Γιάννης Δ. Μπάρτζης, “Κρινολίνο και γιαταγάνι” (Ιστορικό μυθιστόρημα)

Ο αξιόλογος και πολυγράφος Κορίνθιος λογοτέχνης και συγγραφέας Γιάννης Δ. Μπάρτζης, έχει διαπρέψει και στη μυθιστοριογραφία για παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Μέχρι σήμερα έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα εξής μυθιστορήματά του (ορισμένα από τα οποία είναι βραβευμένα από την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών και τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά): α) Αργείος Εσπερινός, β) UFO στα Διγελιώτικα, γ) Την προηγούμενη μέρα, δ) Τιριγκλίκ, ε) Τα μυρμήγκια της ειρήνης (υπάρχει και σε θεατρικό έργο για παιδιά), στ) Φεύγω ξένη, ζ) Ορχάν  – Στην αυλή των Παλαιολόγων.

Αναφέρουμε ότι ο Γιάννης Δ. Μπάρτζης είναι Δρ. Παιδικής Λογοτεχνίας του ΕΚΠΑ, με τη θαυμάσια και εμπεριστατωμένη φιλολογική μελέτη του για τη ζωή και το έργο του Πέτρου Πικρού, η οποία κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τίτλο: Πέτρος Πικρός – Στράτευση, αντιπαραθέσεις, πικρίες στη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου και η Βιβλιογραφία-Εργογραφία Πέτρου Πικρού (2006). Μελετώντας, λοιπόν, το έργο του Πικρού, έκρινε ως πολύ σημαντική δραστηριότητα, να φροντίσει για την έκδοση λανθανόντων έργων του συγγραφέα, τα οποία ανακάλυψε και ταυτοποίησε κάτω από άγνωστα ψευδώνυμά του σε εφημερίδες και περιοδικά του Μεσοπολέμου: α) Θεοφανώ – Η Μεσσαλίνα του Βυζαντίου, β)  Από την άρρωστη ζωή – Το νούμερο 11 – Ζωή με όνειρα, γ) Σπιναλόγκα, δ)  Λουκρητία Βοργία – Οι αιμοσταγείς έρωτες του Μεσαίωνος.  

Σχετικά πρόσφατα κυκλοφόρησε στα πλαίσια του εορτασμού της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ένα νέο ιστορικό μυθιστόρημά του: Κρινολίνο και γιαταγάνι. 

ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΠΑΡΤΖΗΣ
Κρινολίνο και γιαταγάνι
Ιστορικό μυθιστόρημα
Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, Αθήνα 2021, σχ. 0,21 Χ 0,14 εκατ., σελ. 453

Πριν να παρουσιάσουμε το ενλόγω μυθιστόρημα και να εκφράσουμε την προσωπική μας άποψη, κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε εδώ το κείμενο του οπισθόφυλλου του ενλόγω βιβλίου, το οποίο κατατοπίζει αρκούντως τον αναγνώστη, παρέχοντάς του συνοπτικά και παραστατικά τον ιστορικό καμβά των γεγονότων όπου εξελίσσονται τα γεγονότα της εποχής εκείνης:

«Στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης, μια κυρία της αγγλικής Αυλής ερωτεύεται έναν απλό Έλληνα αγωνιστή. Στον αφηγηματικό καμβά της παράφορης σχέσης των δύο νέων ανθρώπων, που προέρχονται από πολύ διαφορετικούς κόσμους, απεικονίζεται γλαφυρά η φιλελληνική δραστηριότητα και ο έντονος διπλωματικός αγώνας που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη μετά την εξέγερση του 1821. Φιλελληνικά κομιτάτα, διεθνείς κινήσεις για την ίδρυση ή για τη ματαίωση της ίδρυσης ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, δάνεια με ληστρικούς όρους και κατασπατάλησή τους, φατριασμός των αγωνιστών, ξενοκίνητα κόμματα, εθνοσυνελεύσεις, εμφύλιες διαμάχες, διεθνείς διασκέψεις, Συνθήκες και Πρωτόκολλα, η ναυμαχία του Ναβαρίνου, η εκστρατεία των Γάλλων στον Μοριά, ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, πειρατεία, δολοφονία του Καποδίστρια, εκλογή του Όθωνα…»

