κι όμως είν’ να θαμάζεις
κι όμως είν’ ν’ απορείς
πώς αυτό το ωραίο τραγούδι
Ταράντα μου Μπάμπου
πώς αυτή η ζωή
η γεμάτη χαρά
έχει γίνει σκληρή
και τραχιά
έχει γίνει φτενή,
στενεμένη
κι αιματόβρεχτη τόσο που ναν’ σιχαμένη.

Στον ανατυπωμένο τόμο του εκδοτικού «Νέα Ελλάδα» δεν αναφέρεται όνομα μεταφραστή. Το ίδιο διαπιστώσαμε και όταν ανατρέξαμε  στην ογκώδη εργασία των Άννας Ματθαίου – Πόπης Πολέμη, «Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων κομμουνιστών – Από το βουνό στην υπερορία 1947-1968» (εκδ. Βιβλιόραμα-ΑΣΚΙ, 2003), στην οποία περιλαμβάνεται πλήρης κατάλογος με τους τίτλους που τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν από το εκδοτικό «Νέα Ελλάδα».

Να σημειωθεί ότι το ποίημα «Γράμματα στην Ταράντα-Μπαμπού» μεταφρασμένο από τον Στέλιο Μαγιόπουλο εμπεριέχεται στο βιβλίο του «Ναζίμ Χικμέτ, Γιατί αυτοχτόνησε ο Μπενερτζή;» που κυκλοφόρησε -μάλλον το 1971- από τις εκδόσεις «Στοχαστής», ενώ εκτενή αποσπάσματα του ίδιου ποιήματος έχει μεταφράσει ο Άρης Δικταίος και περιλαμβάνεται μαζί με άλλα 121 μεταφρασμένα από τον ίδιο στον τόμο «Ναζίμ Χικμέτ, 122 Ποιήματα» (εκδόσεις «Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος», Αθήνα 1981). Αυτά για την ιστορία.

Το «Ύμνος στη ζωή» είναι ένα τραγούδι αντάξιο των μεγαλύτερων που έχουν γραφτεί. Οι γεμάτοι ανθρωπιά και δίψα για έναν καλύτερο κόσμο στίχοι του μέγιστου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, «δένονται» αρμονικά με την υπέροχη μουσική σύλληψη και  τη μελωδία του σπουδαίου Θανάση Πολυκανδριώτη και την συγκλονιστική ερμηνεία-κατάθεση ψυχής του Στέλιου Καζαντζίδη. Ένα τραγούδι που δεν μοιάζει με κανένα· στο ξεκίνημά του μοιάζει «δύσκολο» μα, πολύ σύντομα, με την πρώτη ανάσα του Καζαντζίδη. σε παίρνει στα φτερά του και σε ταξιδεύει στον γεμάτο συγκινήσεις κόσμο του…

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Ύμνος στη ζωή» / Ναζίμ Χικμέτ – Στέλιος Καζαντζίδης

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.