Τζένη Κριθαρά: “Είμαι γυναίκα, γι’ αυτό με σκοτώνεις”

Το βιβλίο της Τζένης Κριθαρά “Είμαι γυναίκα για αυτό με σκοτώνεις”, δεν έπεσε στα χέρια μου καθόλου τυχαία. Εκτός του ότι παρακολουθώ τις νέες κυκλοφορίες από τις Εκδόσεις ΚΨΜ, ψάχνω κάθε νέα έκδοση που έχει να κάνει με τη γυναικεία κακοποίηση, τη γυναικοκτονία, την έμφυλη βία.

Το αγόρασα λοιπόν και ενώ η απαιτητική λόγω υποχρεώσεων περίοδος δεν αφήνει πολλά περιθώρια για το άλλοτε λατρεμένο μου σπόρ της ανάγνωσης, δεν σηκώθηκα πριν το τελειώσω. Όχι, δεν πρόκειται περί ευκόλου αναγνώσματος. Κάθε άλλο θα έλεγα. Μα είναι επιβεβλημένο να διαβαστεί!

Η συγγραφέας στο πρώτο μέρος καταπιάνεται με όρους όπως  “ενδοοικογενειακή βία”, “οικονομική βία”, ” ψυχολογική βία”,  “συναισθηματική  βία”, “γυναικοκτονία” , “σεξουαλική παρενόχληση”, “βιασμός”, “διορθωτικός βιασμός” , “παιδικοί γάμοι” κ.ο.κ αλλά και με τη δράση του κινήματος σε χώρες όπως η Τουρκία, η Αργεντινή και η Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος μιλά για τη “Γυναικοτόνο πρόθεση”, την “ενοχοποίηση του θύματος” , την “πατριαρχία”, την “τοξική αρρενωπότητα”, τον “εσωτερικευμένο μισογυνισμό” και στο τρίτο αφήνει τα θύματα να μιλήσουν τα ίδια.

Συγκλονιστικές μαρτυρίες από γυναίκες που έζησαν οι ίδιες τη βία,  ή έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα.

Δίχως δεύτερη σκέψη και αφού είχα ήδη μιλήσει με τη συγγραφέα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της, αποφάσισα να μιλήσουμε και δια ζώσης.

Σας μεταφέρω τα όσα είπαμε, με την υπόσχεση γρήγορα να τα πούμε από κοντά και μαζί σας σε μια εκδήλωση που θα αφορά όλες και όλους.

Ας δούμε τι μας είπε η Τζένη Κριθαρά λοιπόν:

Μ.Π: “Είμαι γυναίκα, γι’αυτό με σκοτώνεις”! Ένα βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο, ποιο από όλα τα σχετικά γεγονότα της επικαιρότητας- ή της καθημερινότητάς σου- πυροδότησε την ανάγκη της συγγραφής του;

Τ.K: Η συγγραφή του βιβλίου ξεκίνησε το περασμένο καλοκαίρι. Το 2021 ήταν μία πολύ άσχημη χρονιά για τις γυναίκες στην χώρα μας, με τον αριθμό των γυναικοκτονιών να εκτοξεύεται. Κάθε μήνα μαθαίναμε το όνομα τουλάχιστον ενός θύματος. Λόγω επαγγέλματος και ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων τοποθετούμαι συχνά δημόσια για τις κοινωνικές παθογένειες και ανοίγω διάλογο στα social media. Έτσι, ήρθαν σε επαφή μαζί μου πολλά θύματα έμφυλης βίας τα οποία θέλησαν να μοιραστούν το τραύμα τους είτε για να το βγάλουν από μέσα τους, είτε για να το μεταφέρω και να ευαισθητοποιηθεί περισσότερος κόσμος. Κάπως έτσι επικοινώνησε μαζί μου ο υπεύθυνος των εκδόσεων ΚΨΜ, Βασίλης Γραμμέλης, και δέχθηκα με πολλή χαρά την πρόταση να συγκεντρώσω τις μαρτυρίες και τα στοιχεία περί έμφυλης βίας σε ένα βιβλίο.

Μ.Π: Ποιους και γιατί ενοχλεί, κατά τη γνώμη σου, ο όρος “γυναικοκτονία”;

Τ.K:  όρος «γυναικοκτονία» βάζει ρητά και εμφατικά στον δημόσιο διάλογο ένα νοσηρό κοινωνικό φαινόμενο. Το καθιστά ορατό. Όσοι ενοχλούνται από τον όρο είναι όσοι δεν το βλέπουν. Είτε δεν θέλουν, είτε δεν μπορούν. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούν μέρος του προβλήματος. Όταν μία λέξη σε ενοχλεί σε βαθμό που να αντιδράς σε αυτή περισσότερο από ό,τι στην ίδια την πράξη, τότε κάτι πάει πολύ στραβά. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες ανθρώπων που απορρίπτουν τον όρο «γυναικοκτονία». Υπάρχουν εκείνοι που τον θεωρούν περιττό γιατί στο ροζ σύννεφο που ζουν η έμφυλη ανισότητα έχει εξαλειφθεί, υπάρχουν οι ανιστόρητοι που θεωρούν τον όρο «φεμινιστική υστερία», υπάρχουν και εκείνοι οι … όψιμοι «φεμινιστές» που υποστηρίζουν πως χρησιμοποιώντας έναν ξεχωριστό για τους φόνους των γυναικών είναι σαν να τις υποβαθμίζουμε, σαν να αφαιρούμε την ανθρώπινη υπόσταση τους (αφού δεν χρησιμοποιούμε τον όρο «ανθρωποκτονία»). Τα ειδικά προβλήματα, όμως, απαιτούν και ειδικές λύσεις, ειδικούς όρους και ειδικές προσεγγίσεις.

