Η εγκατάλειψη του επαναστατικού χαρακτήρα του μαρξισμού και μερικά από τα χαρακτηριστικά της

Δεν υπάρχει άλλο ιδεολογικό/φιλοσοφικό/πολιτικό σύστημα σκέψης το οποίο να έχει γίνει απόπειρα να επαν-επινοηθεί περισσότερες φορές από ό,τι ο μαρξισμός. Έχει υπάρξει μια σειρά από προσεγγίσεις οι οποίες είχαν ειλικρινή σκοπό να συμπληρώσουν να προεκτείνουν να προσαρμόσουν ή να επικαιροποιήσουν στοιχεία του μαρξισμού προσπαθώντας να είναι τίμιες απέναντι του και πιστές στους θεμελιώδεις άξονες σκέψης του. Ο Λένιν, ο Στάλιν και άλλοι έχουν γράψει τέτοια έργα στην εποχή τους τα οποία προώθησαν τη μαρξιστική σκέψη, μεταφέροντας μάλιστα και τη θεωρία στην πράξη, και επανεμπλουτίζοντάς την με όσα τους δίδαξε η εμπειρία. Από αυτού του είδους τις «παρεμβάσεις»/ερμηνείες η μαρξιστική θεωρία κάθε άλλο παρά έχασε τον οξύ επαναστατικό της χαρακτήρα, αντιθέτως το οπλοστάσιο της εμπλουτίστηκε και η θεωρία έγινε πιο αποτελεσματική.

Υπάρχει όμως και εκείνο το είδος των οπτικών που ανήκουν σε μια διαφορετική κατηγορία και χρησιμοποιούν ως πρόσχημα την επικαιροποίηση, τον αναστοχασμό, το ξεδιάλεγμα, τον εκμοντερνισμό ή την προσαρμογή του μαρξισμού στα εκάστοτε δεδομένα. Αυτό που πετυχαίνουν τελικά –αδιαφόρως αν γίνεται σκοπίμως ή όχι- είναι να απογυμνώσουν αυτό το οξύ σύστημα από τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά, κάτι που είναι αδύνατον να γίνει χωρίς την διαστρέβλωση του ή έστω την μονομερή του αντιμετώπιση. Από την εποχή του «κεντριστή» Κάουτσκι, που έριχνε νερό στην επαναστατική φλόγα της εποχής του, χρησιμοποιώντας μάλιστα ως όπλο τη σκοπίμως στρεβλή του ερμηνεία των έργων του Μαρξ, στην κριτική της σχολής της Φρανκφούρτης που αναζητούσε το επαναστατικό υποκείμενο στα λούμπεν στοιχεία, τους καλλιτέχνες και τους φοιτητές και γενικά οπουδήποτε αλλού πέρα από την εργατική τάξη, μέχρι και τους κλόουν των ημερών μας επιπέδου Ζίζεκ που επικαλούνται την ιδιότητα του μαρξιστή για να νομιμοποιήσουν τη σαχλαμάρα τους και να τα κονομήσουν. Η λίστα αυτή φυσικά δεν έχει τέλος. Να πούμε ότι τα έργα πολλών εξ αυτών, δεν έμειναν μόνο στη θεωρία, αλλά κατεύθυναν επανειλημμένως σε λάθος πορεία το κομμουνιστικό, το εργατικό και το λαϊκό κίνημα, αφού σε πολλές περιπτώσεις δρούσαν εντός του ή εκφράζονταν από τους εκπροσώπους του.

Αν πάντως κάτι φανερώνει αυτή η συνεχής επιστροφή στο μαρξισμό, ακόμη και με αναθεωρητικό πρόσημο, είναι ότι αυτός συνεχίζει να απασχολεί και να προβληματίζει ακριβώς επειδή συνεχίζει να είναι σχετικός με τον κόσμο. Και πώς θα μπορούσε να μην είναι άλλωστε, αφού από τα χρόνια του Μαρξ μέχρι και τις μέρες μας, το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα -που ο Κάρολος τόσο καλά ανέλυσε- ζει και βασιλεύει διατηρώντας στον πυρήνα του τα ίδια με τότε χαρακτηριστικά στην όποια βέβαια προέκταση των συνεπειών τους στο χρόνο.

