Σόνια Ιλίνσκαγια: «Για τον σημερινό αναγνώστη που διαβάζει τον Καβάφη όχι σαν γραμματολόγος, αλλά για την ψυχή του, ο Καβάφης δεν είναι καθόλου δύσκολος ποιητής»

Μια μέρα σαν σήμερα, στις 29 του Απρίλη 1863, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, και στις 29 του Απρίλη 1933 έφυγε από τη ζωή, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές μας, ο Κωνσταντίνος Καβάφης.

Με αφορμή την επέτειο μεταφέρουμε δυο μικρά αποσπάσματα από την αρχή και το τέλος της εισαγωγής του τόμου «Κ.Π. Καβάφης – Άπαντα τα Ποιήματα» (εισαγωγή – επιμέλεια Σόνιας Ιλίνσκαγια) των εκδόσεων «Νάρκισσος» (2003). Μικρά αλλά χαρακτηριστικά για τις αναφορές τους στην παγκόσμια αναγνώριση του έργου του «μεγάλου Αλεξανδρινού» και την αποδοχή του από τους αναγνώστες κάθε εποχής.

Η Σόνια Ιλίνσκαγια γεννήθηκε το 1938 στη Μόσχα. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ με παράλληλη ειδίκευση στη νεοελληνική και τη ρωσική φιλολογία. Ασχολήθηκε με τη διάδοση -μελέτη και μετάφραση- της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Υπήρξε εκλεγμένο τακτικό μέλος της Ένωσης Συγγραφέων της ΕΣΣΔ ως κριτικός και μεταφράστρια της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας.

Μέχρι το 1983, οπότε εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα (από το 1959 παντρεμένη με τον σπουδαίο πεζογράφο, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Μήτσο Αλεξανδρόπουλο), διατέλεσε ερευνήτρια του Ινστιτούτου Σλαβικών και Βαλκανικών Μελετών της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, με ειδίκευση στη νεοελληνική γραμματεία.

Υπήρξε καθηγήτρια της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συγγραφέας πολλών μελετών για τη σχέση νεοελληνικής και ρωσικής λογοτεχνίας.

Για τις φημισμένες καβαφικές μελέτες της, η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών της απένειμε τον τίτλο «Doctorat d’Etat».

“Μπορούσε άραγε να προβλέψει ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1863-1933) τη ραγδαία και γενναία αναγνώριση που κέρδισε το έργο του επί των δικών μας ημερών; Πρέπει να ξεπερνά κατά πολύ και τις πιο τολμηρές προσδοκίες του, όπως τις κατέθεσε σ’ ένα ψευδώνυμο σημείωμα (με υπογραφή A. Leontis) τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει. Διαπιστώνοντας την παρουσία «μιμητών αληθώς επιπόλαιων ως επί το πλείστον… και όχι μόνο μεταξύ των Ελλήνων ποιητών…», καθώς και «σπάνια αλλά χτυπητά δείγματα της επιρροής» του, εναπόθετε τις ελπίδες για μια καλύτερη κατανόηση και εκτίμηση του έργου του στις «μέλλουσες γενεές», «σ’ έναν κόσμο που θα σκέπτεται πολύ περισσότερο παρά σήμερα».

Τι σήμαινε στη λογοτεχνία η δική του πρωτοποριακή προσφορά άρχισε να το συνειδητοποιεί πολύ νωρίτερα, στις αρχές τού 20ού αιώνα. Οι συλλογισμοί του για τη μοίρα του καλλιτέχνη, μάλιστα του «μεγάλου καλλιτέχνη», μαρτυρούν πόσο διαυγής και πικρή ήταν η αντίληψή του για τον ακανθώδη δρόμο που τον περίμενε. Αναλογιζόταν τις θυσίες στις οποίες υποβάλλεται ένας μεγάλος δημιουργός «με το να μη έχει ποτέ εκτιμηθή κατά την αξία του ενόσω ζούσε, με το ότι ακόμη και μετά τον θάνατό του οι αγώνες του και ο μόχθος του έχουν κατά μέγα μέρος υποτιμηθή ή αγνοηθή και με το να έχη κάμει ανακαλύψεις και θέσει θεμέλια, τα οποία, στην περίπτωσί του, κατ’ ανάγκην ατελή, δεν του απέφεραν και δεν μπορούσαν ίσως να του αποφέρουν τιμή ή όφελος, τελειοποιούμενα όμως και γονιμοποιούμενα από άλλους αποφέρουν σ’ αυτούς τους άλλους —των οποίων η προσπάθεια δεν υπήρξε τόσο μεγάλη— τιμή και όφελος».

Μακρύς και ακανθώδης υπήρξε για τον Καβάφη ο δρόμος προς την αναγνώριση, αλλά και προς την κατάχτηση της δικής του φωνής. Η Αλεξάνδρεια, όπου του έμελλε να γεννηθεί, να ζήσει όλη τη ζωή του και να πεθάνει, στάθηκε γι’ αυτόν μια ευτυχισμένη δημιουργική ανακάλυψη, το μοντέλο του κόσμου, αλλά το εύρημα ήρθε αργά, μετά από πολύχρονη κι επίμονη πάλη με τον εαυτό του και με την Αλεξάνδρεια. Θα έχει περάσει τα σαράντα όταν, μαντεύοντας τις συμβολικές της δυνατότητες, θα συμφιλιωθεί με την πραγματικότητά της. Τότε, στην «Ιθάκη», θα συνδέσει το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης με την αστείρευτη χαρά της μάθησης, με την προσήλωση στην υψηλή σκέψη και την εκλεκτή συγκίνηση που αναπτερώνει το ταξίδι της ζωής.

(…) Ο Καβάφης είναι, νομίζω, ο «δυσκολότερος» ποιητής της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας», είχε πει ο Σεφέρης. Από γραμματολογική άποψη, αναμφισβήτητα κάπως έτσι έχουν τα πράγματα. Δεν είναι τυχαίο ότι γύρω από έναν τόσο περιορισμένο αριθμό ποιημάτων μεγάλωσαν βουνά από μονογραφίες και άρθρα και το ρεύμα δεν φαίνεται να εξαντλείται. Κάθε άλλο: παρουσιάζονται νέες οπτικές γωνίες, και πολλές απ’ αυτές απαιτούν πολύ εξειδικευμένη γνώση του αρχαίου πολιτισμού, της ιστορίας, της φιλοσοφίας. Τροφή και χαρά για μελετητές και ειδικούς φίλους της λογοτεχνίας. Υπάρχει όμως και ένα άλλο πεδίο — της επικοινωνίας με ένα ευρύτερο κοινό: τι προσκομίζει στο δικό του ψυχικό κόσμο, κατά πόσο του γίνεται αναγκαίος.

Έχω την εντύπωση πως για τον σημερινό αναγνώστη που διαβάζει τον Καβάφη όχι σαν γραμματολόγος, αλλά για την ψυχή του, ο Καβάφης δεν είναι καθόλου δύσκολος ποιητής. Ανατρέχουμε σ’ αυτόν για να εκφράσουμε με τα δικά του λιτά, προσγειωμένα, συγκρατημένα λόγια δικές μας σκέψεις για τα δικά μας προβλήματα — αιώνια προβλήματα του ανθρώπινου βίου. Όπως συνηθίζουμε να λέμε τώρα — υπαρξιακά. Και θα ήθελα να υπογραμμίσω — συνειδησιακά. Εκεί γίνεται και, πιστεύω, θα γίνεται πάντα η συνάντηση του Καβάφη με τους σημερινούς και μελλοντικούς αναγνώστες του.”