Μ.Π: Πιστεύεις πως η πατριαρχία είναι παράγωγο κοινωνικών μοντέλων; Πόση πατριαρχία τελικά, γεννά ο καπιταλισμός;

Τ.Κ: Νομίζω πως η πατριαρχία δεν είναι μόνο παράγωγο κοινωνικών μοντέλων, αλλά θεμέλια λίθος των σημερινών κοινωνιών. Ασφαλώς, το πρόβλημα ξεκινάει πάρα πολλά χρόνια πριν. Όλο το κοινωνικό σύστημα έχει δομηθεί σε ένα πατριαρχικό πλαίσιο το οποίο ανατροφοδοτείται διαρκώς, όσο εμείς – τα μέλη της κοινωνικής αλυσίδας – δεν σπάμε τους δεσμούς μας με αυτό. Η πατριαρχία, ως απότοκο του καπιταλισμού, πορεύεται παράλληλα με αυτόν, διαιωνίζοντας εξουσιαστικά συστήματα σχέσεων. Νιώθω πως τόσο ο καπιταλισμός, όσο και η πατριαρχία είναι δύο αποτυχημένα και εν πολλοίς απαξιωμένα συστήματα. Όπως όμως συμβαίνει σε κάθε σύστημα εξουσίας, οι καταπιεστές δεν πρόκειται να αφήσουν το δημιούργημά τους να καταρρεύσει εύκολα.

Μ.Π: Τι μπορούμε να κάνουμε, έστω και εντός συστήματος, ώστε να γίνει πραγματικότητα το “Καμία λιγότερη”;  

Τ.Κ: Αρκετά πράγματα μπορούμε να κάνουμε και ευτυχώς, πολλά εξ αυτών βρίσκονται ήδη σε τροχιά διεκδίκησης. Οι αγώνες για την θεσμοθέτηση του όρου «γυναικοκτονία» είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Πέραν αυτών που μπορούμε ως κίνημα να απαιτήσουμε από τους κυβερνώντες υπάρχει κάτι ακόμη σημαντικότερο και αποτελεσματικότερο: η ανάπτυξη δικτύου αλληλεγγύης. Πριν φτάσουμε στο «Καμία λιγότερη», πρέπει να παλεύουμε για το «Καμία μόνη». Χαίρομαι πάρα πολύ που βλέπω τα τελευταία χρόνια τόσες πολλές γυναίκες κάθε ηλικίας στους δρόμους και στον δημόσιο διάλογο να παίρνουν θέση και να υπερασπίζονται τα δικαιώματα όλων μας. Ακόμη περισσότερο χαίρομαι βλέποντας με πόση φόρα έρχεται η νέα γενιά. Έρχονται αγόρια και κορίτσια έτοιμα να φωνάξουν και να αγωνιστούν για τα δικαιώματα όλων και αυτό είναι πολύ σπουδαία υπόθεση. Το πιο ουσιαστικό που μπορούμε να κάνουμε εντός του συστήματος είναι να συνεχίσουμε να διεκδικούμε και να μην σταματάμε να αναδεικνύουμε τα κακώς κείμενα.

Μ.Π: Έχει φυσιολογικοποιηθεί τελικά η έμφυλη βία ή εξακολουθεί να μας τρομάζει;

Τ.Κ: Εξαρτάται από την πλευρά που βρίσκεσαι. Για πολλούς, η έμφυλη βία ήταν ανέκαθεν μία φυσιολογική συμπεριφορά στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στα φύλα. Κάποιους άλλους δεν θα σταματήσει να μας τρομάζει ποτέ η φρίκη του έμφυλου εγκλήματος. Το ζητούμενο είναι να φτάσουμε την κοινωνία σε ένα σημείο κατά το οποίο η κανονικοποίηση της βίας θα αποτελεί μαύρη κηλίδα στο παρελθόν μας και οι πρώτοι να είναι συντριπτικά λιγότεροι από τους δεύτερους.