Ο “μαρξισμός” του Γκράουτσο Μαρξ είναι περισσότερο μαρξισμός από τον “μαρξισμό” των αναθεωρητών του Καρόλου

Ας παραθέσουμε όμως μερικά στοιχεία τα οποία διαχρονικά χαρακτηρίζουν τα πονήματα των αναθεωρητών του μαρξισμού και τα οποία οδηγούν τελικά στην αποδόμηση του.

-Πολλά από τα έργα αυτά βιάζονται να καταστήσουν τον μαρξισμό ανεπίκαιρο και αγωνιούν να τον φέρουν στο σήμερα, να τον μπαλώσουν και να τον επαναπροσδιορίσουν. Χωρίς σε καμία περίπτωση ο μαρξισμός να είναι ένα κλειστό σύστημα που δεν επιδέχεται επικαιροποίησης διόρθωσης η συμπληρώματος, οι εν λόγο οπτικές τείνουν να «επικαιροποιούν» στοιχεία του μαρξισμού που δεν χρειάζονται επικαιροποίηση, αντίθετα, αποτελούν ζωτικά κομμάτια του. Τέτοιες θεωρίες συχνά καταλήγουν σε συμπεράσματα όπως ότι στην εποχή μας έχει εξαφανιστεί η παραδοσιακή εργατική τάξη ή ότι είναι δυνατόν ο σοσιαλισμός να επικρατήσει σταδιακά στις καπιταλιστικές χώρες δίχως επανάσταση αλλά με σταδιακές μεταρρυθμίσεις και κατακτήσεις κ.α.

-Υπάρχει η τάση στην μετά Λένιν εποχή, οι αναθεωρητικές, συστημικές ερμηνείες, να κρατούν αποστάσεις από τη Λενινιστική εκδοχή και εφαρμογή του μαρξισμού. Αποδίδουν σε αυτήν τον όρο «ορθόδοξη» και την αποστρέφονται όπως ο διάβολος το λιβάνι. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τον Λένιν αλλά και άλλους διανοητές επαναστάτες στο βαθμό που αυτοί υπηρέτησαν όσο πιο πιστά μπορούσαν το ιδεώδες της επαναστατικής αυτής θεωρίας, απλά ο Λένιν αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό εξ αυτών. Έτσι λοιπόν οι αναθεωρητές συχνά δηλώνουν ότι αγαπούν τον Μαρξ (όπως αυτοί τον καταλαβαίνουν και τον ερμηνεύουν), αλλά κρατούν αποστάσεις από οποιαδήποτε επαναστατική εφαρμογή της θεωρίας του.

-Κατ’ επέκταση, οι αναθεωρητές κρατούν αποστάσεις και από τον «Υπαρκτό», τουλάχιστον για όσο αυτός ήταν υπαρκτός, διότι όταν άρχισε να παίρνει τον κατήφορο δεν παρέλειψαν να επιδοκιμάσουν τις αιτίες της πτώσης, δημιουργώντας κλίμα ιδεολογικής υποχώρησης και μέσα στο ίδιο το κομμουνιστικό κίνημα.

-Σε πανεπιστημιακό επίπεδο, υπάρχει η τάση να επιλέγονται προς διδασκαλία τα κομμάτια εκείνα του έργου του Μαρξ τα οποία είναι περισσότερο φιλοσοφικά ή μεθοδολογικά. Δεν υποτιμώ τα μέρη αυτά, αντιθέτως είναι απαραίτητα για τη σφαιρική κατανόηση της μαρξιστικής θεωρίας, όμως η προσεχτική απομόνωσή τους από τα περισσότερο διακηρυκτικά, εκείνα δηλαδή που δεν προσπαθούν απλά να ερμηνεύσουν τον κόσμο αλλά και να τον αλλάξουν, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι.