Ο συγγραφέας, όπως και στα υπόλοιπα πεζογραφικά έργα του, έτσι κι εδώ φανερώνει τη λογοτεχνική του μαεστρία και μάλιστα σ’ ένα λογοτεχνικό είδος, όπως το μυθιστόρημα, που είναι πολύ απαιτητικό από άποψη περιεχομένου, αλλά και τεχνικής. Ο Γ.Δ. Μπάρτζης έχει διαβάσει πολύ ιστορία, έχει μελετήσει πολλά βιβλία για να συνθέσει τούτο το καθ’ όλα εγκυκλοπαιδικό κείμενο, το οποίο διαθέτει λογοτεχνικότητα με  πλούσια μυθοπλασία και πλοκή μιας ενδιαφέρουσας και ευκολοδιάβαστης αληθοφανούς υπόθεσης, η οποία  στηρίζεται σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα. 

Είναι φανερό ότι ένας από τους βασικούς στόχους του είναι ν’ αναδείξει και να τονίσει ιδιαίτερα κάποια ζητήματα, όπως: ο φιλελληνισμός, οι συμπάθειες ή οι αντιπάθειες ξένων παραγόντων του δίκαιου αγώνα των Ελλήνων για τη λευτεριά τους από τον οθωμανικό ζυγό, αλλά και για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, οι εμφύλιες κομματικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, οι ίντρικες και οι αψιμαχίες μεταξύ Ελλήνων αγωνιστών, οι αλλεπάλληλες επιτυχείς και συνήθως ανεπιτυχείς  προσπάθειες μέσα από συνθήκες και πρωτόκολλα, με αλλεπάλληλες διεθνείς διασκέψεις και συζητήσεις μεταξύ ηγετών κρατών, αξιωματούχων, προσωπικοτήτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, έμμεσες –πλην σαφώς άμεσες– πολιτικές, στρατιωτικές και οικονομικές επεμβάσεις των τότε ανατολικών και δυτικών κρατών, δήθεν σωτήρων μας, οι οποίοι με το αζημίωτο και με υπερεκμεταλλευτικό τρόπο (δάνεια με ληστρικούς όρους και δόλιες διπλωματικές μεθόδους), στήριξαν την Ελληνική Επανάσταση και την αίσια εξέλιξη των γεγονότων για ίδια συμφέροντα κ.λπ. Ιδιαίτερα τονίζει το ζήτημα της διχόνοιας μεταξύ των Ελλήνων, εκείνων φυσικά που είχαν οικονομικά κ.ά. συμφέροντα και όχι όλων των γνήσιων αγωνιστών, που έδωσαν και τη ζωή τους ακόμη για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας τους. 

Ένας άλλος στόχος του συγγραφέα, προφανώς ήταν να σκιαγραφήσει με θαυμαστό τρόπο όλες τις προσωπικότητες που παρελαύνουν μέσα από το πολυσέλιδο τούτο βιβλίο του, απλών ανθρώπων και απλών αγωνιστών, αλλά και ηρώων, πολιτικών, διπλωματών, ηγετών, στρατιωτικών κ.ο.κ. (παραθέτοντας υποσελίδια, για την ενημέρωση του αναγνώστη, χρονολογίες γέννησης και θανάτου), οι οποίοι πρωταγωνιστούσαν την εποχή εκείνη σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή συμμετείχαν κατά κάποιο τρόπο στις διεργασίες για την ελευθερία και ανεξαρτησία της Ελλάδας, ως αγωνιστές, ως διπλωμάτες και ως πολιτικοί ή βρέθηκαν σε θέσεις – κλειδιά ή κάποιοι άλλοι στις «παρυφές» των εξελίξεων. 

Επίσης, ανάμεσα σε άλλους στόχους που φυσικά έβαλε, ήταν και εκείνος για τη λεπτομερή αναφορά σε τόπους όλης της Πελοποννήσου, σε γεωγραφικά, ιστορικά,  λαογραφικά κ.ά. θέματα, δίνοντας ένα πλήθος από ενδιαφέρουσες πληροφορίες στον αναγνώστη, ο οποίος ενδέχεται να θυμηθεί, να προβληματιστεί και να δει με άλλα μάτια τον τόπο του. Αναφορές έκανε και στην ιστορία της Κορίνθου, της ιδιαίτερης πατρίδας  του συγγραφέα. Να τι λέει σχετικά ο γάλλος μηχανικός Πεϊτιέ: «Η Κόρινθος είναι αρχέγονη κοιτίδα πολλών τεχνών και επιστημών. Κορινθιακό κιονόκρανο, κορινθιακά κεραμικά, κορινθιακή τριήρης, μύθος της Μήδειας, φιλόσοφος Διογένης ο Κυνικός, συνάντηση Διογένη και Μεγαλέξανδρου, κορινθιακές επιστολές του Αποστόλου Παύλου… […] εδώ λατρεύτηκε όσο πουθενά αλλού ο έρωτας και η διασκέδαση. […] Ο βράχος που ανέβαζε ασταμάτητα σ’ ένα βουνό ο Σίσυφος; Οι γερανοί του Ιβύκου; Η χαλιναγώγηση του Πήγασου; Ο σοφός τύραννος Περίανδρος; […]» Και η δούκισσα «Κυρία» τον ρωτάει με νόημα: «Άραγε, κύριε Πεϊτιέ, οι σημερινοί κάτοικοι της Κορίνθου μπορούν ν’ αφουγκραστούν τις αρχαίες φωνές μεγαλείου, ωραιότητας και σοφίας που ξεπετιούνται από αυτά τα ερείπια;» Η απάντηση είναι αρνητική, αν και η ερώτηση προερχόμενη από μια «Κυρία» της αστικής τάξης εμπεριέχει ιδεαλισμό, μεγαλοϊδεατισμό και άκρατο ενθουσιασμό, που ασφαλώς δε στηρίζεται σε ιστορικές ερμηνείες ταξικού και αντικειμενικού από επιστημονική άποψη προσανατολισμού. Απόψεις και ιδέες μιας ρομαντικής φιλελληνίδας και πολύ διαβασμένης Αγγλίδας αριστοκράτισσας «Κυρίας», που ποτισμένη μέχρι τα μύχια της ψυχής της από τον Κλασικισμό, τον Ρομαντισμό και τη Διεθνή Φιλανθρωπία, αλλά και από φιλελεύθερες και δημοκρατικές ιδέες, προσφέρει μέρος της περιουσίας της στον αγώνα των Ελλήνων για λευτεριά και ανεξαρτησία. Κάτι, φυσικά, που και να το ήθελε, δε θα μπορούσε να το πραγματοποιήσει κάθε φτωχός Άγγλος και Ευρωπαίος πολίτης, ευφορούμενος από τις ίδιες ιδέες και από πανανθρώπινες αξίες. Η ερώτησή της δε δεν παίρνει υπόψη της την οικονομική, εκπαιδευτική και κοινωνική κατάσταση σε χρόνους φεουδαρχικής εξουσίας, αφού και σήμερα ακόμη όπου βασιλεύει ο κρατικο-μονοπωλιακός καπιταλισμός και ο αδυσώπητος ιμπεριαλισμός, το αστικό κράτος πεισματικά κρατάει ημιμαθείς τους πολίτες του, χωρίς ουσιαστικές εγκυκλοπαιδικές  γνώσεις, οι οποίες σε συνάρτηση με την ανάπτυξη της κριτικής και διαλεκτικής σκέψης τους, θα μπορούσε να μετουσιωθούν σε μια πανσπερμία κοινωνικών και ανθρωπιστικών αξιών και ιδανικών, χωρίς βέβαια ιδεαλιστικές κορώνες μεγαλοϊδεατισμού και φανφάρες εθνικιστικού και προγονόπληκτου χαρακτήρα.

Εδώ, θα ήθελα να εκφράσω την άποψή μου περί της ύπαρξης κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ορισμένων αγνών και ανιδιοτελών φιλελλήνων, αλλά και άλλων τυχοδιωκτών «φιλελλήνων», που ήταν μπλεγμένοι στα δίχτυα της διεθνούς διπλωματίας, των ληστρικών δανείων, της ιδιοτελούς έκβασης των οικονομικών εξελίξεων στη χώρα μας κ.ο.κ. Το ίδιο συνέβαινε άλλωστε και με κάποιους Έλληνες ήρωες αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, οι οποίοι μετά την Επανάσταση, εξαργύρωσαν και με το παραπάνω τον «άδολο», «ανιδιοτελή» και «γνήσιο» «πατριωτισμό» τους, μέσα από θώκους και οικονομικά οφέλη.       

Κυρίαρχο πρόσωπο του έργου είναι μια «κυρία της αγγλικής Αυλής», η βασική αφηγήτρια της υπόθεσης του μυθιστορήματος, πίσω από την οποία κρύβεται φυσικά ο συγγραφέας και οι παντοειδείς ιστορικές κ.ά. εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα γνώσεις του και οι απόψεις του για τα ιστορικά ζητήματα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, τις οποίες εκφράζει μέσα από τους διαλόγους των δρώντων προσώπων/ηρώων του μυθιστορήματος. Στο κείμενο προβάλλει λαγαρά και η αφηγηματική αξιοσύνη του συγγραφέα, χαρακτηριστικό στοιχείο για την αναγνωστική ευχαρίστηση, την πρόσκτηση γνώσεων, το ξεκαθάρισμα διαφόρων ιστορικών, πολιτικών και ιδεολογικών ζητημάτων, τον προβληματισμό του αναγνώστη κ.λπ. 

Είναι έξυπνο αυτό το συγγραφικό εύρημα, δηλαδή η ύπαρξη της «κυρίας» και του  συζύγου της, μέλους της αγγλικής Βουλής των λόρδων, θαυμαστή του Μέττερνιχ και της Ιεράς Συμμαχίας, ο οποίος μισούσε κάθε εξέγερση ενάντια στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην εξουσία κατ’ επέκταση της Μοναρχίας και όλων των αυτοκρατορικών και φεουδαρχικών εξουσιών, όπως γ.π. την εξέγερση στην Ισπανία, στην Ιταλία και κύρια στην Ελλάδα. Μεταξύ τους οι δυο σύζυγοι είχαν διαφορές, ιδεολογικές και πολιτικές, αλλά, ευτυχώς… ο λόρδος την άφησε νωρίς χήρα, στα 28 χρόνια της. Σφόδρα φιλελληνίδα η ίδια από τη νεαρή της ηλικία, επηρεασμένη από την απωλεσθείσα πρόωρα φίλη της Καρολίνα του Μπρούνσβικ (1768-1821) (ιστορικό πρόσωπο), Δούκισσα του Μπαουνσβάιγκ – Βολφενμπίτελ για ένα χρόνο (1795-1796), σύζυγος του Γεωργίου του Δ΄ (1762-1830), δούκα, πρίγκιπα και αργότερα βασιλιά της Αγγλίας (1820-1830). 

Μετά από το θάνατο του συζύγου της, η ανώνυμη επινοηθείσα από το λογοτέχνη Μπάρτζη ηρωίδα μας, η Δούκισσα, πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, δόθηκε με όλη της την ψυχή στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, θαυμάστρια της ποίησης, της προσφοράς στην Ελληνική Επανάσταση και της προσωπικότητας του λόρδου Μπάυρον, πρόσφερε οικονομικά σημαντικό μέρος της περιουσίας της στον Αγώνα των Ελλήνων, παρεμβαίνοντας σε πολιτικό επίπεδο, επηρεάζοντας παράγοντες της διεθνούς πολιτικής σκηνής, επισκεπτόμενη την Ελλάδα κ.λπ. Ο έρωτάς της με το νεαρό Έλληνα αγωνιστή Λάμπρο Μπουρντούνη (φανταστικό πρόσωπο) είναι ο λυρικός και ο συναισθηματικός κρίκος, με τον οποίο συνδέονται διάφορα γεγονότα κατά την εξέλιξη της πλοκής του μύθου από την αρχή ως το τέλος του βιβλίου. Ο έρωτάς της μ’ έναν απλό αγωνιστή, που της χάρισε ένα γιο και «εξαφανίστηκε» μέσα στη δύνη των αγώνων και των εξελίξεων που ακολούθησαν. Τον ξαναβρίσκει, αλλά αυτός έχει ήδη παντρευτεί, έχοντας δυο παιδιά… Ζει και πάλι μαζί του τον έρωτα, από τον οποίο η Δούκισσα φέρνει στον κόσμο ένα δικό του παιδί… Φυσικά, σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα προέχουν τα ιστορικά γεγονότα και έπονται κάποια συναισθηματικής ή ερωτικής φύσης θέματα, τα οποία και αυτά ο Μπάρτζης τα χειρίζεται αριστοτεχνικά, δημιουργώντας μοναδικές εικόνες λαγνείας και ερωτισμού. 

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και αξιόλογο μυθιστόρημα από άποψη περιεχομένου, πλοκής, δράσης των ηρώων του, γλώσσας και ύφους. 

Η συναρπαστική αφήγηση του πολύπειρου και ταλαντούχου Γ.Δ. Μπάρτζη μάς ταξιδεύει στα όσα συνέβαιναν την εποχή εκείνη στην Ευρώπη, στη Ρωσία και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την κατάλληλη ορολογία, ονοματολογία θεσμών και τόπων και κάθε στοιχείο που αποδίδει το χώρο, το τοπίο, τις συναισθηματικές και ψυχολογικές καταστάσεις των ηρώων, τα γεγονότα. Ο αναγνώστης βυθίζεται στον κυκεώνα των ιστορικών γεγονότων και είναι σαν να ζει από κοντά τα όσα συνέβαιναν.

Αντιγράφω δυο αποσπάσματα προς επίρρωση των παραπάνω απόψεών μου. Το δεύτερο απόσπασμα αφορά τα ληστρικά δάνεια που υπογράψαμε, πήραμε και υποφέραμε να ξεχρεώσουμε μετά από πάρα πολλά χρόνια, αν και συνεχίσαμε να παίρνουμε όλα και νέα δάνεια στα επόμενα 200 χρόνια, υπογράφοντας την εκούσια καταδίκη μας…:

…και ενώ ο σουλτάνος Μαχμούτ «αισθάνθηκε ότι δεχόταν άδικα βάναυση πίεση από τη συμπαιγνία Ρώσων και Άγγλων», αποφάσισε να στραφεί εναντίον των Γενιτσάρων, σκεφτόμενος πως «χτυπώντας τους παραδοσιακούς του δυνάστες, συγχρόνως θα είχε στείλει μήνυμα ισχύος προς τους Έλληνες και τους προστάτες τους.»…

«[…] Στην πλατεία Ατμεϊδάν, στο κέντρο της Πόλης, συγκεντρώθηκαν αγανακτισμένοι 20.000 πάνοπλοι Γενίτσαροι, με σκοπό να συλλάβουν τον σουλτάνο και να τον αναγκάσουν να αναγνωρίσει την ισχύ και την αξία τους. Σε αντίθετη περίπτωση έδειχναν αποφασισμένοι να τον εκτελέσουν μαζί με τους υπουργούς του, τον μουφτή και τους ουλεμάδες. Για να μην αμφισβητηθούν οι προθέσεις τους, κουβαλούσαν εκατό πασσάλους με τα ονόματα των υποψηφίων προς ανασκολοπισμό. Ο βεζίρης και ο Τζελαλεδίν πασάς διέφυγαν με πλοιάριο από τον Κεράτιο. Τα σπίτια τους τα λήστεψαν και τα έκαψαν, όπως και του εκπροσώπου του βαλή της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, τις γυναίκες τους τις βίασαν στα χαρέμια και κακοποίησαν τους υπηρέτες τους.

Ο σουλτάνος Μαχμούτ δεν πτοήθηκε. Διέταξε τους πασάδες Χουσεΐν και Μωχαμέτ να προστρέξουν απ’ τον Βόσπορο με ναυτικό και πυροβολικό. Η Χύρκα-ι-Σερίφ, η ιερή σημαία του Προφήτη, υψώθηκε σαν μεγαλοπρεπής κυπάρισσος στον κήπο της νίκης και οι ιεροκήρυκες καλούσαν τον λαό να συναθροιστεί γύρω της. Κατά χιλιάδες συνέρρεαν ουλεμάδες, σοφτήδες, καθηγητές, μαθητές, πιστοί μουσουλμάνοι. Ο στρατός του σουλτάνου περικύκλωσε την πλατεία Ατμεϊδάν και το πυροβολικό έβαλε κατά του ξύλινου προστατευτικού τείχους που είχαν στήσει οι Γενίτσαροι. Οι εξεγερμένοι κατατροπώθηκαν. Ο μουφτής απάγγειλε ανάθεμα εναντίον τους και κήρυξε ως θεάρεστη την καταστροφή τους. Όσοι τράπηκαν σε φυγή σφαγιάστηκαν, οι περισσότεροι κάηκαν ή σκοτώθηκαν κατά τους κανονιοβολισμούς. Οι λέβητες των Γενιτσάρων, που ήσαν ο τρόμος των ραγιάδων και σέβασμα των μουσουλμάνων, προπηλακίστηκαν δημοσίως, οι σημαίες τους καταπατήθηκαν και ξεσκίστηκαν, οι πίλοι τους διασύρθηκαν στους δρόμους. […]»

«[…] Παρότι θα υπέγραφαν δάνειο για 800.000 λίρες, θα ελάμβαναν μόνο το 59%, δηλαδή 472.000 λίρες, από τις οποίες θα παρακρατούνταν άμεσα 80.000 ως προκαταβολή τόκων δύο ετών, 16.000 για χρεολύσια και 2.000 για προμήθεια…» Και όταν η «Κυρία» απευθύνθηκε στον Άγγλο Υπουργό Εξωτερικό για να μεσολαβήσει ώστε να βελτιωθούν οι όροι του δανείου, διημείφθησαν μεταξύ τους τα εξής: 

«Είναι έτοιμοι να υπογράψουν ένα δάνειο ληστρικό. Μπορείτε να παρέμβετε στον Οίκο Λόφμαν για μια πιο ευνοϊκή και δίκαιη σύμβαση;» 

«Μήπως θαρρείτε, δούκισσα, ότι οι τράπεζες είναι οργανισμοί φιλανθρωπίας;»

«Απ’ τη φιλανθρωπία έως την αισχροκέρδεια υπάρχουν σκαλοπάτια άπειρα. Είναι στο χέρι σας να κανονίσετε ένα δάνειο κάπου στη μέση. Να βγάλει κέρδη η τράπεζα, δεν το αρνούμαστε. Αλλά κι οι Έλληνες να πάρουν μια ικανοποιητική μερίδα… να σώσουν την ελπίδα.»

«Και μόνο που αποδέχτηκαν να δώσουν δάνειο οι Λόφμαν, έχουν προσφέρει μέγιστη υπηρεσία στον ελληνικό αγώνα. Μην επικεντρώνεστε στους δυσμενείς όρους. Γνωρίζετε ότι κράτος εκεί κάτω δεν υφίσταται. Δεν έχει αναγνωριστεί από κανέναν. Και είναι αμφίβολο αν θα υπάρξει. Οι “αγωνιστές”, όπως τους λέτε, αλληλοτρώγονται. Ποτέ δε θα μονοιάσουν! Και ο σουλτάνος δεν έχει ακόμα παίξει τα βαριά χαρτιά του. Ποιος θα αποπληρώσει αύριο το δάνειο αν η επανάσταση αυτοδιαλυθεί από εμφύλια μίση ή αν οι Τούρκοι την καταπνίξουν στο αίμα; […] Το δάνειο αυτό αποτελεί μια ανεπίσημη μα σοβαρή αναγνώριση απ’ την Αγγλία ότι το κράτος των Ελλήνων θα σταθεροποιηθεί. Η κυβέρνησή μας το εγγυήθηκε στην τράπεζα. Οι Έλληνες αγοράζουν την ελευθερία που επιζητούν… Είναι πανάκριβη η λευτεριά, έτσι δε λένε οι ποιητές; Δεν αποκτιέται με όπλα μόνο και θυσίες, χρειάζεται και άλλα που δεν πάει ο νους σας, και κυρίως με χρήμα! Θα ξεπληρώνουν αρκετές γενιές αυτό το δάνειο, κι ας μη το δουν στα χέρια τους οι επαναστάτες. […] Αγαπητή μου, στο ζήτημα που σας απασχολεί, οι υπογραφές έχουν αξία, όχι το ποσό που θα εκταμιευτεί. […]»

Η δούκισσα μένοντας σιωπηλή και έκπληκτη, σκέφτηκε: «Ο έμφυτος ρομαντισμός μου δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθεί τέτοιες απόψεις άκρατου πολιτικού αμοραλισμού»… 

Σε ορισμένα απ’ τα υπάρχοντα στην ελληνική βιβλιογραφία ιστορικά μυθιστορήματα, ο συγγραφέας τους θεώρησε σκόπιμο –αν και δεν είχε δεοντολογικά καμία τέτοιου είδους  υποχρέωση (μόνο στα επιστημονικά συγγράμματα υπάρχει αυτή η υποχρέωση του κάθε μελετητή)–, να παραθέσει στο τέλος του κειμένου του κάποια ενδεικτική βιβλιογραφία, την οποία μελέτησε, ώστε το μυθιστόρημά του να διαθέτει εγκυρότητα όσον αφορά τα ιστορικά στοιχεία που ο ίδιος παραθέτει σ’ αυτό.

Νομίζω ότι υπάρχουν αναγνώστες που επιθυμούν αυτή τη βιβλιογραφία, ώστε οι ίδιοι να μελετήσουν περισσότερο τα όσα ιστορικά αναφέρονται στο μυθιστόρημα.

Ο Γ.Δ. Μπάρτζης εδώ δεν παραθέτει βιβλιογραφία. Ίσως αυτό να πραγματωθεί από την επόμενη επανέκδοση του ενλόγω βιβλίου.

Θα κλείσω τούτο το σημείωμά του με μια πρότασή μου, την οποία έχω ξανακάνει για άλλο μυθιστόρημα, με την ελπίδα ότι θα υιοθετηθεί από κάποιους συγγραφείς και εκδότες:

Προτείνω στην αρχή όλων των μυθιστορημάτων και ιδίως των ιστορικών και των μεταφρασμένων στην ελληνική γλώσσα, να παρατίθεται στην αρχή του βιβλίου ένας κατάλογος των πιο σημαντικών προσώπων του μυθιστορήματος, με την ιδιότητά τους και τις τυχόν συγγενικές σχέσεις που έχουν μεταξύ τους, ώστε ο αναγνώστης να γνωρίζει εκ των προτέρων τους πρωταγωνιστές και ν’ ανατρέχει ανά πάσα στιγμή σ’ αυτόν τον κατάλογο, όταν η μνήμη του θα τον προδίδει, μετά από πολλές σελίδες διαβάσματος, διαπιστώνοντας έτσι ποιος ακριβώς είναι κάποιο πρόσωπο κ.λπ. Δηλαδή, να γίνεται αυτό που εδώ και εκατονταετίες έχει εφαρμοστεί στα βιβλία με θεατρικά έργα.

Εδώ, επιχειρώ να συγκεκριμενοποιήσω την πρότασή μου, αναφέροντας κάποια ονόματα, εντελώς ενδεικτικά. Ο δε συγγραφέας του βιβλίου, μπορεί να παραλείψει ή να προσθέσει αρκετά ακόμη ονόματα, τα οποία ο αναγνώστης θα βρίσκει και σε άλλες σελίδες του βιβλίου και τα οποία παίζουν πρωταγωνιστικό ή κάποιο σημαντικό ρόλο στην υπόθεση:

ΠΡΟΣΩΠΑ:

«ΚΥΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΑΥΛΗΣ»……………………………..Αφηγήτρια, βασική ηρωίδα

ΚΑΡΟΛΙΝΑ ΤΟΥ ΜΠΡΟΥΝΣΒΙΚ………………………………………Φίλη της «Κυρίας»

ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΗΣ «ΚΥΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΑΥΛΗΣ»…. Μέλος της Βουλής των Λόρδων

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

ΤΖΩΡΤΖ ΚΑΝΝΙΝΓΚ……………………………Υπουργός και Πρωθυπουργός της Αγγλίας

ΦΡΑΝΣΙΣ ΜΠΟΥΡΝΤΕΤ…………………………………Μέλος του αγγλικού Κοινοβουλίου

ΛΟΡΔΟΣ ΤΖΩΡΤΖ ΓΚΟΡΝΤΟΝ ΜΠΑΫΡΟΝ……..Άγγλος ποιητής, φιλέλληνας αγωνιστής 

ΙΩΑΝΝΗΣ ΟΡΛΑΝΔΟΣ…από τις Σπέτσες, μέλος Επιτροπής διαπραγμάτευσης για το α΄ δάνειο

ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΟΥΡΙΩΤΗΣ, από τα Γιάννενα, μέλος Επιτροπής διαπραγμάτευσης για το α΄ δάνειο

ΛΑΜΠΡΟΣ ΜΠΟΥΡΝΤΟΥΝΗΣ…. Αγωνιστής (φανταστικό πρόσωπο), ερωμένος της «Κυρίας», με τον οποίο απέκτησε παιδί.

ΕΝΤ. ΜΠΛΑΚΙΕΡ – ΤΖΩΝ ΜΠΑΟΥΡΙΝΓΚ – ΦΡ. ΜΠΟΥΡΝΤΕΤ, Μέλη της Επιτροπής  διαπραγμάτευσης για το α΄ δάνειο από το φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου (London Greek Committee).

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΑΝΤΡΕΓΙΕΒΙΤΣ ΛΗΒΕΝ……………….. Ρώσος πρεσβευτής στο Λονδίνο

ΔΩΡΟΘΕΑ ΛΗΒΕΝ (ΚΟΝΤΕΣΣΑ ΦΟΝ ΜΠΕΝΚΕΝΤΟΡΦ)…..Σύζυγος του πρεσβευτή Λήβεν

ΚΛΕΜΕΝΣ ΒΕΝΤΣΕΛ ΛΟΤΑΡ ΦΟΝ ΜΕΤΤΕΡΝΙΧ

ΤΖΕΡΕΜΥ ΜΠΕΝΘΑΜ…………………………..Άγγλος θεωρητικολόγος μεταρρυθμιστής

ΚΟΧΡΑΝ…………………………………Αξιωματικός του Βρεττανικού Βασιλικού Ναυτικού

ΑΣΤΙΓΞ………………………………….Αξιωματικός του Βρεττανικού Βασιλικού Ναυτικού

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΝΤΟΣΤΑΥΛΟΣ……………………………………..Έλληνας τραπεζίτης

ΚΟΧΡΑΝ και ΑΣΤΙΓΞ…πρώην αξιωματικοί του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, διαπραγματευτές του β΄ δανείου

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ…………………..Δήμαρχος Ναυπλίου, εύπορος έμπορος

ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, Σύζυγος του Δημάρχου Ναυπλίου, φίλη της «Κυρίας»

ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΜΠΛΑΚΙΕΡ……………………….Άγγλος φιλέλληνας  κ.λπ. κ.λπ.

Εν κατακλείδι πρόκειται για ένα αξιόλογο και ενδιαφέρον ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο προβληματίζει τον αναγνώστη επάνω σε διάφορα κοινωνικο-πολιτικά ζητήματα και έτσι τον ωθεί να συνεχίσει την προσωπική του ιστορική έρευνα για την ανακάλυψη της αντικειμενικής γνώσης και αλήθειας…

Όσον αφορά την έκδοση του παρόντος βιβλίου, το αποτέλεσμα κρίνεται πολύ καλό από αισθητική άποψη και αξίζει να το προμηθευτούν και να το απολαύσουν όσο γίνεται περισσότεροι συμπατριώτες μας. Το κέρδος τους θα είναι πολλαπλό.