Μ.Π: Το κίνημα στέκεται στο ύψος των περιστάσεων, δίπλα στις γυναίκες, χωρίς ναι μεν αλλά. Κάνει το ίδιο κι η Πολιτεία;

 Τ.Κ: Σε καμία περίπτωση. Ο κόσμος προχωράει μπροστά και η Ελλάδα μένει πίσω. Η κοινωνία βρίσκεται σε πόλωση και η κυβέρνηση νίπτει τα χείρας της. Και όλοι ξέρουμε τι συμβαίνει όταν δεν παίρνεις θέση στην κακοποίηση: ευνοείς τον κακοποιητή. Ο βαθύτατος συντηρητισμός και η «αλλεργία» της σημερινής κυβέρνησης σε οτιδήποτε κοινωνικά προοδευτικό ευνοεί την επικράτηση παλαιολιθικών έως και ακραίων θέσεων στον δημόσιο διάλογο, εις βάρος των αιτημάτων για αλλαγή, ισότητα και αποδοχή. Όταν αυτή η θέση γίνεται κυβερνητική πολιτική, μόνο προβλήματα και τραγωδίες μπορεί να προκαλέσει στο κοινωνικό σύνολο.

Μ.Π: Ως νομικός έχω αντιμετωπίσει και αντιμετωπίζω καθημερινά, πολλές ιστορίες κακοποιημένων γυναικών. Παρόλα αυτά, διαβάζοντας το βιβλίο σου, σε πολλά σημεία στάθηκα, μπήκα στη θέση του θύματος, ταράχτηκα, έκλαψα. Ποια από τις ιστορίες, ήταν για σένα η πιο συνταρακτική;

Τ.Κ: Η αλήθεια είναι πως όλες οι γυναίκες που μοιράστηκαν μαζί μου την ιστορία τους θα έχουν για πάντα μία ξεχωριστή θέση στο μυαλό και την καρδιά μου. Μπήκα μέσα σε όλες τις ιστορίες, ένιωσα πολύ κοντά μου τις γυναίκες που είχα απέναντί μου και πέρασα ένα πολύ φορτισμένο συναισθηματικά καλοκαίρι δίπλα τους. Η μαρτυρία που με σόκαρε περισσότερο ήταν αυτή της γυναίκας που μετά την κακοποίησή της έχασε την δυνατότητα να αποκτήσει το παιδί που τόσο ήθελε. Με τάραξε πολύ και ως νέα γυναίκα, με έβαλε σε πολλές σκέψεις. Η μαρτυρία, όμως, με την οποία συνδέθηκα περισσότερο είναι αυτή της γυναίκας που έχασε την αδερφή της. Με την μικρότερη από τις αδερφές μου έχουμε την ίδια ηλικιακή διαφορά που είχε κι εκείνη με την νεκρή αδερφή της και αυτή η ιδιαίτερη σχέση που περιγράφει μίλησε κατευθείαν στην καρδιά μου.

Μ.Π: Το θύμα έχει ηλικία, κοινωνική θέση, χώρα προέλευσης ή κάθε γυναίκα είναι τελικά όσο ζει, εν δυνάμει θύμα;

Τ.Κ: Η έμφυλη βία είναι ένα φαινόμενο που διαπερνά οριζόντια την κοινωνία. Το θύμα δεν έχει ιδιαίτερα οικονομικά, πολιτικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά. Όσο βασιλεύουν η έμφυλη ανισότητα, η πατριαρχία και η ατιμωρησία, κάθε γυναίκα και κάθε θηλυκότητα κινδυνεύουν. Αυτό θα πρέπει να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πως το πρόβλημα θα λυθεί μόνο μέσα από την αλλαγή του υπάρχοντος συστήματος εξουσίας. Ασφαλώς κάθε υπόθεση έχει τα δικά της, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όμως το χέρι των κακοποιητών και των γυναικοκτόνων το οπλίζει πάντοτε ο ίδιος παράγοντας, η πατριαρχία. Και αυτός ο παράγοντας είναι κοινωνικό δημιούργημα.

Μ.Π: Μπορούμε να αποτρέψουμε κακοποιητικές συμπεριφορές του μέλλοντος μιλώντας στα παιδιά από μικρή ηλικία; Αν ναι, τι θα έλεγες έχοντας μπροστά σου ένα εφηβικό κοινό;

Τ.Κ: Πιστεύω πως αυτός είναι ο βασικότερος και ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος να εξαλείψουμε την έμφυλη βία και οποιαδήποτε άλλο κοινωνικό νόσημα. Μόνο δίνοντας στα παιδιά τα κατάλληλα εφόδια, μπορούμε να ελπίζουμε. Όταν, όμως, η κυβέρνηση αφαιρεί την Κοινωνιολογία από τα σχολικά προγράμματα για να μην γίνουν τα παιδιά αριστερά (!) και η σεξουαλική αγωγή αποτελεί ταμπού σε μία βαθύτατα σεξιστική κοινωνία, τότε καταλαβαίνεις πόσο μακρύς είναι ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε. Αν μιλούσα αυτή τη στιγμή σε άτομα εφηβικής ηλικίας θα τους έλεγα δύο πράγματα: 1) κανείς δεν είναι ανώτερος σας και 2) κανείς δεν είναι κατώτερος σας.

Μ.Π:Μια ευχή για το μέλλον!

Τ.Κ: Να έχουμε υγεία και δύναμη για να μπορούμε να αγωνιζόμαστε και να στεκόμαστε με αλληλεγγύη σε όσες και όσους το χρειάζονται!