-Υπήρξαν φυσικά και εκείνοι οι οποίοι αποπειράθηκαν να συνδυάσουν την μαρξιστική παράδοση με αστικές θεωρίες και να δημιουργήσουν εφαρμογές μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού. Τέτοιες θεωρίες κατά καιρούς εκφράστηκαν από σοσιαλδημοκράτες ή ευρωκομμουνιστές (και από παραδοσιακά ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα όπως το Ιταλικό και το Γαλλικό τα οποία εκφυλίστηκαν) που αναζητούσαν το λεγόμενο «τρίτο δρόμο» μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού. Φυσικά τέτοιος δρόμος δεν υπήρξε ποτέ, και αυτές οι θεωρίες που δεν δίσταζαν να εναγκαλιστούν με κεϊνσιανές και νέο-κεϊνσιανές λογικές κάθε άλλο παρά μαρξισμός ήταν. Ο μόνος στόχος τους ήταν να υπηρετήσουν τον καπιταλισμό σε συγκεκριμένες φάσεις του, και να αποτραβήξουν το ενδιαφέρον του λαού από πιο ορθόδοξες εφαρμογές του μαρξισμού στα σοσιαλιστικά κράτη που προσέφεραν στους πολίτες τους μόνιμη εργασία, υψηλές και καθολικές υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης κ.α. Οι πρόσκαιρες παραχωρήσεις που τα καπιταλιστικά καθεστώτα έκαναν την εποχή που υπήρχε το αντίπαλο δέος, πάρθηκαν πίσω με γοργούς ρυθμούς μετά από τις ανατροπές και τον εκφυλισμό του «υπαρκτού». Πάντως οφείλουμε να πούμε ότι και ο «υπαρκτός» δεν υπήρξε αθώος του αίματος, καθώς πολλές από τις αρνητικές αυτές εξελίξεις προωθήθηκαν ή και ξεκίνησαν από τις χώρες αυτές, όπως ήταν για παράδειγμα η επί Χρουστσιόφ θεωρία της «ειρηνικής συνύπαρξης» που είχε αρνητικές προεκτάσεις για το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Κάπου εδώ ολοκληρώνεται από μέρους μου η κάθε άλλο παρά εξαντλητική παράθεση των χαρακτηριστικών των αναθεωρητικών τάσεων εντός και εκτός της μαρξιστικής θεωρίας. Σκοπός μου φυσικά δεν ήταν να εξαντλήσω αυτό το ανεξάντλητο ζήτημα αλλά να παραθέσω κάποια κυρίαρχα στοιχεία με σκοπό τον περαιτέρω διάλογο.

Είπαμε παραπάνω ότι αυτός ο οργασμός παραγωγής θεωριών που σκοπό έχουν να συνδεθούν με τον μαρξισμό δείχνει πέρα και πάνω από όλα τη διαχρονικότητα της συγκεκριμένης θεωρίας. Έργα πιστά στο πνεύμα του μαρξισμού και έργα αναθεωρητικά ως προς αυτόν υπάρχουν άπειρα. Τα πρώτα με σκοπό να τον εμπλουτίσουν και τα δεύτερα με σκοπό να τον εκφυλίσουν ασκώντας του ουσιαστικά πολεμική χτυπώντας τον φιλικά στην πλάτη. Σε όλα αυτά, αν συμπεριλάβουμε και τα έργα που ασκούν ευθεία πολεμική στον μαρξισμό, από αναρχική μέχρι και νεοφιλελεύθερη σκοπιά, καταλαβαίνουμε ότι η δυναμική της επαναστατικής αυτής θεωρίας λειτούργησε σαν «μεγάλη έκρηξη» τροφοδοτώντας με καύσιμο τις μηχανές της ιστορίας που δεν πρόκειται να σωπάσουν μέχρι την τελική νίκη.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)