Μετάλλαξη Όμικρον: Πρώτα στοιχεία και εκτιμήσεις

Τις τελευταίες ημέρες το σύνολο των μέσων μαζικής ενημέρωσης ασχολείται με τη  νέα μετάλλαξη του sars cov 2, τη μετάλλαξη Όμικρον. Αυτό από μόνο του βέβαια δε λέει και κάτι, αφού είναι γνωστή η έλλειψη αξιοπιστίας εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Το σημαντικό είναι ότι ασχολείται ιδιαίτερα και ο σχετικά πιο αξιόπιστος ξένος τύπος και κυρίως η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Το πρώτο ερώτημα που δημιουργείται είναι γιατί υπάρχει μεγαλύτερη αναστάτωση σε σχέση με τις προηγούμενες μεταλλάξεις.

Η παρούσα κατάσταση

Η αρχή του προηγούμενου ερωτήματος βρίσκεται στην ήδη υπάρχουσα κατάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί την τελευταία διετία, μετά από τέσσερα κύματα πανδημίας και μια σειρά μέτρων που άλλαξαν σε αρκετά μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το πολύ ενδιαφέρον άρθρο των New York Times, Why Public Health Faces a Crisis Across the U.S. «ενώ ο κορονοϊός έχει σκοτώσει περισσότερους από 700.000 στις Ηνωμένες Πολιτείες σε σχεδόν δύο χρόνια, ένα πιο αόρατο θύμα είναι το δημόσιο σύστημα υγείας της χώρας. Ήδη σε καθεστώς υποχρηματοδότησης και παραμέλησης, ακόμη και πριν από την πανδημία, η δημόσια υγεία έχει υπονομευθεί περαιτέρω με τρόπους που θα μπορούσαν να ηχούν για τις επόμενες δεκαετίες. Μια ανασκόπηση των New York Times για εκατοντάδες υπηρεσίες υγείας και στις 50 πολιτείες δείχνει ότι η τοπική δημόσια υγεία σε ολόκληρη τη χώρα είναι λιγότερο εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει μια πανδημία τώρα από ό,τι ήταν στις αρχές του 2020».

Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνει τους χειρότερους φόβους για μια υπερδύναμη στην οποία το δόγμα της  ελεύθερης αγοράς οδήγησε σε κατάσταση πολιορκίας τη χώρα, ενώ κάτι αντίστοιχο επιβεβαίωσε και η μελέτη Τσιόδρα – Λύτρα και για την Ελλάδα. Όπως δηλώνει στην ίδια έρευνα η Adriane Casalotti, επικεφαλής δημοσίων και κυβερνητικών υποθέσεων για την Εθνική Ένωση Αξιωματούχων Υγείας (μιας οργάνωσης που εκπροσωπεί τις περίπου 3.000 τοπικές υπηρεσίες υγείας στις ΗΠΑ) «έχουμε μάθει όλα τα λάθος μαθήματα από την πανδημία, απομακρύνουμε την εξουσία από τους ανθρώπους που προσπαθούν να μας προστατεύσουν». Το συμπέρασμα αυτό είναι ορθό καθώς η διαχείριση της πανδημίας στο δυτικό κόσμο γίνεται με βάση οικονομικά κριτήρια και όχι επιστημονικές μελέτες και ερευνητικά δεδομένα, γεγονός που αποδεικνύει λάθος τους μεταμοντέρνους ισχυρισμούς περί βιοπολιτικής και υγειονομικής χούντας.

Η έρευνα αυτή απευθύνθηκε σε 300 τμήματα τοπικών υγειονομικών επιτροπών και τα στοιχεία δείχνουν ένα μεγάλο κύμα απόσυρσης επιστημόνων υγείας (ακόμα και υψηλόβαθμων) τη χρονιά που πέρασε, είτε λόγω burnout, είτε λόγω της αδυναμίας εκτέλεσης των καθηκόντων. Τα αίτια για αυτό, με βάση τη γνώμη των ίδιων των επαγγελματιών υγείας, ήταν η ελλιπής χρηματοδότηση, η απουσία προσλήψεων επαρκούς προσωπικού, και η εχθρικότητα μεγάλης μερίδας πολιτών (αντιεμβολιαστές και συνωμοσιολόγοι)  η οποία αποτυπώθηκε και σε νομικό επίπεδο. Η προαναφερθείσα έλλειψη κονδυλίων και συντονισμού, οδήγησε σε σειρά παραιτήσεων και απροθυμίας (σε ποσοστά 80%) εισόδου στο σύστημα υγείας υπό αυτές τις συνθήκες.

Παράλληλα η απόσυρση του δημοσίου τομέα από την υπόλοιπη πρωτοβάθμια περίθαλψη  είχε ως συνέπεια την αύξηση χρήσης φαρμακευτικών ουσιών και την αύξηση σε κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, κατάσταση που συμπίπτει και πάλι με τα στοιχεία των εργαστηρίων υγιεινής και των μονάδων επιτήρησης της βίας και στη χώρα. Και απέναντι σε αυτή την κατάσταση η κύρια αντίδραση που διαμορφώθηκε ήταν από το σύνολο των δεξιών και συντηρητικών δυνάμεων (το 50% των ρεπουμπλικάνων αρνείται να κάνει το εμβόλιο), όπου η αποθέωση του ατομικού συμφέροντος (είτε οικονομικού, είτε κατά φαντασίαν υγειονομικού) ισοπεδώνει κάθε έννοια συλλογικού. Τα συμπεράσματα αυτά στη χώρα που αποτελεί τον κύριο εκφραστή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, δείχνουν την κατάρρευση της λογικής αυτής, όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος και από την κατάσταση του συστήματος υγείας στην Ελλάδα η οποία αναλογικά έχει κοινά χαρακτηριστικά, όπως και στο σύνολο του δυτικού κόσμου.

Η έλευση της Όμικρον

Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα του πώς οδηγηθήκαμε σε άλλη μια μετάλλαξη, μάλιστα τελείως ειρωνικά αυτό χρησιμοποιείται ως επιχείρημα από την πλευρά των αντιεμβολιαστών. Ειρωνικά γιατί αυτή τη στιγμή ο εμβολιασμός δρα ως κυματοθραύστης και όχι ως γραμμή εξόντωσης απέναντι στον sars cov 2, το οποίο για να συμβεί απαιτεί ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης κοντά στο 80% με 90%, ενώ κατά μέσο όρο στην ΕΕ και τη Βόρεια Αμερική τα ποσοστά μετά βίας φτάνουν το 60%, ενώ στις χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Νότιας Ασίας πολλές φορές τα ποσοστά είναι και κάτω του 50%. Πολύ απλά, ο ιός έχει το έδαφος να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί.

Μια άλλη τέτοια εξέλιξη του είναι και η μετάλλαξη Όμικρον, η οποία όπως δείχνουν τα πρώτα στοιχεία, έχει πιο γρήγορους ρυθμούς εξάπλωσης και ήδη σε μια σειρά χωρών αποτελεί τον επικρατούντα τύπο.  Η κύρια όμως διαφορά με τις υπόλοιπες μεταλλάξεις, είναι η συμπεριφορά της Όμικρον απέναντι στα υπάρχοντα εμβόλια. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι τα εμβόλια δεύτερης γενιάς (Johnson, Astra Zeneca, Sputnik, Sinopharm, Sinovac) δεν προσφέρουν σημαντική ανοσία ενάντια στη μετάλλαξη αυτή, με πολλές φορές τα ποσοστά ανοσίας σε εργαστηριακό επίπεδο να αγγίζουν το μηδέν. Τα εμβόλια τρίτης γενιάς (ανασυνδιασμένο mRNA, Pfizer, Moderna) φαίνεται να παρέχουν σημαντική κάλυψη μετά από μια αναμνηστική δόση.

Το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο έντονα αν ληφθεί υπόψη πως για διαφορετικούς λόγους, η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού έχει καλυφθεί με τα εμβόλια δεύτερης γενιάς: η Ρωσία και η Κίνα λόγω τοπικής παραγωγής των δικών τους σκευασμάτων, και οι χώρες της Αφρικής, Λατινικής Αμερικής και Νότιας Ασίας λόγω του χαμηλού τους κόστους και της έλλειψης υποδομών. Αυτό σημαίνει πως αυτή τη στιγμή η Όμικρον φαίνεται να έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα πέμπτο κύμα πανδημίας το οποίο θα δημιουργήσει (και σε ένα βαθμό το έχει κάνει ήδη) αναταραχή αντίστοιχη του πρώτου. Το μόνο θετικό είναι πως τα εργαστηριακά συμπεράσματα λαμβάνουν υπόψη τη χημική ανοσία (B λεμφοκύτταρα), ενώ φαίνεται πως η κυτταρική μνήμη και ανοσία που δημιουργούν όλα τα εμβόλια (Τ λεμφοκύτταρα) παρέχει ένα βαθμό προστασίας από την Όμικρον. Στα έως τώρα κρούσματα στο σύνολο των sars cov 2 ο ρυθμός εξάπλωσης είναι πενταπλάσιος  για τους ανεμβολίαστους με 13 φορές μεγαλύτερα ποσοστά θανάτου.

Η Όμικρον λοιπόν ανιχνεύτηκε  για πρώτη φορά στη Νότια Αφρική, και μέχρι στιγμής έχει εμφανισθεί σε 65 χώρες με τον αριθμό να αυξάνεται συνεχώς, και ανιχνεύεται κανονικά από τα έως τώρα υπάρχοντα διαγνωστικά τεστ, παρά τις αρχικές ανησυχίες. Φέρει περίπου 50 σημειακές μεταλλάξεις που δεν έχουν παρατηρηθεί σε συνδυασμό πριν, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 30 μεταλλάξεων στο γονίδιο για την πρωτεΐνη ακίδας που χρησιμοποιεί ο κορονοϊός για να προσκολληθεί στα ανθρώπινα κύτταρα. Με τα έως τώρα δεδομένα δεν φαίνεται να προκαλεί πιο σοβαρή νόσο από τη μετάλλαξη Δέλτα, γεγονός όμως που σε συνδυασμό με την πολιτική φόβου και των ΜΜΕ και τα  προαναφερθέντα κενά στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, δημιουργεί σύγχυση στα όρια του πανικού τώρα που ξεκινάει η περίοδος της γρίπης.

Η ανησυχία εντείνεται καθώς η αναλογία της μετάλλαξης Δέλτα με τα υπόλοιπα στελέχη του ιού διπλασιάζεται ανά δύο μέρες, ενώ αυξάνονται κατά 30% τα συνολικά κρούσματα.

Μπροστά σε μια νέα δοκιμασία

Όπως είχε φανεί από την αρχή της πανδημίας, είναι αδύνατο ένα οικονομικό και κοινωνικό σύστημα που έχει ως βάση τους ανταγωνισμούς και το κέρδος να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μια πανδημία σε περίοδο παγκοσμιοποίησης τόσο του εμπορίου, όσο και των μετακινήσεων. Ακόμα και μια μικρή ομάδα χωρών αν αφεθεί χωρίς βοήθεια και στήριξη, το οποίο σημαίνει συλλογικοποίηση των τεχνολογιών και υποδομών εμβολιασμού, είναι αρκετή για να δημιουργήσει κενά στη στρατηγική άμυνας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Μέχρι στιγμής η πλειοψηφία (αν όχι όλες) των χωρών του Δυτικού τόξου αρκούνται σε ημίμετρα, αδυνατώντας να δημιουργήσουν μια διέξοδο από το πρόβλημα, γεγονός το οποίο αναδεικνύει την ανάγκη για μια αλλαγή στις πολιτικές υγείας.

Βιβλιογραφία

Baker M., Ivory D., Why Public Health Faces a Crisis Across the U.S., The New York Times

Nolensville S., Most of the World’s Vaccines Likely Won’t Prevent Infection From Omicron, The New York Times

Anthes M., Scientists Are Racing to Gauge the Threat of Omicron, The New York Times

Nice M., Is That Sniffle a Cold? Or Is It Covid?, The New York Times

Bengali S., Covid Live Updates: Europe Considers Restrictions Amid Omicron Wave, The New York Times

Χριστοδούλου Πάνος, Βιοπαθολόγος / Εργαστηριακός Ιατρός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Τρόφιμα, Διατροφή και Μικροβίωμα της ιατρικής του ΔΠΘ