Πιοτρ Κροπότκιν – Ένας αναρχικός πρίγκηπας

Μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, όπως ο “Αναρχικός τραπεζίτης” του Πεσόα, αλλά ο Πιοτρ Κροπότκιν, που γεννήθηκε σαν σήμερα, το 1842, ήταν αυτό ακριβώς: ένας αναρχικός πρίγκηπας, αποστάτης της τάξης του, που απαρνήθηκε τα προνόμια και την προοπτική μιας εύκολης καριέρας στην υπηρεσία του τσαρικού καθεστώτος, για να γίνει μία από τις πιο εμβληματικές μορφές του αναρχικού κινήματος και από τους εισηγητές της θεωρίας του αναρχο-κομμουνισμού (μιας παραλλαγής του αναρχισμού).

Γεννήθηκε στη Μόσχα και είχε αριστοκρατική καταγωγή, αφού ο πατέρας του ήταν πρίγκηπας και αξιωματικός του τσαρικού στρατού. Ο Κροπότκιν εγκατέλειψε σύντομα την προοπτική μιας καριέρας στρατιωτικού και αφοσιώθηκε στις σπουδές του και τις επιστημονικές του μελέτες. Διακρινόταν στη γεωγραφία -απορρίπτοντας ωστόσο μια θέση στην αντίστοιχη τσαρική υπηρεσία- αλλά ασχολήθηκε και με άλλους τομείς, όπως η βιολογία. Σε ένα αξιόλογο έργο του, επιχειρεί μεταξύ άλλων να αντιπαρατεθεί σε πτυχές της δαρβινικής θεωρίας για την εξέλιξη -που προκρίνει τη σύγκρουση των ειδών, ως κίνητρο για την ανάπτυξή τους- και εντρυφεί στις περιπτώσεις συνεργασίας μεταξύ των ειδών, ως κλειδί για την επιβίωση και την εξέλιξή τους.

Μετά τη σύλληψή του από το τσαρικό καθεστώς, στα τέλη της δεκαετίας του 1870, αποδρά, καταφεύγει στην Ευρώπη και ζει εκεί για 40 περίπου χρόνια, μέχρι την επιστροφή του στην επαναστατική Ρωσία. Νωρίτερα πέρασε για ένα διάστημα από τις τάξεις της Α’ Διεθνούς, αλλά στράφηκε προς τις αναρχικές ιδέες. Εισηγείται τη θεωρία του αναρχοκομμουνισμού και γράφει διάφορα έργα (μεταξύ των οποίων μια ιστορία της αστικής Γαλλικής Επανάστασης και μια μπροσούρα για την Παρισινή Κομμούνα). Σε αντίθεση με την άλλη εμβληματική φυσιογνωμία της ρωσικής αναρχίας, το Μιχαήλ Μπακούνιν, είναι συγκροτημένο, θεωρητικό μυαλό, με αξιόλογες σκέψεις.

Μαζί με το Μιλιούκοφ του αστικού κόμματος των Καντέτων

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κράτησε σοσιαλ-πατριωτική στάση, υποστηρίζοντας την υπεράσπιση της πατρίδας στον πόλεμο. Επέστρεψε στη Ρωσία, μετά την πτώση του τσάρου, το καλοκαίρι του 17′, του επιφυλάχθηκε θερμή υποδοχή από το λαό και από τις κυβερνητικές αρχές, ενώ του προτάθηκε να αναλάβει το Υπουργείο Παιδείας στην κυβέρνηση του Κερένσκι -θέση την οποία αρνήθηκε. Είχε αρνητική στάση απέναντι στους μπολσεβίκους και την Οχτωβριανή Επανάσταση, αλλά υπήρχε μια αμοιβαία εκτίμηση με το Λένιν, και ερχόταν μαζί του συχνά σε επαφή, για να διαμαρτυρηθεί για διάφορες περιπτώσεις (καταχρήσεις εξουσίας, συλλήψεις αναρχικών κτλ).

Πέθανε το Φλεβάρη του 1921 κι η κηδεία του ήταν η αφορμή για την τελευταία μαζική αναρχική συγκέντρωση στους δρόμους της πρωτεύουσας. Σε αυτήν έδωσαν το “παρών” μάλιστα, και πολλοί αναρχικοί κρατούμενοι, στους οποίους δόθηκε ειδική άδεια, από την κυβέρνηση των μπολσεβίκων, για να παραστούν. Ο θάνατός του συνέπεσε χρονικά και με την οριστική ρήξη των μπολσεβίκων με το αναρχικό κίνημα (εκτός από εκείνους που είχαν ήδη συσπειρωθεί στις γραμμές τους), αφού λίγες μέρες αργότερα ξέσπασε η εξέγερση της Κρονστάνδης.

Η σοβιετική εξουσία, πάντως, αναγνωρίζοντας την αξία και τη συμβολή του Κροπότκιν, τίμησε τη μνήμη του, δίνοντας το όνομά του σε μια λεωφόρο της πρωτεύουσας, για να έρθει πολλά χρόνια αργότερα, η αντεπανάσταση και η κυβέρνηση του Γέλτσιν, για να την ακυρώσει και να αποφασίσει τη μετονομασία της…