Ο ΕΑΜίτης Γρηγόριος Ξενόπουλος

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος θεωρείται και είναι ο πατέρας του ελληνικού αστικού μυθιστορήματος και του ελληνικού αστικού θεάτρου, «αστικού» όχι μόνο με την ταξική έννοια αλλά και για το γεγονός ότι στα έργα του πρωταγωνιστούν άνθρωποι που ζούνε στις πόλεις. Υπήρξε παράδειγμα και υπόδειγμα πνευματικού εργάτη.

Το έργο του είναι μεγάλο σε όγκο και αξία. Μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός της τέχνης και συγγραφέας για παιδιά δέσποζε στον πνευματικό χώρο της πατρίδας μας για 65 ολόκληρα χρόνια.

Γεννήθηκε στις 9 του Δεκέμβρη 1867 στην Κωνσταντινούπολη και έφυγε από τη ζωή στις 14 του Γενάρη 1951 στην Αθήνα. «Ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας του κοινού. Τα βιβλία του διαβάζονταν –διαβάζονται και τώρα- με πολύ ενδιαφέρον κι αγάπη. Και διαβάζονται γιατί  από την κάθε σελίδα τους ξεχύνεται η συμπάθεια του συγγραφέα για τον απλό άνθρωπο του λαού, η συμπάθεια και η συμπόνια για τη βαριά μοίρα του», γράφει ο Τάκης Αδάμος.

Ο Γρ. Ξενόπουλος απεικονίζει στα έργα του τις ταξικές συγκρούσεις της εποχής του. «Γιος εμπόρων ο ίδιος, μένει πιστός στην τάξη του και στην ιδεολογία της. Αυτό φαίνεται καθαρά από τους ήρωες των έργων του και τη δράση τους. Ο Ξενόπουλος είναι προοδευτικός αστός και την προοδευτικότητά του τη φτάνει ως τα ακρότατα όρια που έφτασε η προοδευτικότητα της τάξης του, ή, σωστότερα, η πιο προοδευτική μερίδα της. Κι η δειλία, η δισταχτικότητα, οι ταλαντεύσεις του είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τάξης του.(…) Αν και δεν ακολούθησε με συνέπεια τη σοσιαλιστική ιδεολογία, ωστόσο δεν πέρασε ποτέ με τις δυνάμεις της αντίδρασης. Στάθηκε πάντα με συμπάθεια απέναντι στο λαό. Για το λαό έγραφε και στην αγάπη του λαού υπολόγιζε».

Για την κοινωνική δραστηριότητα του Γρ. Ξενόπουλου γράφει ο Τάκης Αδάμος στο βιβλίο του «Η λογοτεχνική κληρονομιά μας (Από μια άλλη σκοπιά)», βιβλίο Α΄- πεζογράφοι, εκδ. Καστανιώτης (Αθήνα 1979):

«H εικόνα της ζωής του θα έμενε λειψή, αν δεν αναφέραμε εδώ και την αξιόλογη κοινωνική του δραστηριότητα. Σαν φοιτητής, άλλα και κατοπινά, πήρε μέρος στους σοσιαλιστικούς ομίλους της εποχής και το μυθιστόρημά του «Πλούσιοι και Φτωχοί» είναι εμπνευσμένο από τη σοσιαλιστική αυτή κίνηση. Ο Ξενόπουλος πήρε μέρος στο κίνημα του «Δημοτικισμού» και η προσφορά του στην καθιέρωση της γλώσσας του λαού στη λογοτεχνία μας υπήρξε πολύτιμη και αποφασιστική. Αλλά ο υπεύθυνος πνευματικός άνθρωπος και πατριώτης Ξενόπουλος φάνηκε ακόμα πιο πολύ στις ώρες της μεγάλης εθνικής δοκιμασίας, στα χρόνια της χιτλερικής κατοχής της πατρίδας μας. Πήγε με το μέρος του λαού. Εντάχθηκε στις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και παρά την προχωρημένη ηλικία του πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα σαν πρόεδρος της εθνικοτοπικής ένωσης Εφτανησίων, που ήταν μια από τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις του ΕΑΜ στην Αθήνα. Ο Λευκαδίτης λογοτέχνης και αγωνιστής της Αντίστασης Νίκος Κατηφόρης σε μια διάλεξή του στις 19.11.1961 για τον Ξενόπουλο είπε σχετικά:

«…Το ΕΑΜ μου ανάθεσε να μεσολαβήσω για ν’ αναλάβει την προεδρεία της «Ένωσης των Επτανησίων» που αποτελούσε τη νόμιμη εμφάνιση της εθνικής απελευθερωτικής οργάνωσης των Επτανησιωτών της πρωτεύουσας. Όχι γιατί αμφέβαλα για την αγωνιστικότητά του, μα γιατί ήτανε πια εβδομηνταπεντάρης και άρρωστος είχα πολλές αμφιβολίες αν θάπαιρνε τέτοια δουλειά, που είχε και φασαρίες και κινδύνους όχι μικρούς, όπως αποδείχτηκε, αφού οι Γερμανοί μάς τουφέκισαν διαδοχικά τρία δραστήρια μέλη μας… Μα αυτός ο άνθρωπος που είχε μείνει πια ένα πετσί και κόκκαλο, εντελώς αδίσταχτα, εντελώς ήρεμα και απλά, σα νάτανε κάτι που το περίμενε και τόχε άποφασίσει, δέχτηκε αμέσως χωρίς συζήτηση. Και ελάμπρυνε με την παρουσία του το συμβούλιό μας λύνοντάς του μαζί και το τόσο δύσκολο τότε πρόβλημα της στέγης, αφού μας παραχώρησε για τις συνεδριάσεις το σπίτι του. Στις τυχόν διαφωνίες μας δεχόταν πάντα τις προτάσεις του παράνομου μηχανισμού που τις μυριζότανε από το πρόσωπο που τις έκανε. Και μ’ όλη του την αρρώστια και τα γεράματα, με ταξί ή με τα πόδια δεν εδίσταζε να τρέχει μαζί μας στους λεγάμενους πρωθυπουργούς και υπουργούς της κατοχής για διάφορα διαβήματα. Κι όταν ήρθε ένας καιρός, που η Κομαντατούρα μάς γύρεψε κατάλογο των μελών της διοίκησης, εμείς, από φόβο μήπως έχει καμιά περιπέτεια με κείνους τους κανίβαλους, του είπαμε αν ήθελε να παραιτηθεί τυπικά. Και κείνος απάντησε:

— Όχι! Αν με ζητήσουν θα πάω!..».

Η πατριωτική αυτή δραστηριότητα του Ξενόπουλου ήταν το καλύτερο επιστέγασμα της πλούσιας πνευματικής δημιουργίας του. Πέθανε στις 14 Γενάρη του 1951 σε ηλικία 84 χρόνων, αφού ολοκλήρωσε το έργο του και γνώρισε την αγάπη και το θαυμασμό των χιλιάδων αναγνωστών του, τη συμπάθεια και την εκτίμηση του λαού.

Και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό: Ο Ξενόπουλος ήταν από τους ιδρυτές της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών (1934) μαζί με τον Κ. Παλαμά, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Ν. Καζαντζάκη, και υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας».